Nyíregyháza

Nyíregyháza
	; Rynek w Nyíregyháza
Herb	Flaga
Państwo	Węgry
Komitat	Szabolcs-Szatmár-Bereg
Powiat	Nyíregyháza
Zarządzający	Ferenc Kovács↗
Powierzchnia	274,54 km²
Populacja (I 2011); • liczba ludności; • gęstość	; 117 852; 429,3 os./km²
Nr kierunkowy	42
Kod pocztowy	4400
	Położenie na mapie Węgier Nyíregyháza
	47°57′N 21°43′E/47,950000 21,716667
	Strona internetowa
	Portal Węgry

Nyíregyháza (IPA: /ɲireɟhazɒ/, przybliżona wymowa polska: /niredźhazo/, rum. Mestecǎneşti, słow. Níreďháza) – miasto na prawach komitatu w północno-wschodniej części Węgier, stolica komitatu Szabolcs-Szatmár-Bereg.

Nyíregyháza leży nad rzeką Lónya w zachodniej części wysoczyzny Nyírség. Jest 7. pod względem liczby mieszkańców miastem Węgier (117,85 tys. w styczniu 2011 r.).

Nyíregyháza jest ośrodkiem przemysłu lekkiego – działają tu zakłady przetwórstwa owoców i warzyw oraz tytoniu i skór. Miasto jest ośrodkiem regionu sadowniczego. Nyíregyháza jest największym węzłem komunikacyjnym północno-wschodnich Węgier.

Historia

Nyíregyháza pierwszy raz została wspomniana w roku 1209 jako Nyír (z węg. „brzoza”). Źródła z 1326 wspominają o kościele (egyház), który wówczas wybudowano – stąd drugi człon nazwy. W połowie XV wieku miasto liczyło około 400 mieszkańców. W XVI wieku, podczas tureckiej okupacji Węgier, Nyíregyházę opuszczono. w 1711 miasto liczyło zaledwie 600 mieszkańców.

Po wojnie o niepodległość przeprowadzonej przez Franciszka II Rakoczego, populacja miasta wzrosła. Większość nowych mieszkańców pochodziła z południowej i wschodniej Słowacji. W 1786 Nyíregyháza otrzymała prawo do organizowania targu cztery razy do roku. W tym okresie miasto było największym ośrodkiem regionu, liczyło 7500 mieszkańców. W XIX wieku, po ostatecznym wykupieniu miasta z rąk jego feudalnych właścicieli, rodzin Dessewffy i Károlyi (1824), Nyíregyháza rozwijała się coraz dynamiczniej, wybudowano nowy ratusz, szpital, kilka szkół oraz pierwszą w regionie restaurację w pobliżu jeziora Sóstó.

Mieszkańcy Nyíregyházy wzięli aktywny udział w węgierskiej rewolucji i wojnie o niepodległość w latach 1848-49. Po klęsce powstania duża część mieszkańców, na czele z burmistrzem Martonem Hatzelem została aresztowana i uwięziona.

Teatr w Nyíregyházie u schyłku XIX w.

W 1876 roku Nyíregyháza stała się ośrodkiem administracyjnym komitatu Szabolcs. W 1858 roku do miasta doprowadzono kolej, a w kolejnych latach rozbudowano miasto, budując kolejne budynki mieszkalne, pocztę, urząd telegraficzny oraz teatr. W 1911 roku zakończono budowę linii tramwajowych.

Po I wojnie światowej, przez dziesięć miesięcy miasto było okupowane przez wojska rumuńskie. W trakcie II wojny światowej ponad 6000 zamieszkujących Nyíregyházę Żydów zostało wywiezionych do obozów koncentracyjnych, a kolejne 2000 obywateli miasta – do radzieckich obozów pracy w ramach akcji Maleńkij robot.

W 1944 miasto zostało poważnie zniszczone przez naloty alianckie. Przez pierwsze piętnaście lat po wojnie miasto nie rozwijało się. Od 1960 roku obserwuje się natomiast stały rozwój i, co rzadkie na Węgrzech i w całej Europie, dodatni przyrost naturalny. Dziś Nyíregyháza jest ośrodkiem akademickim oraz przemysłowym, a także popularnym celem turystycznych wycieczek.

Demografia

Zabytki

Katedra św. Mikołaja

(c) Szemes Elek, CC BY-SA 3.0

Ratusz

Wielki kościół ewangelicki

Siedziba władz komitatu

Teatr Zsigmonda Móricza

Pomnik Lajosa Kossutha

Konkatedra

Wielki kościół ewangelicki (Evangélikus nagytemplom)
Ratusz (Városháza)
Kościół reformowany (Református templom)
Gimnazjum Ewangelickie im. Lajosa Kossutha(węg.) (Nyíregyházi Evangélikus Kossuth Lajos Gimnázium)
Siedziba władz komitatu (Megyeháza)
Teatr Zsigmonda Móricza(węg.) (Móricz Zsigmond Színház)
Katedra św. Mikołaja(węg.) (Szent Miklós-székesegyház)
Konkatedra (Magyarok Nagyasszonya Társszékesegyház)
Willa Szwajcarska (Svájci Lak)
Pomnik Györgya Bessenyeiego z 1899 r.
Pomnik Lajosa Kossutha z 1912 r.

Transport

Nyíregyháza jest największym węzłem komunikacyjnym północno-wschodnich Węgier. Zbiegają się tu linie kolejowe z przejścia granicznego Záhony-Czop, z Miszkolca i z Debreczyna oraz lokalna linia z Vásárosnamény. Stacja kolejowa Nyíregyháza. Przez miasto przebiega droga nr 4 (E573) z Debreczyna do Záhony, wybiegają stąd drogi nr 36 do Tiszavasvári, nr 38 do Szerencs i nr 41 do Vásárosnamèny oraz lokalne drogi do Nagyhalász, do Nyírbátor i do Hajdúnánás. Do miasta dociera – od strony Budapesztu – autostrada M3. Znajduje się tu także port lotniczy Nyíregyháza.