Pomnik Bohaterów Warszawy

Pomnik Bohaterów Warszawy
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miejscowość

Warszawa

Miejsce

ul. Nowy Przejazd

Projektant

Marian Konieczny

Data odsłonięcia

20 lipca 1964 (przy placu Teatralnym)
15 grudnia 1997 (w obecnej lokalizacji)

Położenie na mapie Warszawy
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Pomnik Bohaterów Warszawy”
Ziemia52°14′45″N 21°00′33″E/52,245833 21,009167
(c) Deutsche Fotothek‎, CC BY-SA 3.0 de
Monument w swojej pierwotnej lokalizacji na placu Teatralnym

Pomnik Bohaterów Warszawy (Warszawska Nike) – monument znajdujący się przy ul. Nowy Przejazd (przy skrzyżowaniu z aleją „Solidarności”) w Warszawie.

Historia

30 lipca 1956 Stołeczna Rada Narodowa podjęła decyzję o budowie w stolicy pomnika Bohaterów Warszawy[1]. Na ogłoszony w lutym 1957 pierwszy konkurs wpłynęło aż 196 prac z kraju i zagranicy, jednak nie przyniósł on rozstrzygnięcia. W styczniu 1959 rozpisano drugi konkurs z udziałem laureatów i autorów prac wyróżnionych w pierwszym konkursie. Spośród 106 projektów zwyciężyła praca Nike Warszawy rzeźbiarza Mariana Koniecznego oraz architektów Zagremmy i Adama Koniecznych. W mitologii greckiej Nike to bogini zwycięstwa.

Pomnik przedstawia półleżącą postać wznoszącej się kobiety z mieczem uniesionym nad głową i wzniesioną do góry lewą ręką. 10-tonowa rzeźba ma wysokość 7 oraz długość 6 metrów. Na granitowym cokole umieszczono napis: Bohaterom Warszawy 1939−1945.

Rzeźba została odlana w Gliwickich Zakładach Urządzeń Technicznych[2]. Największym wyzwaniem było odlanie sześciometrowego miecza o wadze około 1000 kilogramów. Specjalna konstrukcja wtopionych wewnątrz stalowych prętów sprawia, że przy bardzo silnym wietrze miecz może odchylać się od swego położenia o około 15 centymetrów[3]. Monument został przewieziony w dwóch częściach ze Śląska specjalnymi platformami kolejowymi na Dworzec Gdański.

Pomnik został odsłonięty 20 lipca 1964 na placu Teatralnym[1][4] (obecnie w tym miejscu znajduje się zrekonstruowany pałac Jabłonowskich)[5]. Monument upamiętnia wszystkich, którzy zginęli w mieście w latach 1939–1945, m.in. uczestników obrony Warszawy we wrześniu 1939, uczestników obydwu powstań – powstania w getcie warszawskim i powstania warszawskiego – oraz ofiary terroru niemieckiego w okupowanej stolicy. Z okazji uroczystości odsłonięcia monumentu przewodniczący społecznego komitetu budowy pomnika Janusz Zarzycki powiedział[6]:

Wolą ludności stolicy było dać wyraz pamięci i hołdu tym, którzy polegli w Warszawie w walce z hitlerowskim okupantem.

Odsłonięcie pomnika było jednym z głównych akcentów obchodów 20-lecia Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej[7]. Budowa monumentu została sfinansowana ze składek społecznych oraz ze środków Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy. Twarzą Nike stała się dziewczynka z Grochowa[8], Anna (Hania[8]) Tarczyńska[9].

Marian Konieczny, w dniu odsłonięcia monumentu, scharakteryzował swoje motywy twórcze, co do formy pomnika, na łamach prasy[8]:

Pragnę, aby dzieło moje było przez wszystkich zrozumiane. Nie nęci i nie bawi mnie pogoń za efektem formalnym, który wywołuje nieokreślone przeżycia. Żywię wrodzoną niechęć do zaskakujących pomysłów i szokujących nadzwyczajności, wolę moje "ograniczenie" wrażliwości i wyobraźni, które każe mi budować pomnik sprawdzalny w odczuciu społecznym, rzeźbę niejako "przyziemną" w powszechnej jednoznaczności jej odbioru.

Zabierając się do pracy, to znaczy do projektu, starałem się pamiętać o takim akcencie plastycznym, który byłby łatwy do zapamiętania, jak np. Kolumna Zygmunta... Moim marzeniem było stworzyć nowy symbol Warszawy, tej najnowszej Warszawy, nasiąkniętej wojną i barykadami powstańczymi, romantycznej i heroicznej, tragicznej i zwycięskiej...

Druga lokalizacja pomnika

Na początku lat 90. XX wieku, w związku z projektem odtworzenia zabudowy północnej pierzei placu Teatralnego, pojawiła się konieczność przeniesienia monumentu w nowe miejsce.

14 listopada 1995 pomnik został zdjęty z cokołu, a figurę poddano konserwacji[10]. Projekt adaptacji pomnika w nowym miejscu zlecono jego autorowi, Marianowi Koniecznemu. W czasie prac pojawiły się między innymi rozbieżności co do wysokości cokołu. Marian Konieczny wyobrażał sobie Nike szybującą w chmurach, planując umieścić rzeźbę na bardzo wysokim, 20-metrowym cokole. Na to z kolei nie chciały zgodzić się władze, proponując piedestał o wysokości 6,5 metra. Ostatecznie w drodze kompromisu ustalono wysokość cokołu na 14 metrów.

Nowy cokół został zaprojektowany przez Martę Pinkiewicz-Woźniakowską. Ponieważ pomnik miał stanąć na skarpie powstałej z nasypu gruzu, konieczne było wykonanie głębokiego fundamentu. Cokół został wykonany z żelbetu imitującego naturalny kamień. Jest on w środku pusty, co ułatwia dostęp do rzeźby podczas prac konserwacyjnych[11].

15 grudnia 1997 rzeźbę umieszczono na nowym cokole w nowym miejscu przy Trasie W-Z.

Filatelistyka

Pomnik został umieszczony na następujących znakach pocztowych[12]:

  • 29 kwietnia 1965 – karta pocztowa na 700-lecie Warszawy (znak opłaty 40 groszy, nakład 200 tysięcy egzemplarzy),
  • 21 sierpnia 1965 – seria sześciu znaczków i bloczek na 700-lecie Warszawy (Nike na bloczku o nominale 3,40 zł, nakład 1,2 miliona sztuk, projektant Stefan Małecki),
  • 10 stycznia 1967 – karta pocztowa na IX Krajowy Zjazd Delegatów Związków Zawodowych Pracowników Łączności (znak opłaty 40 groszy, nakład 312 tysięcy egzemplarzy),
  • 17 stycznia 1970 – znaczek na 25-lecie wyzwolenia Warszawy (nominał 0,60 zł, nakład 6 milionów sztuk, projektant Franciszek Barącz, rotograwiura),
  • 7 sierpnia 1971 – karta pocztowa na 20-lecie Federacji Bojowników Ruchu Oporu (znak opłaty 40 groszy, nakład 100 tysięcy sztuk),
  • 10 sierpnia 1972 – karta pocztowa na XVII Generalny Zjazd Międzynarodowej Unii Radiowej (wartość nominalna 1,65 zł, nakład 97,7 tysiąca sztuk),
  • lipiec 1974 – znaczek poczty ZSRR na 30-lecie PRL (nominał 6 kopiejek, nakład 3,4 miliona sztuk, projektant W. Pimienow),
  • 17 stycznia 1975 – znaczek na 30-lecie wyzwolenia Warszawy (nominał 1,50 zł, nakład 6 milionów sztuk, projektant Henryk Chyliński na podstawie fotografii Piotra Krassowskiego; uznany za najlepszy polski znaczek 1975 w konkursie Polskiego Związku Filatelistów),
  • lipiec 1975 – cztery znaczki poczty wietnamskiej na 30-lecie PRL,
  • czerwiec 1977 – karta pocztowa na XXXI Sesję Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (znak opłaty – 1 zł, nakład 100 tysięcy sztuk),
  • 17 października 1978 – datownik urzędu pocztowego Wiedeń 1150 na 20-lecie austriackiej linii lotniczej AUA łączącej Wiedeń z Warszawą.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Krzysztof Jabłoński i in.: Warszawa: portret miasta. Warszawa: Arkady, 1984, s. strony nienumerowane (Kronika odbudowy, budowy i rozbudowy 1945−1982). ISBN 83-213-2993-4.
  2. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 660. ISBN 83-01-08836-2.
  3. ↑ Wiesław Głębocki: Warszawskie pomniki. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, s. 43. ISBN 83-7005-211-8.
  4. ↑ Warszawa. Przewodnik. Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1966, s. 25.
  5. ↑ Patrycja Jastrzębska. Pałac Jabłonowskich. „Stolica”, s. 82, styczeń−luty 2022. 
  6. ↑ Walczącym za Warszawę. Stolica, 16 sierpnia 1964.
  7. ↑ Dobrosław Kobielski, Józef Zięba: Kronika lat 1944–1986, [w:] Kalendarz Warszawski'88. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987, s. 33. ISBN 83-03-01684-9.
  8. ↑ a b c Ryszard Wójcik, Konieczny - Jego żywiołem jest brąz, w: red. Zygmunt Marcińczak, Nasi współcześni, MAW, Warszawa, 1980, s. 101, 108, ISBN 83-203-1266-3
  9. ↑ Nike od 13-tej do 14-tej. Nike. Ania Tarczyńska – modelka do twarzy Nike. repozytorium.fn.org.pl. [dostęp 2020-08-01].
  10. ↑ Encyklopedia Warszawy. Suplement '96. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1996, s. 34. ISBN 83-01-12057-6.
  11. ↑ Irena Grzesiuk-Olszewska: Warszawska rzeźba pomnikowa. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003, s. 123. ISBN 83-88973-59-2.
  12. ↑ Eligiusz Ristau, Warszawska Nike w filatelistyce, w: Mówią Wieki, nr 4/1980, s. 19, ISSN 0580-0943.

Bibliografia

  • Lech Chmielewski, Przewodnik warszawski: gawęda o nowej Warszawie, Sabina Iwanow (oprac.), Warszawa: Omnipress, 1987, ISBN 83-85028-56-0, OCLC 834972923.
  • Wiesław Głębocki: Warszawskie pomniki. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, s. 42–44. ISBN 83-7005-211-8.
  • Irena Grzesiuk-Olszewska: Warszawska rzeźba pomnikowa. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003, s. 121–123. ISBN 83-88973-59-2.

Media użyte na tej stronie

Warszawa outline with districts v4.svg
(c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5
Mapa Warszawy - podkład lokalizacyjny
Masovian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.55N
  • S: 50.95 N
  • W: 19.15 E
  • E: 23.25 E
Legenda pomnik.svg
Symbol pomnika do legendy mapy
Pomnik Bohaterów Warszawy 2019.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Pomnik Bohaterów Warszawy w Warszawie
Fotothek df ps 0005997 Denkmäler - Denkmale - Ehrenmäler - Ehrenmale ^ Kriegsden.jpg
(c) Deutsche Fotothek‎, CC BY-SA 3.0 de
Original image description from the Deutsche Fotothek
Warschauer Nike: "Den Helden Warschaus 1939-1945"