Pacanów

Pacanów
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Bazylika Mniejsza św. Marcina, Pacanów, ul. Kościelna
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	buski
Gmina	Pacanów
Prawa miejskie	1265-1869; 2019
Burmistrz	Wiesław Skop
Powierzchnia	7,13 km²
Populacja (2019); • liczba ludności; • gęstość	; 1117; 157 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 41
Kod pocztowy	28-133
Tablice rejestracyjne	TBU
	Położenie na mapie gminy Pacanów Pacanów
	Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Pacanów
	Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Pacanów
	Położenie na mapie powiatu buskiego Pacanów
	50°24′12″N 21°02′18″E/50,403333 21,038333
TERC (TERYT)	2601044
SIMC	0258715
	Urząd miejskiul. Rynek 15; 28-133 Pacanów
	Strona internetowa

Koziołek Matołek – symbol Pacanowa

Pomnik Koziołka Matołka na pacanowskim rynku

Kwietny pomnik

Inna wersja pomnika

Z Koziołkiem wszyscy się liczą

Jadłodajnie, sklepy, rzeźnie popierają Koziołka

Koziołek popiera handel i ochronę przyrody

Koziołek jest wszędzie

Pomnik upamiętniający partyzantów Batalionów Chłopskich poległych w bitwie pod Słupią Pacanowską powstały z inicjatywy mieszkańców Pacanowa i Słupi.

Pacanów – miasto w południowej Polsce położone w województwie świętokrzyskim, w powiecie buskim, w gminie Pacanów^[3]; siedziba tejże gminy. Stanowi ważny ośrodek usługowy dla rolnictwa. Leży przy skrzyżowaniu drogi krajowej nr 73 (Wiśniówka – Jasło) i drogi krajowej nr 79 (Warszawa – Bytom).

Pod względem historycznym Pacanów leży w ziemi sandomierskiej, stanowiącej część Małopolski^[4]. Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1265 roku^[5], położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie wiślickim w województwie sandomierskim^[6]. Prawa miejskie w latach 1265–1869 oraz ponownie od 1 stycznia 2019^[7]^[8].

Sławę zawdzięcza postaci Koziołka Matołka z utworów Kornela Makuszyńskiego i Mariana Walentynowicza. Jednak już znacznie wcześniej żartowano sobie z rzekomego podkuwania pacanowskich kóz, owe kozy jednak pierwotnie mogły oznaczać małe statki^[9]. Od 2003 roku odbywa się tu ogólnopolski „Festiwal Kultury Dziecięcej”^[10].

Części miasta

Integralne części miasta Pacanów^[3]^[11]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
0258721	Barbara	część miasta
0258738	Ożarówka	część miasta
0258744	Poduchowny	część miasta
0258750	Radziwiłówka	część miasta

Historia

Pacanów (prawa miejskie od 1265 do 1869) leży na skrzyżowaniu dróg łączących Kielce z Tarnowem oraz dawnego szlaku książęcego – królewskiego łączącego Kraków z Sandomierzem. Jan Długosz podaje, że założycielem Pacanowa był Seminarius. Na jego prośbę ówczesny biskup krakowski Maurus w latach 1109–1118 poświęcił świątynię w Pacanowie i uposażył ją dziesięcinami. Erygował w Pacanowie pierwszą „wiejską” parafię, niezwiązaną z podlegającą księciu kasztelanią.

W okresie Królestwa Polskiego należał do powiatu stopnickiego w guberni kieleckiej. 1 stycznia^?/ 13 stycznia 1870 do gminy Pacanów przyłączono pozbawiony praw miejskich i przekształcony w osadę miejską Pacanów^[12].

W 1914 w czasie I wojny światowej przez miejscowość przechodziły wojska Józefa Piłsudskiego które wycofały się z Kielc podczas ofensywy rosyjskiej.

W czasie kampanii wrześniowej pod Pacanowem walki stoczył 73 Pułk Piechoty z 23 Dywizji Piechoty z oddziałem wydzielonym z 5 Dywizji Pancernej. Polegli żołnierze zostali pochowani na cmentarzu parafialnym.

W 1944 armia radziecka w czasie operacji Bagration dotarła do Pacanowa. W czasie tworzenia przyczółka baranowsko-sandomierskiego w okolicy miejscowości doszło do walk. Po niemieckim ostrzale artyleryjskim, 17 sierpnia spalił się kościół w Pacanowie. Decyzją radzieckich władz wojskowych 10 września mieszkańcy zostali ewakuowani ponieważ rejon Pacanowa stał się terenem przyfrontowym. Ludność wróciła do miasteczka po 12 stycznia 1945, po radzieckiej ofensywie prowadzonej w ramach operacji operacji wiślańsko-odrzańskiej w której wyzwolono spod okupacji niemieckiej tereny aż po Odrę^[13].

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie kieleckim.

Konsultacje lokalne w sprawie nadania statusu miasta (2018)

9 lutego 2018, podczas sesji Rady Gminy Pacanów, radni podjęli uchwałę, w której upoważnili wójta do rozpoczęcia starań o odzyskanie praw miejskich. Rada Gminy Pacanów przyjęła 23 marca 2018 uchwałę (w formie apelu) w sprawie przywrócenia praw miejskich miejscowościom, które zostały ich pozbawione w wyniku represji carskich. Apel ten zakłada pominięcie wszystkich obowiązujących w tym względzie procedur w celu „upamiętnienia bohaterskiej walki polskich powstańców, zadośćuczynienie dotychczas wyrządzonym krzywdom oraz uczczenia 100 rocznicy odzyskania przez państwo polskie niepodległości i 155 rocznicy wybuchu Powstania Styczniowego”^[14]. Apel trafił do MSWiA, w związku z czym minister podjął decyzję o wszczęciu procedury odnośnie do nadania statusu miasta Pacanowowi, występując do Rady Gminy o przedstawienie opinii poprzedzonej przeprowadzeniem konsultacji z mieszkańcami^[15]. Konsultacje zostały ogłoszone na od 8 do 25 marca 2018^[16]; termin ten przedłużono później do 8 kwietnia 2018^[17]. Wyniki prezentują się następująco, przy frekwencji 34,2% (zagłosowało 2167 osób spośród 6339 uprawnionych): za 85,9% (1861 osób), przeciw 5,2% (112 osób); wstrzymało się 8,9% (194 osoby)^[18]. 1 stycznia 2019 status miasta został przywrócony^[7].

Zabytki

Kościół św. Marcina, wybudowany w II poł. XIII wieku, po zniszczeniu przebudowany (II poł. XVII wieku, rozbudowany w 1768; odbudowany po pożarze w 1906 r.) z renesansową kaplicą (1633). Od 1615 miejsce kultu Pana Jezusa Konającego. W zrębie dzisiejszego kościoła zachowane są fragmenty murów kościoła wczesnogotyckiego. Od strony południowej znajduje się późnorenesansowa kaplica Pana Jezusa z barokowym ołtarzem. Kościół jest Sanktuarium Jezusa Konającego. 14 listopada 2008 r. papież Benedykt XVI nadał kościołowi tytuł bazyliki mniejszej. To czwarta bazylika mniejsza w diecezji kieleckiej – po kieleckiej katedrze oraz świątyniach w Miechowie i Wiślicy. Decyzję tę ogłosił 14 września 2009 r. prymas Polski kard. Józef Glemp podczas Mszy św. w odpust Podwyższenia Krzyża Świętego. Kustoszem sanktuarium i zarazem proboszczem parafii Pacanów jest ks. Leszek Domagała. Kościół jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: 781 z 8.02.1958 oraz 147 z 23.06.1967)^[19].
Cmentarz parafialny (nr rej.: A.63 z 23.06.1992)^[19].

Infrastruktura

Opieka medyczna

Ośrodek Zdrowia w Pacanowie.

Kultura, sport, turystyka

Funkcjonują: Europejskie Centrum Bajki im. Koziołka Matołka i biblioteka publiczna. Od 35 lat istnieje zespół folklorystyczny „Pacanowianie”. Z inicjatywy samorządu ukazuje się miesięcznik „Z życia gminy”. Istnieje Szkoła Podstawowa/Gimnazjum im. Kornela Makuszyńskiego oraz Gimnazjum im. Michała Janasa. Pacanów może się poszczycić również profesjonalnym torem umożliwiającym organizację wyścigów modeli sterowanych RC.

W mieście, od 1987 roku, działa klub piłki nożnej, Zorza Tempo Pacanów, grający w A klasie.

Zobacz też

Cmentarz żydowski w Pacanowie
Przyczółek baranowsko-sandomierski

Przypisy

↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2019 r.
↑ Rejestr TERYT, Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2022-10-18] .
↑ ^a ^b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
↑ Teresa Koba-Ryszewska, Przeszłość administracyjna ziem województwa kieleckiego, [w:] Z dziejów ziemi kieleckiej (1918–1944), red. Teofila Weintraub, Książka i Wiedza, Warszawa 1970, s. 10–11.
↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 155.
↑ Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapy, plany, Warszawa 1993, k. 4.
↑ ^a ^b Dz.U. z 2018 r. poz. 2478 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2018 r. w sprawie nadania statusu miasta niektórym miejscowościom w województwie świętokrzyskim oraz ustalenia ich granic.
↑ 10 nowych miast w Polsce od 2019 roku.
↑ Przysłowia i wyrażenia od miast i wsi, „Biblioteka Warszawska”, XLVIII (4), www.wikidata.org, 1852, s. 240 [dostęp 2022-11-13] (pol.).
↑ Europejskie Centrum Bajki. stolica-bajek.pl. [dostęp 2015-10-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-08)].
↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
↑ Postanowienie z 7 (19) listopada 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 425).
↑ Hanna Lawera, Artur Bata, Jarosław Banasik, Powiat buski. Panorama powiatów – województwo świętokrzyskie. Krosno 2000, s. 61.
↑ Uchwała Nr LI/270/18 Rady Gminy Pacanów z dnia 23 marca 2018 roku przyjmująca „Apel Rady Gminy Pacanów w sprawie przywrócenia praw miejskich miejscowościom, które zostały ich pozbawione w wyniku represji carskich”.
↑ Odpowiedź na interpelację nr 21420 w sprawie przywrócenia praw miejskich miejscowościom, które zostały ich pozbawione w wyniku represji carskich.
↑ Obwieszczenie Wójta Gminy Pacanów.
↑ Obwieszczenie WÓJTA GMINY PACANÓW z dnia 23 marca 2018 r.
↑ Zestawienie wyników z przeprowadzonych konsultacji w sprawie nadania statusu miasta miejscowości Pacanów.
↑ ^a ^b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022, s. 3 [dostęp 2015-10-12] .

Linki zewnętrzne

Wirtualny Sztetl – Pacanów
Pacanów (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 806 .

[1] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2019 r.

[2] Rejestr TERYT, Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2022-10-18] .

[Dz.U._29/2013-3] Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).

[4] Teresa Koba-Ryszewska, Przeszłość administracyjna ziem województwa kieleckiego, [w:] Z dziejów ziemi kieleckiej (1918–1944), red. Teofila Weintraub, Książka i Wiedza, Warszawa 1970, s. 10–11.

[5] Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 155.

[6] Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapy, plany, Warszawa 1993, k. 4.

[dziewietnascie-addendum-7] Dz.U. z 2018 r. poz. 2478 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2018 r. w sprawie nadania statusu miasta niektórym miejscowościom w województwie świętokrzyskim oraz ustalenia ich granic.

[decyzjamswia-8] 10 nowych miast w Polsce od 2019 roku.

[9] Przysłowia i wyrażenia od miast i wsi, „Biblioteka Warszawska”, XLVIII (4), www.wikidata.org, 1852, s. 240 [dostęp 2022-11-13] (pol.).

[10] Europejskie Centrum Bajki. stolica-bajek.pl. [dostęp 2015-10-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-08)].

[teryt-11] TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].

[12] Postanowienie z 7 (19) listopada 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 425).

[13] Hanna Lawera, Artur Bata, Jarosław Banasik, Powiat buski. Panorama powiatów – województwo świętokrzyskie. Krosno 2000, s. 61.

[pacanowapel-14] Uchwała Nr LI/270/18 Rady Gminy Pacanów z dnia 23 marca 2018 roku przyjmująca „Apel Rady Gminy Pacanów w sprawie przywrócenia praw miejskich miejscowościom, które zostały ich pozbawione w wyniku represji carskich”.

[odpfasttrack-15] Odpowiedź na interpelację nr 21420 w sprawie przywrócenia praw miejskich miejscowościom, które zostały ich pozbawione w wyniku represji carskich.

[16] Obwieszczenie Wójta Gminy Pacanów.

[17] Obwieszczenie WÓJTA GMINY PACANÓW z dnia 23 marca 2018 r.

[18] Zestawienie wyników z przeprowadzonych konsultacji w sprawie nadania statusu miasta miejscowości Pacanów.

[zabytek-19] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022, s. 3 [dostęp 2015-10-12] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

Miasto	Pacanów
Wsie	Biechów Biskupice Chrzanów Grabowica Karsy Dolne Karsy Duże Karsy Małe Kępa Lubawska Komorów Kółko Żabieckie Książnice Kwasów Niegosławice Oblekoń Podwale Rataje Karskie Rataje Słupskie Słupia Sroczków Trzebica Wola Biechowska Wójcza Wójeczka Zborówek Zborówek Nowy Zołcza-Ugory Żabiec
Kolonia	Komorówek
Części miasta	Barbara Ożarówka Poduchowny Radziwiłówka
Integralne części wsi	Biechów Dolny Biechów Duży Błonie (Kępa Lubawska) Błonie (Książnice) Błonie (Oblekoń) Błonie (Rataje Karskie) Błonie (Rataje Słupskie) Błonie (Zborówek) Chałupki Dębniak Gajówka Gołożyny Góra Górka Górki Gródza Isep Ispówka Kaczyniec Kapłanówka Kąty Kępa Szczucińska Kiełmin Kliny Kołowrocie Komora Korsaków Krzywda Leśne Drugie Leśne Pierwsze Leśne Trzecie Lisia Górka (Rataje Karskie) Lisia Górka (Żabiec) Miany Mogrołki Muchówka Na Górze Na Parceli Naglówka Nowa Wieś (Chrzanów) Nowa Wieś (Wójeczka) Nowe Szczypie Osada Oblekońska Otoka Piekło Pod Jeziorem Pod Olszyną Podchruście Podgórze Podkulczyce Podlasie Podlesie (Oblekoń) Podlesie (Rataje Karskie) Podolszynie Podszkole Poduchowne Podwale Popelina Pólko Przy Błoniu Rataje Rzym Słupia Wielka Smykały Sroczków Bankowy Stara Wieś (Chrzanów) Stara Wieś (Wójeczka) Stary Zborówek Szumarka Trzebica Kapitulna Trzebica Mała Trzebica Szlachecka Tur Ugory (Słupia) Ugory (Zołcza-Ugory) Ukop Warszawa Wątrobówka Weksler Wermanówka Wójcikówka Wola Biechowska A Wola Biechowska B Wola Biechowska W Wola Oblekońska Wólka Za Trzosem Za Wodą Zadworze Zajezioro Zakobyle (Karsy Małe) Zakobyle (Ksiąznice) Zarzecze Żabiec (Kółko Żabieckie)

Miasta	Busko-Zdrój Nowy Korczyn Pacanów Stopnica Wiślica
Gminy miejsko-wiejskie	Busko-Zdrój Nowy Korczyn Pacanów Stopnica Wiślica
Gminy wiejskie	Gnojno Solec-Zdrój Tuczępy

Przynależność wojewódzka	gubernia kielecka (1867–1915) woj. kieleckie (II RP) (1919–39) woj. kieleckie (PRL) (1945–48)
Miasta (1867–1948 →)	Busk(o) (do 1870 i od 1916) Chmielnik Kurozwęki (do 1870) Nowy Korczyn (do 1870, 1915–1919) Oleśnica (do 1870) Pacanów (do 1870) Pierzchnica (do 1870) Stopnica (do 1870, 1915–1919) Szydłów (do 1870)
Gminy wiejskie (1867–1948 →)	Busk(o) (1870–1948) Chmielnik (1867–1948) Drugnia (1867–1948) Gnojno (1867–1948) Grabki (1867–1948) Grotniki (1867–1948) Kurozwęki (1867–1948) Łubnice (Lubnica) (1867–1948) Maleszowa (1867–1948) Nowy Korczyn (1870–1916 i 1919–1954) Oględów (1867–1948) Oleśnica (1870–1948) Olganów (1867–1870) Pacanów (1867–1948) Pawłów (1867–1948) Pęczelice (1867–1948) Potok (1867–1948) Radzanów (1870–1948) Stopnica (1867–1915) Stopnica (1919–48) Sufczyce (1867–70) Szaniec (1867–1948) Szczytniki (1867–1948) Szydłów (1867–1948) Tuczępy (1867–1948) Wełecz (1867–70) Wojcza (1867–1948) Wolica (1915–1948) Zborów (1867–1948)

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne