Nowy Port

Nowy Port
Dzielnica Gdańska
Ilustracja
Kapitanat Portu i nieczynna latarnia morska
Państwo

 Polska

Województwo

 pomorskie

Miasto

Gdańsk

Data założenia

1772

W granicach Gdańska

1814/1817

Zarządzający

Łukasz Hamadyk, Przewodniczący Zarządu Dzielnicy

Powierzchnia

2,08 km²

Populacja (2019)
• liczba ludności


9540[1]

• gęstość

4587 os./km²

Kod pocztowy

80-537

Tablice rejestracyjne

GD

Plan Nowego Portu
Plan Nowego Portu
Położenie na mapie Gdańska
Mapa konturowa Gdańska, u góry znajduje się punkt z opisem „Nowy Port”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa pomorskiego
Mapa konturowa województwa pomorskiego, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Nowy Port”
Ziemia54°23′58″N 18°40′10″E/54,399444 18,669444
Strona internetowa
Portal Polska

Nowy Port (kaszb. Fôrwôter albo Nowi Pòrt, niem. Neufahrwasser)[2] – dzielnica Gdańska położona przy ujściu Martwej Wisły. Graniczy od zachodu z Brzeźnem, od południa z Letnicą, a przez Martwą Wisłę z Przeróbką. Dzielnica ma charakter mieszkaniowo-portowy, dawniej mieszkaniowo-portowo-przemysłowy. Wzdłuż nabrzeży rozciągają się tereny portu morskiego Gdańsk.

Na terenie osiedla znajduje się jedna z dwóch czynnych zajezdni tramwajowych w Gdańsku oraz dwie nieczynne w ruchu pasażerskim stacje kolejowe, które w latach 1951−2003 obsługiwała Szybka Kolej Miejska w Trójmieście.

Toponimia

Dawniejsza, niemiecka nazwa dzielnicy "Neufahrwasser" pochodzi od Neues Fahrwasser, czyli "nowy tor wodny" i w XVIII wieku oznaczała pierwotnie akwen pomiędzy wybrzeżem w Nowym Porcie a wyspą w miejscu dzisiejszego półwyspu Westerplatte, obecny Kanał Portowy. Kanał ten zastąpił zamulane, pierwotne ujście Wisły przebiegające w okolicy dzisiejszej nasady półwyspu Westerplatte[3][4]. Nazwę tę przeniesiono następnie na powstającą od 1772, położoną nad Kanałem Portowym osadę. W języku polskim pod koniec XIX wieku zaczęto używać nazwy w brzmieniu Nowyport[5] lub Nowy Port, co dobrze określało dzielnicę w stosunku do "starego" portu Gdańska położonego na Motławie.

Warunki naturalne

Nowy Port jest dzielnicą mieszkaniowo-portową, dawniej mieszkaniowo-portowo-przemysłową, znajdującą się w północnej części miasta nad brzegiem morza. Dzielnica w całości leży w mezoregionie Pobrzeże Kaszubskie, zachodnia i północno-zachodnia granica dzielnicy (ze Stogami z Przeróbką) jest granicą pomiędzy mezoregionami – Stogi leżą już na Mierzei Wiślanej[6].

Na terenie Nowego Portu znajduje się stacja meteorologiczna. Temperatury notowane w Nowym Porcie są minimalnie niższe niż te obserwowane w innych okolicznych stacjach. Różnica ta jest szczególnie widoczna wiosną i jesienią[7].

Zabudowa

Baza Promowa PŻB

Obiekty portowe

Znaczna część terenu dzielnicy, położona wzdłuż Kanału Portowego i Martwej Wisły, leży w granicach morskiego portu Gdańsk[8][9]. Zarząd przedsiębiorstwa Morski Port Gdańsk SA ma siedzibę przy ul. Zamkniętej 18. Najważniejsze obiekty portowe w Nowym Porcie to, zaczynając od zachodu:

  • Basen Władysława IV z nabrzeżami WOC I i WOC II;

nad Kanałem Portowym:

  • Nabrzeże Kpt. Ziółkowskiego;
  • Kapitanat Portu Gdańsk przy ul. Przemysłowej 4;
  • Baza Promowa PŻB przy ul. Przemysłowej 1;
  • Nabrzeże Oliwskie;

oraz, na południowym skraju dzielnicy, nad Martwą Wisłą;

  • Nabrzeże Zbożowe.

Przy ul. Na Zaspę 57 znajduje się siedziba Portowej Straży Pożarnej "Florian", której oddział I stacjonuje w Nowym Porcie.
Z portem gdańskim związany jest też Morski Oddział Straży Granicznej, którego komenda zlokalizowana jest w zabytkowych koszarach przy ul. Oliwskiej 35.

Zajęte niegdyś przez bazę paliwową obszary dawnego Szańca Zachodniego zostały udostępnione mieszkańcom; planowane jest przekształcenie tego terenu w park z widokiem na martwą Wisłę i Twierdzę Wisłoujście.

Obiekty mieszkalne

Falowiec w Nowym Porcie

Zabudowę mieszkaniową Nowego Portu można podzielić na dwie zasadnicze części: starszą, w której dominują przedwojenne kamienice oraz nowszą, w której dominują bloki z prefabrykatów, w tym jedyny poza Przymorzem Wielkim falowiec z 1978, wybudowany jako ostatni z 8 gdańskich falowców. 11-piętrowy budynek ma 230 m długości i jest zamieszkiwany przez około 1200 osób.

Zabytki

Na terenie Nowego Portu znajdują się następujące obiekty wpisane do rejestru zabytków[10]:

Kościół pw. św. Jadwigi
  • zespół urbanistyczny osady portowej, pochodzący z XVIII wieku (nr rej.: 846 z 8 VI 1982)
  • zespół kościoła parafialnego pw. św. Jadwigi przy ul. ks. Góreckiego 18 (nr rej.: 937 z 4 VII 1985), obejmujący:
    • kościół, wzniesiony w latach 1856–58, z oryginalnym wystrojem neobarokowym, częściowo zniszczonym w 1945
    • dom parafialny, wzniesiony w 1925
    • murowano-drewniana plebania, pochodząca z 1920 (obecnie dom mieszkalny)
    • drewniany budynek gospodarczy, wzniesiony w 1920
  • Morski Kościół Misyjny franciszkanów reformatów pw. Niepokalanego Serca Maryi przy ul. Oliwskiej 2 (zwany potocznie Kościołem Morskim), wzniesiony w latach 1902–04[11] jako ewangelicki kościół Wniebowstąpienia (nr rej.: 936 z 4 VII 1985), odbudowany po zniszczeniach z 1945 (przy czym jednak obniżono wieże)
Latarnia morska
Dwór Fischera
  • dworek przy ul. Starowiślnej 2, wzniesiony w XVIII w. bądź pierwszej połowie XIX wieku, prawdopodobnie dla Matthiasa Broschkego (nr rej.: 420 z 30 X 1971 – w rejestrze zabytków błędnie określany jako dawna karczma), od jednego z późniejszych właścicieli zwany Dworem Fischera; do 2008 użytkowany jako dom mieszkalny, obecnie – po wykwaterowaniu lokatorów – niezamieszkały[12]. 13 stycznia 2014 w obiekcie wybuchł pożar[13].
Dawna łaźnia z 1905
  • łaźnia z salą gimnastyczną przy ul. Strajku Dokerów 5, pochodząca z 1905, zamknięta w l. 70. (nr rej.: A-1829 z 10 VII 2009, obecnie od 2012 Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia 2 - Centrum Edukacji Artystycznej)
  • socrealistyczny "Morski Dom Kultury" z 1954 przy ul. Marynarki Polskiej 15[14] (nr rej.: A-1853 z 1 III 2012)
  • kamienica z 1883 z figurą Ateny na fasadzie przy ul. Rybołowców 9/Na Zaspę 33C (nr rej.: A-1898 z 3 VII 2014)
  • sąsiednia kamienica przy ul. Rybołowców 8 (nr rej.: A-1896 z 17 VI 2014)
  • dom wolnostojący przy ul. Wolności 25[15] (nr rej.: A-1935 z 12 X 2016)

Inne ważne obiekty zabytkowe, niewpisane do rejestru to m.in. zespół koszarowy z l. 1883-85 przy ul. Kasztanowej i Oliwskiej, zajezdnia tramwajowa przy ul. Władysława IV czy kilka domków robotniczych przy ul. Wilków Morskich (pozostałość osiedla wybudowanego przez Fundację Abegga, w latach 1891-94)[16].

Historia

Przed 1817

Dawne nazwy: Neufahrwasser (1772), Danzig-Neufahrwasser (1906)[17].

W 1454 tereny Mierzei Wiślanej zostały przyznane Gdańskowi Wielkim Przywilejem. Gdańsk wszedł w posiadanie tych obszarów w XVII/XVIII wieku[17].

Nowy Port został lokowany na mocy rozporządzenia Fryderyka Wielkiego z 9 września 1772 jako osada portowa konkurencyjna dla Gdańska[10]. Wtedy to obszar ten wszedł w granice zaboru pruskiego. Król pruski, nie będąc w stanie zdobyć Gdańska militarnie, promował powstanie portu i nakładał dodatkowe opłaty celne na wchodzące do ujścia Wisły statki, co w ciągu kilku lat spowodowało zamierzony upadek handlu, zubożenie gdańszczan i kapitulację miasta.

Wcześniej istniała tu niewielka osada rybacka, przynajmniej od XVI wieku, jednak Gdańszczanie nie dopuszczali do jej rozwinięcia, obawiając się powstania kolonii przemytników. W XVI wieku na terenie obecnego Nowego Portu odbyła się bitwa pomiędzy wojskami króla Polski Stefana Batorego a miastem Gdańsk, zakończona ugodą. Od tego czasu Nowy Port, leżący faktycznie poza Gdańskiem, był przez Gdańsk lub przez cystersów kontrolowany.

Teren pierwszego, nieistniejącego cmentarza w Nowym Porcie
Zajezdnia tramwajowa przy ul. Władysława IV

Przed 1673 został założony cmentarz u zbiegu ulic Władysława IV i Wyzwolenia, na którym chowano żołnierzy z załogi Szańca Zachodniego, a od końca XVIII wieku także mieszkańców, zarówno protestantów jak i katolików. Teren cmentarza był powiększany, po 1855 był przeznaczony już wyłącznie dla ewangelików (katolicy otrzymali odrębny cmentarz). Został zamknięty po 1945 i następnie zlikwidowany, a na jego miejscu powstał ogród jordanowski[18]. Obecnie miejsce to oznaczone jest tablicą pamiątkową.

W 1772, podczas pierwszego rozbioru Polski, teren Nowego Portu w przeciwieństwie do Gdańska znalazł się na terenie Prus i powstała w nim komora celna. Władze pruskie, pragnąc zdobyć Gdańsk, chciały osłabić go ekonomicznie, stąd zbudowały pod koniec XVIII wieku osadę portową i zachęcały kapitanów statków, by towary zostawiali już w Nowym Porcie, a nie w Gdańsku. W 1793 również Gdańsk znalazł się w granicach Prus, co spowodowało zlikwidowanie granicy pomiędzy Nowym Portem a Gdańskiem. Ponieważ nie było sensu utrzymywać dwóch portów w tak niewielkiej odległości od siebie, połączono w 1806 oba kapitanaty, tworząc de facto jeden port[19].

W 1785 powstała w Nowym Porcie szkoła elementarna[20].

Coraz większy tonaż budowanych statków oraz niski stan rzek Wisły i Motławy spowodował konieczność przebudowy portu gdańskiego (na Motławie), jednakże już w 1807 okazało się, że port w Gdańsku będzie zbyt mały. Spowodowało to wzrost znaczenia portu w Nowym Porcie, który mógł przyjmować znacznie większe jednostki[21]. W 1812, podczas wojen napoleońskich, na teren państwa pruskiego wkroczyli Rosjanie, oblegając w styczniu 1813 Nowy Port, broniony przez wojska francuskie. Osada wyszła z oblężenia zrujnowana[19], po wojnie jednak nastąpił wielki rozwój osady, a w szczególności portu[10].

W 1814 w Gdańsku utworzono zarząd policji, który w swoim zasięgu działania miał nie tylko miasto Gdańsk, ale również nieleżący jeszcze w granicach miasta Nowy Port[22], którego niewielka część, biorąc pod uwagę granice dzielnicy po reformie z 1992, została włączona do miasta już 17 marca 1814[23].

1817–1920

Nowy Port, ok. 1900

W 1817 Nowy Port został przyłączony do Gdańska, a znajdujący się na terenie dzielnicy port morski stał się drugim portem w mieście[10]. Wówczas to Nowy Port zaczął rozwijać się jeszcze bardziej dynamicznie niż wcześniej. W 1831 Gdańsk nawiedziła epidemia cholery. Epidemia ta na terenie miasta rozpoczęła się na terenie Nowego Portu, gdzie zaczęli chorować na nią robotnicy[24].

W 1840 port w Nowym Porcie przestał oficjalnie istnieć jako osobny obiekt, gdyż został połączony z portem na Motławie. Dość istotnym impulsem do fuzji stała się ostra zima, która spowodowała odcięcie tradycyjnej drogi do portu na Motławie i konieczność przepływania przy nabrzeżu Nowego Portu (Martwą Wisłą)[25]. W latach 40. XIX wieku do Nowego Portu zaczęła docierać komunikacja publiczna. Powozy były własnością prywatną, ale kursowanie było kontrolowane przez miasto[26]. W tym samym czasie na terenie portu zadebiutowały parowe holowniki, które spowodowały znaczny wzrost przepustowości portu. W 1848 nastąpił bunt robotników portowych, którzy wcześniej holowali statki ręcznie. Władze miejskie zawiesiły działalność służb holownicznych. Holowniki wróciły jednak do służby już w 1849[25].

W 1855 katolicy otrzymali własny cmentarz u zbiegu ulic Wolności i Góreckiego, który funkcjonował tylko do 1886. W 1928 jego teren został przekształcony w park, a w latach 60. XX wieku na jego miejscu zbudowano betonowy obiekt usługowy. Nowy cmentarz katolicki został uruchomiony w 1866 przy ul. Góreckiego i funkcjonuje nadal (cmentarz w Nowym Porcie)[18]. W latach 20. XX wieku został powiększony w kierunku wschodnim[27].

W latach 1857–1858 zbudowano kościół, który obecnie jest własnością parafii rzymskokatolickiej pw. Św. Jadwigi Śląskiej[28].

Kamienice Nowego Portu

W latach 60. XIX wieku gdański port przeżywał trudności gospodarcze, związane z zaniedbaniami i niedoinwestowaniem. W petycji do władz pruskich stwierdzono, że w Prusach nie ma drugiego portu, który musi obsługiwać taką ilość statków (około 3000 rocznie) i jednocześnie byłby tak zaniedbany. Gdańska korporacja kupiecka żądała przesunięć środków inwestycyjnych z małych portów na terenie Pomorza Zachodniego na rzecz portu w Gdańsku. Mimo podwojenia żeglugi w Nowym Porcie, w latach 60. Port nie został rozbudowany[29].

Nieistniejący dworzec kolejowy w Nowym Porcie

Jedyną istotną inwestycją była wybudowana w 1867 linia kolejowa, łącząca centrum Gdańska z Nowym Portem (linia kolejowa nr 249)[30]. Linia kolejowa oprócz tego, że spowodowała możliwość całorocznej pracy przeładunkowej na kierunku ląd-statki, spowodowała też rozwój dzielnicy[29].

W 1891 zostały przyłączone grunty wsi Brzeźno (wokół Basenu Wolnocłowego)[17].

W 1891 w Nowym Porcie powstała pierwsza linia tramwajowa, łącząca Nowy Port (obecny przystanek kolejowy Gdańsk Brzeźno) z Brzeźnem. Linia ta nie była połączona z żadną inną gdańską linią tramwajową[31]. W 1894 otwarto latarnię morską, która oprócz wskazywania drogi okrętom i samolotom, posiadała kulę czasu umożliwiającą synchronizowanie zegarów[32]. W 1899 w Nowym Porcie powstały Gdańskie Tramwaje Elektryczne, będące filią drezdeńskiego Towarzystwa Akcyjnego Kummer. Połączono wówczas sieci tramwajowe, przez co Nowy Port zyskał połączenie tramwajowe z Wrzeszczem przez Brzeźno oraz linię łączącą Nowy Port ze Śródmieściem, przechodzącą przez obecne tereny stoczniowe. W 1899 wybudowano również zajezdnię, służącą do dziś[31].

Nowy Port na mapie z 1909

Szczególnie dynamiczny okres w rozwoju dzielnicy przypada jednak na początek XX wieku. W latach 1902-1909 w Nowym Porcie powstało 126 nowych budynków mieszkalnych, głównie przeznaczonych dla robotników, szybciej budowano tylko w znacznie większym terytorialnie i ludnościowo Wrzeszczu (364 domy)[33]. W 1906 dzielnica została skanalizowana[19].

Podczas I wojny światowej produkcja przemysłowa Nowego Portu była podporządkowana celom militarnym, a dotychczasowy port handlowy został przekwalifikowany na port wojenny[19].

W 1919, na skutek kryzysu, jedna z linii tramwajowych do Nowego Portu została zawieszona na niemal cały rok[31].

1920–1945

Po wejściu w życie postanowień traktatu wersalskiego Gdańsk stał się wolnym miastem, port został przekazany w zarząd Rady Portu i Dróg Wodnych. Opuszczone przez wojsko koszary przy ul. Kasztanowej/Oliwskiej zostały 11 marca 1922 przyznane na własność rządowi polskiemu, który urządził w nich tzw. etap emigracyjny. W późniejszych latach w obiekcie tym znajdowało się wiele mieszkań zajmowanych przez obywateli polskich pracujących w Wolnym Mieście Gdańsku, świetlica Związku Polaków, szkoła podstawowa Macierzy Szkolnej, sala sportowa, Dom Harcerza oraz kaplica pw. Matki Boskiej Częstochowskiej, której rektorem był ks. Marian Górecki.

W 1928 zajezdnia w Nowym Porcie została zbudowana od podstaw i w tym kształcie istnieje bez większych zmian do dziś[31]. W 1929 przeniesiono torowisko z terenów stoczniowych na obecną ulicę Marynarki Polskiej – linia ta otrzymała taki przebieg, jaki ma obecnie[31].

1 września 1939 ostrzał z okrętu Schleswig-Holstein, cumującego w Nowym Porcie oraz z Latarni Morskiej rozpoczął II wojnę światową. Wielu Polaków mieszkających w dzielnicy zostało w tym dniu aresztowanych. Równocześnie władze niemieckie przejęły dawny kompleks koszarowy przy ul. Kasztanowej/Oliwskiej, gdzie powstał obóz przejściowy Nowy Port (Zivilgefangenenlager Neufahrwasser) oraz komenda obozów jenieckich, pod którą podlegały jeszcze dwa inne obozy na Pomorzu (do 31 marca 1940). W lutym 1945 z Nowego Portu rozpoczęła się ewakuacja niemieckiej ludności Gdańska[19].

30 marca 1945 do Nowego Portu wkroczyły wojska radzieckie. W wyniku działań wojennych port został doszczętnie zniszczony[19].

1945–1989

Morski Dom Kultury

W 1951 utworzono Szybką Kolej Miejską, obsługującą początkowo odcinek Gdańsk Główny – Gdańsk Nowy Port[31].

7 listopada 1954, w 37. rocznicę rewolucji październikowej, został otwarty Morski Dom Kultury z kinem[34].

W 1961 w Nowym Porcie powstał Zespół Szkół Morskich, przekształcony w 1974 w Morskie Liceum Zawodowe, szkoła ta miała za zadanie kształcić przyszłych marynarzy[35]. W latach 60. zajezdnia Nowy Port została zmodernizowana[31].

W latach 70. gdańskie porty szybko się rozwijały, a wraz z nimi rozwijała się dzielnica portowa Nowy Port[35]. W 1984 latarnia morska przestała pełnić funkcję nawigacyjną[32].

Po 1989

15 grudnia 2002[36] lub w 2003 skrócono linię Gdańsk Główny – Gdańsk Nowy Port, do przystanku Gdańsk Brzeźno. Linia ta została ostatecznie zamknięta w czerwcu 2004[37].

W 2004 latarnia morska w Nowym Porcie została otwarta dla zwiedzających[32].

W latach 2007-2009 zostały zbudowane Kamienice Magellana przy ul. Wyzwolenia (zespół dwóch trzypiętrowych budynków)[38].

Popularna za PRL restauracja i klub nocny "Wiking" w nowej rzeczywistości gospodarczej został zlikwidowany; obecnie w jego miejscu znajduje się sklep popularnej sieci sklepów dyskontowych.

W ostatnim czasie dzielnica zaczęła wzbogacać się w małe, plenerowe formy architektoniczne (drewniana rzeźba ryby pomuchel przy ul. Rybołowców oraz rzeźby lwa i lwicy na terenie Szkoły Podstawowej nr 55 przy ul. Wolności).

W 2019 zaprezentowano koncepcję przekształcenia terenu przy dawnej bazie promowej w obszar spacerowo-rekreacyjny. Obszar ten obejmuje najstarszy fragment cmentarza ewangelickiego z XVII w.[39]. Planowane przekształcenie terenu dawnej bazy paliw przy Szańcu Zachodnim o pow. 4,5 ha w park miejski, znajdującego się od 2007 we władaniu miasta, z powodu zanieczyszczenia gruntów i wysokiego kosztu rekultywacji (od 6,5 do 30 mln zł), nie zostanie zrealizowane[40].

W 2020 podpisano umowę na rewitalizację ulic Góreckiego (około 350 m od skrzyżowania z ul. Wolności do skrzyżowania z ul. Oliwską), Strajku Dokerów (200 m od skrzyżowania z ul. Góreckiego do ul. Wilków Morskich) oraz fragmentu ulicy Wilków Morskich (250 m od ul. Oliwskiej do ul. Wolności)[41].

Transport i komunikacja

Komunikacja zbiorowa zaczęła docierać ze Śródmieścia do Nowego Portu w latach 40. XIX wieku, kiedy to do wprowadzono prywatną, ale regulowaną przez miasto komunikację powozową[26].

Kolej

Na terenie dzielnicy znajdują się dwie zamknięte stacje, obsługiwane wcześniej przez SKM w Trójmieście: Gdańsk Nowy Port i Gdańsk Brzeźno.

Stacja kolejowa Gdańsk Nowy Port

Linia do Nowego Portu powstała w 1867, początkowo łącząc stację czołową przy Dworcu Brama Nizinna przez tereny ówczesnej wsi Zaspa z nabrzeżem Kanału Portowego. Linia od początku obsługiwała zarówno przewozy towarowe, jak i pasażerskie. Przed 1938 stacja zmieniła nazwę z Neufahrwasser na Danzig Neufahrwasser[30], a stacja Brösen na Danzig Brösen[42].

W 1951 powstała szybka kolej miejska, która połączyła Nowy Port z Gdańskiem Głównym[36].

15 grudnia 2002[36] skrócono linię Gdańsk Główny – Gdańsk Nowy Port do przystanku Gdańsk Brzeźno.

24 czerwca 2005 ostatecznie zlikwidowano linię Gdańsk Główny – Gdańsk Nowy Port. O 18.55 odjechał ostatni pociąg z Gdańska Brzeźna. Przyczyną likwidacji tej linii była niska frekwencja, spowodowana konkurencją ze strony komunikacji miejskiej, a zwłaszcza tramwajów linii 10, 13 i 15[37]

Po likwidacji ruchu pasażerskiego linia jest używana w ruchu towarowym, obsługując port.

W 2006 rozebrano linię kolejową nr 722 prowadzącą do Nabrzeża Wiślanego w Porcie Gdańskim. Ruch pociągów na tej linii był bardzo uciążliwy dla mieszkańców, gdyż biegła ona przez tereny mieszkalne dzielnicy. Powodowało to, że mimo zachowania szczególnej ostrożności i jazdy z maksymalną prędkością 20 km/h dochodziło do kolizji z pociągami[43]. Zadanie rozebranej linii przejęła linia kolejowa z Zaspy Towarowej przez teren elektrociepłowni "Wybrzeże" do Nabrzeża Wiślanego, leżąca już poza terenem Nowego Portu.

Drogi krajowe

W Nowym Porcie, przy przystani promowej, rozpoczyna się droga krajowa nr 91. Droga ta przebiega ulicami Przemysłową, Oliwską, Rybołowców, Wolności, Marynarki Polskiej, a w przeciwnym kierunku, zamiast przez Rybołowców, prowadzi ulicą Władysława IV.

Tramwaje

Ul. Wolności

Na terenie dzielnicy znajduje się zajezdnia tramwajowa oraz dwie pętle uliczne. Do dzielnicy docierają: linia nr 5 z pętli Zaspa przez Wrzeszcz i Brzeźno, nr 7 z pętli Łostowice Świętokrzyska oraz nr 10 z przystanku Brętowo PKM przez Dworzec Główny. Torowisko na terenie dzielnicy ma kształt podwójnej pętli ulicznej o wspólnym odcinku na ulicy Wolności. Większa pętla wiedzie ulicami Rybołowców, Wolności, Władysława IV, Oliwską i korzystają z niej linie 5 i 7, mniejsza natomiast w stronę Letnicy ulicami Wolności, Władysława IV, Strajku Dokerów, Góreckiego i Marynarki Polskiej, przejeżdża nią linia 10.

Tramwaje elektryczne pojawiły się w Nowym Porcie już w XIX wieku[19]. Linie do Nowego Portu wielokrotnie zmieniały swój przebieg, obecny przebieg linii z centrum Gdańska został wytyczony w 1929. Zajezdnia posiada schemat, który bez większych zmian pochodzi z ostatniej modernizacji w latach 60[31].

Autobusy miejskie

Na terenie dzielnicy jeżdżą autobusy miejskie linii 148 (z Żabianki SKM) i 188 (z Zaspy SKM). Linia nr 148 łączy Nowy Port z Żabianką SKM. Jedzie przez Nowy Port ulicami Wyzwolenia, Marynarki Polskiej, Wolności (gdzie linia biegnie tą samą drogą co 188 i linie tramwajowe) i Władysława IV do zajezdni tramwajowej. Z powrotem linia prowadzi ulicami Władysława IV, Na Zaspę, Ks. Mariana Grójeckiego.

Linia nr 188 łączy Nowy Port z Zaspą SKM. Jedzie przez Nowy Port ulicami Oliwską, Rybołowców, Wolności (gdzie linia biegnie tą samą drogą co 148 i linie tramwajowe) i Władysława IV do zajezdni tramwajowej. Z powrotem linia biegnie ulicami Władysława IV, Na Zaspę.

Komunikację nocną zapewniają linie N2 (Nowy Port – Brzeźno – Wrzeszcz – Piecki – Łostowice Świętokrzyska) oraz N12 (Jasieńska – Migowo – Suchanino – Dworzec Główny – Nowy Port – Brzeźno – Żabianka SKM).

Prom

Do 31 maja 2016, znajdujący się na terenie dzielnicy Szaniec Zachodni łączył z Twierdzą Wisłoujście i Szańcem Wschodnim samochodowo-pasażerski prom Wisłoujście[44].

Kultura i edukacja

Pomnik bł. Mariana Góreckiego, poświęcony 23 lutego 2002 na placu nazwanego jego imieniem w 2001

Galerie Sztuki w Nowym Porcie

W Nowym Porcie znajduje się kilka miejsc zajmujących się promocją sztuki wśród mieszkańców i mieszkanek.

Jedna z nich to Galeria NPS, która działa od 6 maja 2009, powstała z inicjatywy Marcina Bildziuka[45]. Galeria funkcjonuje przy powstałym w 2008 Stowarzyszeniu Nowy Port Sztuki[46]. Od 2009 uczestniczy w projekcie Noc Muzeów. W 2010 w galerii miała miejsce wystawa Tadeusz Kantor Dziś są moje urodziny, zorganizowana w XX rocznicę śmierci artysty we współpracy z Cricoteką – Ośrodkiem Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora[47]

Przy ulicy Bliskiej 11A, znajduje się Galeria Społecznie Zaangażowana MEWKA., którą prowadzi artysta Bartosz Zimniak mieszkający w Nowym Barcie. W galerii organizowane są liczne wystawy, wernisaże oraz warsztaty artystyczno-kreatywne oraz spotkania autorskie. Głównym założeniem MEWKI jest aktywne angażowanie mieszkańców i mieszkanek dzielnicy do uczestniczenia w procesach twórczych.

Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia, ma swoją siedzibę w budynku dawnych łaźni miejskich na skrzyżowaniu ulicy ks. M. Góreckiego oraz Strajku Dokerów. Galeria w swojej ofercie posiada wystawy, warsztaty oraz pokazy filmowe w kinie studyjnym Kino Port. W budynku znajduje się także oddział Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gdańsku.

Szkoły ponadgimnazjalne

Na terenie Nowego Portu znajdują się trzy szkoły:[48]

  • IV LO Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 5 (liceum powstało w 1946, od 1999 w składzie ZSO nr 5)
  • Zespół Szkół Morskich im. Bohaterskich Obrońców Westerplatte
  • Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa (budynek Morskiego Domu Kultury)

Sport

Na terenie dzielnicy działa klub Portowiec Gdańsk, założony w 1957[49] i po 40-letniej przerwie reaktywowany w 2009. Klub posiada drużynę piłki nożnej, w sezonie 2010/11 występującą w A klasie[50]. Klub rozgrywa swoje mecze na boisku Zespołu Szkół Morskich[49].

Przed II wojną światową na terenie dzielnicy działały: FC Comet Neufahrwasser założony przed 1909, zlikwidowany przed 1914[51] oraz działający w latach 1919-1945 SV Neufahrwasser[52].

Kościoły i związki wyznaniowe

Morski Kościół Misyjny

Kościoły i zakony rzymskokatolickie

Teren dzielnicy znajduje się w granicach rzymskokatolickiej parafii pw. Św. Jadwigi Śląskiej[53]. Kościół parafialny został zbudowany w latach 1857–1858[28].

Przy ulicy Oliwskiej znajduje się Morski Kościół Misyjny pw. Niepokalanego Serca Maryi, użytkowany przez franciszkanów reformatów[54].

Rada Dzielnicy

W Radzie Dzielnicy zasiada 15 radnych. W kadencji 2019–2024[55]:

  • Przewodniczący Zarządu Dzielnicy – Łukasz Hamadyk[56]
  • Przewodniczący Rady Dzielnicy – Kamil Rychlak

Przemysł

Przemysł w Nowym Porcie ma już mniejsze znaczenie niż przed 1945. W przeszłości działały tu rafineria cukru, fabryka melasy, browar Bierbrauerei Richard Fischer oraz gorzelnia. Większość zakładów przemysłowych została zlikwidowana[57].

Przypisy

  1. ↑ BIP - Urząd Miejski w Gdańsku, bip.gdansk.pl [dostęp 2020-04-28].
  2. ↑ Dr F. Lorentz Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu Kaszubskim (ISBN 83-60437-22-X) (ISBN 978-83-60437-22-3)
  3. ↑ Marian Podgórski: Dzieje ośrodka portowego w Gdańsku przy dawnym ujściu Wisły (do 1945 roku). Gdańsk: Oficyna Gdańska, 1998, s. 44-49. ISBN 83-906717-2-7.
  4. ↑ Waldemar Nocny: Nowy Port : pierwsza brama Gdańska. Gdańsk: POLNORD-Wydawnictwo Oskar, 2005, s. 12. ISBN 83-89923-03-3.
  5. ↑ Nowyport, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 304.
  6. ↑ Władysław Ludynia: Wybrzeże Gdańskie. Kraków: WSiP, 1974, s. 9.
  7. ↑ Władysław Ludynia: Wybrzeże Gdańskie. Kraków: WSiP, 1974, s. 23.
  8. ↑ Granice portu morskiego w Gdańsku są określone rozporządzeniem Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z 1998 roku, zob. Dz.U. z 1998 r. nr 146, poz. 960
  9. ↑ Mapa granic administracyjnych portu. Zarząd Morskiego Portu Gdańsk SA. [dostęp 2010-09-20]. (pol.).
  10. ↑ a b c d Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków: Rejestr zabytków nieruchomych. [dostęp 2016-11-03]. (pol.).
  11. ↑ spotyka się też datę 1905
  12. ↑ Dwór Fischera niszczeje i czeka na inwestora. trojmiasto.pl, 25 listopada 2011.
  13. ↑ Anna Dobiegała Palił się kolejny gdański zabytek. Tym razem Dwór Fischera w Nowym Porcie [dostęp 15.01.2014]
  14. ↑ MDK w Nowym Porcie: kiedyś serce dzielnicy, dziś bank i "powierzchnie do wynajęcia". M.Gotard, Trojmiasto.pl. [dostęp 2010-09-20]. (pol.).
  15. ↑ Wyjątkowy dom z Nowego Portu trafił do rejestru zabytków. Strefa Historii, 1 listopada 2016. [dostęp 2016-11-02].
  16. ↑ Kapitalista, który robotnikom domy stawiał. M.Stąporek, Trojmiasto.pl. [dostęp 2010-09-20]. (pol.).
  17. ↑ a b c Jednostki morfogenetyczne Gdańska. [dostęp 2009-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-20)].
  18. ↑ a b Cmentarz w Nowym Porcie. [dostęp 2013-05-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-03)].
  19. ↑ a b c d e f g Nowy Port Info Historia Nowego Portu. nowyport.info.pl. [dostęp 2010-07-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-05-29)]. (pol.).
  20. ↑ Tego na pewno nie wiecie: Najstarsza szkoła Wrzeszcza. trojmiasto.gazeta.pl, 23 czerwca 2012.
  21. ↑ Józef Stanielewicz: Stagnacja w handlu i żegludze. W: Edmund Cieślak (red.): Historia Gdańska. T. IV: 1815-1920. Cz. 1: Gdańsk w ramach państwa pruskiego. Sopot: Lex, 1998, s. 114. ISBN 83-7159-154-3. (pol.).
  22. ↑ Edward Włodarczyk: Miejsce Gdańska w Państwie Pruskim. W: Edmund Cieślak (red.): Historia Gdańska. T. IV: 1815-1920. Cz. 1: Gdańsk w ramach państwa pruskiego. Sopot: Lex, 1998, s. 41. ISBN 83-7159-154-3. (pol.).
  23. ↑ Janusz Ciemnołoński: Rozwój przestrzenny i demograficzny. W: Edmund Cieślak (red.): Historia Gdańska. T. IV: 1815-1920. Cz. 1: Gdańsk w ramach państwa pruskiego. Sopot: Lex, 1998, s. 12. ISBN 83-7159-154-3. (pol.).
  24. ↑ Edward Włodarczyk: Kultura materialna i warunki życia ludności. W: Edmund Cieślak (red.): Historia Gdańska. T. IV: 1815-1920. Cz. 1: Gdańsk w ramach państwa pruskiego. Sopot: Lex, 1998, s. 174. ISBN 83-7159-154-3. (pol.).
  25. ↑ a b Józef Stanielewicz: Stagnacja w handlu i żegludze. W: Edmund Cieślak (red.): Historia Gdańska. T. IV: 1815-1920. Cz. 1: Gdańsk w ramach państwa pruskiego. Sopot: Lex, 1998, s. 114-115. ISBN 83-7159-154-3. (pol.).
  26. ↑ a b Edward Włodarczyk: Kultura materialna i warunki życia ludności. W: Edmund Cieślak (red.): Historia Gdańska. T. IV: 1815-1920. Cz. 1: Gdańsk w ramach państwa pruskiego. Sopot: Lex, 1998, s. 172. ISBN 83-7159-154-3. (pol.).
  27. ↑ Cmentarz Św. Jadwigi Historia. zdiz.gda.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-11)].
  28. ↑ a b Archidiecezja Gdańska. [dostęp 2010-07-27]. (pol.).
  29. ↑ a b Józef Stanielewicz: Stagnacja w handlu i żegludze. W: Edmund Cieślak (red.): Historia Gdańska. T. IV: 1815-1920. Cz. 1: Gdańsk w ramach państwa pruskiego. Sopot: Lex, 1998, s. 144. ISBN 83-7159-154-3. (pol.).
  30. ↑ a b Jarosław Woźny i Marek Potocki(red.): linia Gdańsk Nowy Port. kolej.one.pl. [dostęp 2010-09-10]. (pol.).
  31. ↑ a b c d e f g h hist_tram.pdf. [dostęp 2010-07-19]. (pol.).
  32. ↑ a b c Latarnia Morska Gdańsk-Nowy Port www.latarnia.gda.pl. latarnia.gda.pl. [dostęp 2010-08-19]. (pol.).
  33. ↑ Andrzej Romanow: Rozwój przestrzenny Gdańska. W: Edmund Cieślak (red.): Historia Gdańska. T. IV: 1815-1920. Cz. 2: Gdańsk w ramach Cesarstwa Niemieckiego. Sopot: Lex, 1998, s. 248. ISBN 83-7159-154-3. (pol.).
  34. ↑ MDK w Nowym Porcie: kiedyś serce dzielnicy, dziś bank i "powierzchnie do wynajęcia". historia.trojmiasto.pl, 9 sierpnia 2010.
  35. ↑ a b Zespół Szkół Morskich im. Bohaterskich Obrońców Westerplatte w Gdańsku: historia. zsmors.aplus.pl. [dostęp 2010-07-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-08-23)]. (pol.).
  36. ↑ a b c Jarosław Woźny i Marek Potocki(red.): linia Gdańsk Główny – Gdańsk Nowy Port. [dostęp 2010-09-11]. (pol.).
  37. ↑ a b Paweł Wróblewski. Pożegnanie Linii do Gdańska Brzeźna. „Koleje Dawniej i dziś”. 6/2005, s. 3–4. Warszawa: PPHU Mirage Hobby. ISSN 1234-5962. 
  38. ↑ Kamienice Magellana – Gdańsk. dom.trojmiasto.pl, 21 sierpnia 2012.
  39. ↑ W Nowym Porcie powstanie rekreacyjny plac z widokiem na Twierdzę Wisłoujście
  40. ↑ Gdańsk poprosi PKN Orlen o pomoc w oczyszczeniu skażonego terenu po bazie paliw
  41. ↑ Trzy ulice w Nowym Porcie przejdą metamorfozę
  42. ↑ Jarosław Woźny i Marek Potocki(red.): linia Gdańsk Nowy Port. kolej.one.pl. [dostęp 2009-12-11]. (pol.).
  43. ↑ Jarosław Woźny i Marek Potocki(red.): linia Gdańsk Zaspa Towarowa – Gdańsk Wiślany. kolej.one.pl. [dostęp 2010-08-18]. (pol.).
  44. ↑ Paweł Wojciechowski: Prom „Wisłoujście” odpłynął ostatni raz. wyborcza.pl, 31 maja 2016. [dostęp 2017-04-25].
  45. ↑ Łukasz Stafiej: Nowy Port Sztuki, czyli nowa galeria w Gdańsku – Wieści – MM Moje Miasto. mmtrojmiasto.pl. [dostęp 2010-07-26]. (pol.).
  46. ↑ Stowarzyszenie Nowy Port Sztuki: O stowarzyszeniu. nps.org.pl. [dostęp 2010-07-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-01)]. (pol.).
  47. ↑ Nowy Port Info Sztuka wciąż popularna – relacja z Nocy Muzeów w Nowym Porcie. nowyport.info.pl. [dostęp 2010-07-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-05-28)]. (pol.).
  48. ↑ Kuratorium Oświaty w Gdańsku: Kuratorium Gdańskie : Wykaz szkół i placówek : Szkoły ponadgimnazjalne (publiczne): Gdańsk i pow. gdański. kuratorium.gda.pl. [dostęp 2010-09-07]. (pol.).
  49. ↑ a b Skarb – Portowiec Gdańsk. www.90minut.pl. [dostęp 2010-09-03]. (pol.).
  50. ↑ KS Portowiec Gdańsk: KS Portowiec Gdańsk – News. ksportowiec.pl. [dostęp 2010-09-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-12-03)]. (pol.).
  51. ↑ Początki futbolu w Gdańsku, czyli od FC Danzig do Lechii. trójmiasto.pl, 2010-04-15. [dostęp 2010-09-18]. (pol.).
  52. ↑ Fußball in Ostpreussen. beepworld.de. [dostęp 2010-09-18]. (niem.).
  53. ↑ Archidiecezja Gdańska: Archidiecezja Gdańska. www.diecezja.gda.pl. [dostęp 2010-07-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-05-12)]. (pol.).
  54. ↑ Franciszkański Zakon Świeckich (FZŚ) – serwis Wspólnoty w Brodnicy – III Zakon św. Franciszka. [dostęp 2010-08-18]. (pol.).
  55. ↑ Rada Dzielnicy Nowy Port, gdansk.pl [dostęp 2019-12-15] (pol.).
  56. ↑ Łukasz Hamadyk, gedanopedia.pl [dostęp 2022-01-10] (pol.).
  57. ↑ Aleksander Masłowski: Spacerkiem po dzielnicy: Miasto Nowy Port. mmtrojmiasto.pl, 15 marca 2010. [dostęp 2010-09-07]. (pol.).

Linki zewnętrzne

Zobacz też

Podział administracyjny Gdańska

POL Gdańsk COA.svg

Jednostki morfogenetyczne okręgu Port
Podjednostki

Media użyte na tej stronie

Gdańsk location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa gminy Gdańsk, Polska
Pomeranian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Pomeranian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 54.92 N
  • S: 53.40 N
  • W: 16.65 E
  • E: 19.75 E
Wikimedia Community Logo.svg
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
Gdańsk Nowy Port (Dworzec Promowy).JPG
Autor: Gdaniec, Licencja: CC BY 3.0
Dworzec promowy w Gdańsku Nowym Porcie
Kapitanat Portu Gdansk.jpg
Autor: kkic, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Kapitanat Portu Gdańsk i latarnia morska Nowy Port
Gdańsk Nowy Port - Morski Dom Kultury.jpg
Autor: Artur Andrzej, Licencja: CC0
Gdańsk Nowy Port. Morski Dom Kultury.
Gdansk Nowy Port laznia.jpg
Autor: Andrzej Otrębski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Gdańsk - dawna łaźnia przy ul. Strajku Dokerów
Neufahrwasser 1909.JPG
Gdańsk Nowy Port (Neufahrwasser) i jezioro Zaspa.
Nowy Port in Gdańsk 2702.JPG
Autor: Nemo, Licencja: CC BY-SA 3.0
Nowy Port in Gdańsk.
Gdańsk Nowy Port (1).JPG
Autor: Tomasz Przechlewski from Sopot, Poland, Licencja: CC BY 2.0
Gdańsk Nowy Port, ul. Rybołowców.
Gdańsk Nowy Port – zajezdnia.JPG
Autor: Matteo X, Licencja: CC BY 2.0
Gdańsk Nowy Port – zajezdnia.
Gdańsk ulica Wolności.JPG
Autor: Artur Andrzej, Licencja: CC0
Gdańsk Nowy Port, ul. Wolności.
Danzig Neufahrwasser.JPG
Gdańsk Nowy Port.
Danzig Neufahrwasser.jpg
Gdańsk Nowy Port. Nieistniejące zabudowania dworca kolejowego.
Gdańsk ulica Starowiślna 2 i 2A.JPG
Autor: Artur Andrzej, Licencja: CC0
Gdańsk Nowy Port, ul. Starowiślna 2 i 2A.
Gdansk Nowy port.svg
Autor: Oruniak, Licencja: CC BY-SA 3.0
Położenie osiedla na mapie miasta.
Były cmentarz ewangelicki w Gdańsku Nowym Porcie.JPG
Autor: Artur Andrzej, Licencja: CC0
Gdańsk Nowy Port. Teren byłego cmentarza ewangelickiego, czynnego w latach ok. 1689-1947.
Nowy Port in Gdańsk 2868.JPG
Autor: Nemo, Licencja: CC BY-SA 3.0
Gdańsk Nowy Port, ul. Wyzwolenia 51.