Praworządność

Praworządność – w szerokim, opisowym sensie jest to przestrzeganie prawa. Praworządne jest państwo czy społeczeństwo, w którym normy prawne są powszechnie przestrzegane[1]. Sposób rządzenia oparty na poszanowaniu prawa określa się również jako nomokrację[2]. W węższym, normatywnym sensie, jako zasada praworządności legalizm, czy zasada legalizmu, oznacza zasadę działania instytucji publicznych, zgodnie z którą instytucje te mogą działać wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych im przez normy prawne (praworządność formalna). Wyróżnia się również praworządność materialną, zgodnie z którą oprócz ram prawnych, organ powinien działać również zgodnie z szerszym systemem aksjologicznym i celami danego społeczeństwa (szczególnie spełniać wymogi sprawiedliwości)[3]. Legalizmu nie należy mylić z legalnością, czyli stwierdzeniem, czy określona czynność została dokonana zgodnie z obowiązującym prawem. Legalizm jest ogólną zasadą, a legalność stwierdzeniem pewnego stanu prawnego.

Zasada praworządności

W krajach Europy kontynentalnej zasada praworządności wchodzi w skład idei państwa prawa[4]. Obok zasady praworządności, istotnym jej elementem są również m.in. gwarancje praw i wolności obywatelskich. W krajach systemu common law, zasada praworządności określana jest jako rule of law. Zasada praworządności stanowi jedną z podstawowych zasad funkcjonowania instytucji państwowych. W demokracjach liberalnych jest jedną z naczelnych zasad prawa konstytucyjnego i administracyjnego. Zgodnie z art. 4 Europejskiego Kodeksu Dobrej Administracji urzędnik ma działać zgodnie z zasadą praworządności, stosować uregulowania i procedury zapisane w prawnych przepisach Wspólnot. Ma również zwracać uwagę na to, aby decyzje dotyczące praw lub interesów pojedynczych osób posiadały podstawę prawną, a ich treść była zgodna z obowiązującymi przepisami prawnymi[5].

Zasada praworządności w Polsce

Zasada praworządności jest jedną z naczelnych zasad konstytucyjnych. Została uregulowana w art. 7 Konstytucji, który mówi, że organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Art. 7 Konstytucji wynika bezpośrednio z art. 2 Konstytucji RP, mówiącego, że Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej[6]. Zasada praworządności została też uregulowana w innych aktach prawnych. Szczególną rolę pełni w prawie administracyjnym, będąc jedną z zasad ogólnych tej gałęzi prawa. Art. 6 Kodeksu postępowania administracyjnego wskazuje, że „organy administracji publicznej działają na podstawie przepisów prawa”. Zgodnie z art. 7 k.p.a. „organy administracji publicznej stoją na straży praworządności i podejmują wszelkie kroki niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli”[7]. Podobne regulacje znajdują się też w prawie podatkowym. Art. 120 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa, mówi, że „organy podatkowe działają na podstawie przepisów prawa”[8]. Wykładnia zasady praworządności była też treścią wielu orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego, Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego.

Gwarancje praworządności

Gwarancje praworządności to zabezpieczenia tego, aby zasada praworządności przyjęła realne kształty w rzeczywistości. Wyróżnia się dwa typy gwarancji praworządności:

Przypisy

  1. ↑ Kaźmierczyk.
  2. ↑ nomokracja, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2015-10-20].
  3. ↑ Ziembiński, s. 476.
  4. ↑ Mikołajczyk.
  5. ↑ Europejski Kodeks Dobrej Praktyki Administracyjnej.
  6. ↑ Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 r. nr 78, poz. 483).
  7. ↑ Kodeks postępowania administracyjnego z dnia 14 czerwca 1960 r. (Dz.U. z 2021 r. poz. 735).
  8. ↑ Ordynacja podatkowa z dnia 29 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2021 r. poz. 1540).

Bibliografia

  • Stanisław Kaźmierczyk: Praworządność. W: Wprowadzenie do nauk prawnych. Leksykon tematyczny. Andrzej Bator (red.). Warszawa: LexisNexis, 2008, s. 206–207.
  • Adam Mikołajczyk: Legalność. W: Leksykon współczesnej teorii i filozofii prawa. Jerzy Zajadło (red.). Warszawa: C.H. Beck, 2007, s. 163–165. ISBN 978-83-7483-519-0.
  • Zygmunt Ziembiński: Problemy podstawowe prawoznawstwa. Warszawa: PWN, 1980.

Linki zewnętrzne