Prawo prywatne

Prawo prywatne (łac. ius privatum) – jedna z dwóch podstawowych gałęzi prawa (obok prawa publicznego), skupiająca normy prawne, których zadaniem jest ochrona interesu jednostek i regulacja stosunków pomiędzy nimi.

Prawo prywatne a prawo publiczne

Podstawowym kryterium rozróżnienia prawa prywatnego i publicznego jest "korzyść" (łac. utilitas). Zadaniem norm prawa prywatnego jest przynoszenie korzyści poszczególnym jednostkom, co odróżnia je od prawa publicznego, które tworzone jest w interesie całego społeczeństwa lub państwa.

Ewolucja historyczna

Prawo rzymskie

Rozróżnienie prawa prywatnego i publicznego jest dorobkiem jurysprudencji rzymskiej. W źródłach literackich oba terminy odnotowali już w II i I wieku p.n.e. Terencjusz, Cyceron i Tytus Liwiusz chwalący Ustawę XII tablic jako "źródło całego prawa, publicznego i prywatnego"[1][2]. Najprawdopodobniej pierwszego, dokładniejszego rozróżnienia, dokonał Ulpian Domitius. W Digestach Justyniana (D.1,1,6,1), zachowało się ono w takiej formie:

[...] publicum ius est quod ad statum rei Romanae spectat, privatum quod ad singulorum utilitatem: sunt enim quaedam publice utilia quaedam privatim.
[...] prawem publicznym jest to, które dotyczy ustroju państwa rzymskiego, [prawem] prywatnym to, które dotyczy korzyści jednostek, są bowiem pewne [normy] ogólnie użyteczne, pewne prywatne.

Dalej dokonał on podziału prawa prywatnego, pisząc:

Privatum ius tripertitum est: collectum etenim est ex naturalibus praeceptis aut iure gentium aut civilibus
Prawo prywatne ma trzy części: składa się bowiem z przepisów prawa naturalnego albo [z przepisów] prawa narodów, albo [z przepisów] prawa obywatelskiego[3].

Ius privatum rozwijało się w starożytnym Rzymie zdecydowanie szybciej niż ius publicum, co w efekcie poskutkowało utożsamianiem "prawa" z "prawem prywatnym" (tak np. u żyjącego w II wieku n.e. Gaiusa). Po upadku Imperium, rzymskie prawo prywatne doczekało się przede wszystkim w średniowieczu szerokiej recepcji do systemów prawnych państw europejskich.

Współcześnie

Współczesne postrzeganie prawa prywatnego, właściwie nie zmieniło koncepcji rzymskiej. Do gałęzi prawa prywatnego zaliczyć można obecnie:

Cechy norm

Podmioty

Prawo prywatne charakteryzuje równouprawnienie stron stosunków prawnych.

Zatem obie strony mogą układać swoje wzajemne stosunki mając do dyspozycji te same środki. Przede wszystkim będą nimi umowy. W odróżnieniu od prawa publicznego, nie może tu być mowy o stosunku władczości jednego podmiotu do drugiego. Nie ma też możliwości stosowania siły fizycznej lub żadnych innych form przymusu, które są zarezerwowane dla aparatu państwowego i ewentualnie podmiotów prywatnych, którym państwo przyznało takie uprawnienia (np. poprzez koncesję dla firmy ochroniarskiej]).

Charakter norm

Normy prawa prywatnego, to w dużej mierze normy względnie obowiązujące (łac. l.p. ius dispositivum). Zatem są to normy, które pozwalają obu stronom stosunku prawnego na ułożenie go wedle ich woli w pewnych granicach.

Natomiast prawo publiczne cechuje przewaga norm bezwzględnie obowiązujących.

Przypisy

  1. ↑ Kazimierz Kolańczyk: Prawo rzymskie. Warszawa: Wydawnictwa Prawnicze PWN, 1999, s. 27. ISBN 83-86702-31-1.
  2. ↑ Antoni Dębiński: Rzymskie prawo prywatne : kompendium. Warszawa: LexisNexis, 2007, s. 29. ISBN 978-83-7334-711-3.
  3. ↑ Ireneusz Żeber, Jarosław Rominkiewicz, Edward Szymoszek: Prawo rzymskie : teksty źródłowe do ćwiczeń. Wrocław: Wydaw. Uniwersytetu Wrocławskiego, 1998, s. 11. ISBN 83-229-1835-6.