Piątek (miasto)

Piątek
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Pomnik w Piątku symbolizujący środek Polski
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Polska

Województwo

 łódzkie

Powiat

łęczycki

Gmina

Piątek

Prawa miejskie

1339–1870, 2020

Burmistrz

Krzysztof Lisiecki

Powierzchnia

5,24 km²

Populacja (2011)
• liczba ludności


1908[1]

Strefa numeracyjna

24

Kod pocztowy

99-120

Tablice rejestracyjne

ELE

Położenie na mapie gminy Piątek
Mapa konturowa gminy Piątek, w centrum znajduje się punkt z opisem „Piątek”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa łódzkiego
Mapa konturowa województwa łódzkiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Piątek”
Położenie na mapie powiatu łęczyckiego
Mapa konturowa powiatu łęczyckiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Piątek”
Ziemia52°04′09″N 19°28′50″E/52,069167 19,480556
TERC (TERYT)

1004064

SIMC

0573256

Urząd miejski
ul. Rynek 16
99-120 Piątek
Strona internetowa
BIP

Piątekmiasto w Polsce położone w województwie łódzkim, w powiecie łęczyckim, w gminie Piątek. Miejscowość jest siedzibą gminy Piątek[2].

Piątek leży w historycznej ziemi łęczyckiej[3]. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie płockim.

Miasto położone jest nad rzekami Moszczenicą i Maliną. W Piątku krzyżują się drogi biegnące z Łodzi do Kutna i z Łowicza do Łęczycy.

Historia

Piątek ze względu na swoje położenie był początkowo osadą targową. Prawdopodobnie nazwa Piątku pochodzi od dnia tygodnia, w którym odbywały się w nim targi. Prawa miejskie otrzymał w XIV w. W tym czasie był silnym ośrodkiem rzemieślniczo-handlowym. W połowie XVII w. liczył 320 domów i ok. 1500 mieszkańców. W tym czasie słynął m.in. z produkcji piwa (w 1800 w Piątku pracowały 33 browary)[4].

W końcu XVI wieku miejscowość była miastem duchownym[5], miasto arcybiskupstwa gnieźnieńskiego w powiecie łęczyckim województwa łęczyckiego[6].

Do połowy XVII w. miasto rozwijało się dość prężnie, stanowiąc ważny ośrodek rzemieślniczo-handlowy. Rozwój Piątku zahamował najazd szwedzki, przede wszystkim jednak do upadku gospodarczego przyczynił się pożar w 1681, który strawił całe miasto. Od tego czasu Piątek nie odzyskał swojej świetności. W 1685 było w nim tylko 40 domów, a 100 lat później, w 1785 zaledwie o 10 więcej. W 1870 Piątek stracił prawa miejskie ze względu na udział mieszkańców w powstaniu styczniowym.

W okresie międzywojennym w Piątku powstała fabryka maszyn rolniczych, w której dawała zatrudnienie część mieszkańców. Większość ludności jednak zajmowała się rolnictwem. Istniały również warsztaty rzemieślnicze oferujące mieszkańcom Piątku i okolicy swoje usługi. Część mieszkańców, zwłaszcza Żydzi, zajmowała się handlem. W większości okolicznych wsi istniały majątki ziemskie, w których miała zatrudnienie ludność zamieszkująca okolice Piątku. Tylko w nielicznych wsiach, w których nastąpiło uwłaszczenie zamieszkiwali (najczęściej małorolni) chłopi.

W pierwszej fazie Bitwy nad Bzurą Piątek i okoliczne wsie stały się areną ofensywy wojsk polskich. Po zaciekłych walkach, poważnie zniszczona miejscowość została zdobyta przez wojsko polskie 9 września 1939, jednak wskutek zmiany sytuacji na froncie oddziały polskie opuściły Piątek bez walki 13 września. W listopadzie 1939 Niemcy wcielili miejscowość w granice Rzeszy. Część polskich mieszkańców wysiedlono, a ludność pochodzenia żydowskiego wymordowano w ośrodku zagłady Żydów z Kraju Warty, w Kulmhof am Nehr (Chełmno n. Nerem).

Do 18 maja 1943 miejscowość nosiła przedwojenną nazwę, dopiero w tym dniu otrzymała niemiecką nazwę (Quadenstädt) – na cześć germańskiego plemienia Kwadów[7]. 18 stycznia 1945 Piątek został wyzwolony spod okupacji niemieckiej.

W 1966 działacze oddziału PTTK w Łęczycy wysunęli pomysł ustalenia środka Polski[8]. W 1969 Jan Bronisław Ciesielski z Instytutu Geodezji i Kartografii, działającego na zlecenie Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii, określił jego współrzędne geodezyjne i kartograficzne[9]. Środek Polski został wyznaczony w Goślubiu, jednak uznano, że symboliczny pomnik należy ustawić w Piątku[10]. Wzniesiono go w centrum miejscowości. Wjeżdżający do Piątku są także witani tablicą informacyjną w kształcie granic państwa z napisem „Piątek – geometryczny środek Polski”. W październiku 2018 ogłoszono wyznaczenie nowego, geodezyjnego środka Polski w odległej o 16 kilometrów Nowej Wsi pod Kutnem. Wyznaczono go na podstawie nowego pomiaru uwzględniającego morskie wody wewnętrzne oraz morze terytorialne Polski i oznaczono kolumną pamiątkową na prywatnej posesji[8]

W 1978 w mieście był kręcony polski psychologiczny film obyczajowy "Aktorzy prowincjonalni" w reżyserii Agnieszki Holland[11].

1 stycznia 2020 Piątek ponownie uzyskał prawa miejskie[12].

Zabytki

Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa[13] na listę zabytków wpisane są obiekty:

  • rzymskokatolicki kościół pw. Świętej Trójcy, parafialny, 2 poł. XV, 1740, nr rej.: 85-V-9 z 29.03.1949 oraz 81 z 8.08.1967; był pierwszą placówką duszpasterską bp. Zygmunta Choromańskiego po otrzymaniu święceń kapłańskich w 1916[14]
  • dzwonnica, 1 poł. XIX, nr rej.: 90-V-14 z 29.03.1949 oraz 82 z 8.08.1967
  • mariawicki kościół pw. św. Trójcy, parafialny, neogotycki, 1907
  • rzymskokatolicki kościół pw. Przemienienia Pańskiego, cmentarny, drewniany, poł. XVIII, nr rej.: 555-V-30 z 32.10.1950 oraz 83 z 8.08.1967
  • dzwonnica, nr rej.: 526 z 8.08.1967
  • park miejski, poł. XIX, nr rej.: 595 z 29.12.1988

Zobacz też

Przypisy

  1. GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2019-12-17].
  2. Piątek, Lututów, Czerwińsk nad Wisłą, Klimontów - nowe miasta w Polsce od stycznia 2020 | Z kraju, TVN24 BiS [dostęp 2019-12-31] (pol.).
  3. Łęczyckie bajanie o Borucie panie, oprac. Wiktoryn Grąbczewski. Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, Warszawa 1990, s. 7. ISBN 83-217-2734-4
  4. Franciszek Paprocki, Piątek; rzut oka na przeszłość miasta i jego stan obecny, 1937.
  5. Przeszłość administracyjna ziem województwa łódzkiego, w: Rocznik Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Historycznego, Łódź 1929, s. 15.
  6. Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1998, s. 67.
  7. Verodnungsblatt des Reichsstathalters im Warthegau. 18 V 1943, nr 12, s. 99.
  8. a b Joanna Leszczyńska. Środek na bok. „Polityka”, s. 34, 13 lutego 2019. 
  9. Joanna Leszczyńska. Środek na bok. „Polityka”, s. 34–35, 13 lutego 2019. 
  10. Joanna Leszczyńska. Środek na bok. „Polityka”, s. 35, 13 lutego 2019. 
  11. Aktorzy prowincjonalni w bazie filmpolski.pl
  12. Akt nadania statusu miasta przez Radę Ministrów, 2019 [dostęp 2020-01-07].
  13. NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 2011-05-22].
  14. Maciej Grzegorz Smoliński: Biskup Zygmunt Choromański (1892 – 1968). Życie i działalność. Warszawa: 2013, s. 20.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie