Okopy Lubomirskiego w Warszawie

Plan Warszawy z 1831 z zaznaczoną na czerwono linią okopów Lubomirskiego
Rogatki Mokotowskie – wschodni domek rogatkowy

Okopy Lubomirskiego, także wał Lubomirskiego[1] – wały ziemne wzniesione wokół Warszawy i na Pradze z rozkazu marszałka wielkiego koronnego Stanisława Lubomirskiego w 1770. Częściowo zastąpiły wał Zygmuntowski usypany w latach 1621–1624.

Historia

Wały i okopy „powietrzne”, które miały zatrzymać zarazę („powietrze“) i odgrodzić miasto od niebezpiecznej okolicy znano już w średniowieczu[2]. Również Okopy Lubomirskiego powstały jako wały o charakterze kontrolno-sanitarnym. Ich zadaniem było zapobieganie szerzącej się w tym czasie epidemii dżumy poprzez kontrolę osób wjeżdżających do miasta.

5 października 1770 Marszałek Wielki Koronny Stanisław Lubomirski wydał następujące obwołanie[3]:

Szerząca się w państwach Rzeczypospolitej morowa zaraza, miejsca nawet odległe nieubezpieczone łatwo zasięgać mogąca, każdemu powszechnym grozi nieszczęściem. Przeto troskliwością obywatelów miejsca tego i chęcią brania się do jak najprędszego ratunku zagrzany z obowiązków Urzędu mego Marszałkowskiego, mając w czułości, by miasto rezydencji JKMci, Warszawa, a w nim umieszczeni obywatele ochroną swoją, ile możności, znajdowali, te najdokładniejsze wynajduję być środki, aby ku tym pewniejszemu i ubezpieczeniu i łatwiejszemu podróżnych i kupców przybywających z miejsc odległych rozeznaniu, towarów zaś i fantów wszelkich rewidowaniu i okurzaniu, a podejrzanych osób niedopuszczeniu, lub kwarantann odprawowaniu, toż miasto okopać, do czego gdy łatwiejsze, ile bez funduszu, nie wynajdują się sposoby, a czas przynaglający i trwoga samychże obywatelów, chętnie do działania tej czynności skłaniających się, prędkiego wymaga uskutecznienia..

W lewobrzeżnej Warszawie wały te miały długość 12,8 km i powierzchnię 1470 ha, a ruch odbywał się tylko przez sześć wejść do miasta, późniejsze rogatki:

Na prawym brzegu trzykilometrowe wały okalały cyrkuł Praga (165 ha): Pragę Biskupią i Książęcą, Skaryszew i Golędzinów. Zostały wzmocnione przed szturmem Pragi w czasie powstania kościuszkowskiego 1794, jednak nie odegrały większej roli w czasie szturmu i rzezi Pragi 4 listopada 1794. Rogatki praskie to:

Epidemia dżumy nie dotarła jednak do Warszawy, gdyż w 1771 zakończyła ją ostra zima[5].

Okopy na wiele lat wyznaczyły granice rozwoju miasta[6]. W 1794 zostały wzmocnione dziełami zewnętrznymi i wewnętrznymi, przez co nabrały charakteru militarnego i odegrały pewną rolę w czasie insurekcji kościuszkowskiej (podczas pierwszego oblężenia Warszawy).

Wały zostały odnowione w 1825 jako wał celny z przesunięciem z ulicy Koszykowej na ul. Nowowiejską. Uległy likwidacji w 1875, po zniesieniu opłat od wwozu towarów do miasta[7]. W ich linii wytyczono nowe ulice: Polną, Towarową i Okopową[7]. Okopy Lubomirskiego wyznaczały jednak na znacznej długości granice Warszawy aż do kwietnia 1916, kiedy to na podstawie rozporządzenia generała-gubernatora Hansa von Beselera do miasta przyłączone znaczne tereny na przedmieściach.

Okopy we współczesnym nazewnictwie Warszawy

  • Od Okopów Lubomirskiego pochodzi nazwa ulicy Przyokopowej (pierwotna nazwa Przy Okopach)[8].

Przypisy

  1. Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 569. ISBN 83-01-08836-2.
  2. Andrzej Karpiński: Biedota miejska wobec klęsk żywiołowych [w: Rocznik Warszawski XVI]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1981, s. 90. ISBN 83-06-00441-8.
  3. Anna Berdecka, Irena Turnau: Życie codzienne w Warszawie okresu Oświecenia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969, s. 238–239.
  4. Daniela Kosacka: Północna Warszawa w XVIII wieku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 134.
  5. Anna Berdecka, Irena Turnau: Życie codzienne w Warszawie okresu Oświecenia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969, s. 239.
  6. Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 109.
  7. a b Stefan Kieniewicz: Warszawa w latach 1795–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 181.
  8. Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 171.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Plan Nicholsona.jpg
Plan Warszawy z roku 1831, tzw. Plan Nicholsona

Plan jest względnie niedokładny, zarówno jeśli chodzi o precyzję jak i nazwy własne[3]. Wiele z nich zostało przekręconych (na przykład "Oyrod Krole" zamiast "Ogród Królewski", "Kozary Wielopolski" w miejsce "Koszarów Wielopolskich", "Cekauz" zamiast "Cekhauz", "Patac Kroleski" zamiast "Pałac Królewski" itd.).

Mapa pobrana ze strony Davida Rumseya ([4]), przekonwertowana z formatu .sid do .tiff za pomocą mrsidgeodecode, a następnie do formatu .jpg z użyciem Adobe Photoshop.
Rogatki Mokotowskie wschodni domek rogatkowy.JPG
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Rogatki Mokotowskie - wschodni domek rogatkowy