Obszar dworski

Obszar dworski – teren wyłączony z granic gmin wiejskich, na którym funkcje administracyjne i sądownicze pełnił właściciel ziemski[1]. Obszary dworskie funkcjonowały w Królestwie Polskim, Prusach i Galicji[1].

Od XV w. panowie feudalni, zwani inaczej szlachtą, zaczęli odbierać chłopom ziemie uprawne, włączając je do tzw. obszarów dworskich, czyli folwarków[2]. Na mocy statutu warckiego (1423) zatwierdzonego przez Władysława II Jagiełłę, szlachta mogła pozbawiać ziemi sołtysów, o ile uznała ich za „krnąbrnych i nieposłusznych”[2]. Szlachta wyznaczała chłopom grunty orne mniejszej i gorszej jakości (rugi) oraz przejmowała gospodarstwa opuszczone[2].

Wieś składała się wówczas z pańskiego dworu i jego wielkiego gospodarstwa oraz mniejszych chłopskich (przymusowa pańszczyzna)[2]. W obszarach dworskich ograniczano swobody osobiste poddanych, wprowadzając tzw. statut piotrkowski 1496 roku m.in. zabraniający chłopom opuszczać wieś[2]. Pan mógł skazywać poddanych na kary pieniężne, chłostę, więzienie, dyby oraz karę śmierci[2].

W zaborze pruskim uprawnienia sądowe właściciela ziemskiego zniesiono w 1848, władzę policyjną w 1872 – obszary dworskie istniały do 1933[1].

Zobacz też

Przypisy

  1. a b c dworski obszar, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2018-08-29].
  2. a b c d e f Marceli Kosman, Historia – wielkość i upadek Rzeczypospolitej szlacheckiej, wyd. piąte, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1990, ISBN 83-02-03597-1.