Rezerwat przyrody

Tablica informacyjna rezerwatu przyrody w Lesie Bielańskim w Warszawie

Tablica informacyjna rezerwatu przyrody na Węgrzech

Rezerwat przyrody – obszarowa forma ochrony przyrody o różnym statusie ochrony i zasadach wyznaczania w różnych krajach świata.

Rezerwaty przyrody na świecie

Formy ochrony przyrody zwane rezerwatami istnieją w wielu państwach świata^[1]. Z reguły są to chronione przepisami prawnymi i wyłączone z użytkowania obszary przeznaczone na cele ochrony przyrody oraz prowadzenia badań naukowych, a dostęp do nich osób postronnych jest mniej lub bardziej ograniczony^[2]. Zazwyczaj są one mniejsze od parków narodowych^[3]. Brak jest jednak jednorodnej, międzynarodowej definicji rezerwatów oraz jednorodnych kryteriów ich wyznaczania, a obiekty tego typu w różnych krajach mogą być inaczej zarządzane i chronione^[2].

Rezerwaty przyrody w Polsce

Liczba rezerwatów w Polsce stopniowo rośnie, w 2000 r. było ich 1307, w 2005 r. – 1395, w 2010 r. – 1463, w 2013 r. – 1480, a w 2021 r. – 1505. Według danych z 2016 roku liczba obiektów tego typu osiągnęła 1493, a ich całkowita powierzchnia wynosiła 168 335,6 ha, co stanowi 0,54% powierzchni kraju. Stosunkowo najwięcej rezerwatów znajdowało się w województwie mazowieckim (189), najmniej w województwie opolskim (36). Średnia w skali kraju wielkość obiektów wynosiła 112,8 hektarów, najmniejsza była w województwie opolskim (26,1 ha), największa w województwie warmińsko-mazurskim (296,4 ha). W ostatnich latach wzrasta odsetek powierzchni rezerwatów objętej ochroną ścisłą (5,5% w roku 2016)^[4].

Podstawy prawne

W Polsce rezerwaty przyrody to jedna z obszarowych form ochrony przyrody. Rezerwat przyrody w brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004 r. (art. 13 ust. 1)^[5]:

...obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.

Dz.U. z 2022 r. poz. 916

Zasady funkcjonowania

Zakazy obowiązujące na obszarze rezerwatów przyrody. Tablica na terenie rezerwatu przyrody Dęby w Meszczach

Przedmiotem ochrony w rezerwacie może być całość przyrody lub szczególne jej składniki, w tym fauna, flora, biota grzybów oraz twory przyrody nieożywionej.

Cały obszar rezerwatu albo jego części mogą podlegać ochronie ścisłej, ochronie czynnej lub ochronie krajobrazowej. Ochrona ścisła polega na nieingerencji w naturalne procesy, ochrona czynna dopuszcza wykonywanie zabiegów ochronnych (np. usunięcie drzew zacieniających stanowisko cennego gatunku rośliny), a ochrona krajobrazowa polega na prowadzeniu gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej w sposób uwzględniający potrzeby przedmiotu ochrony.

Rezerwat ustanawiany jest na mocy zarządzenia regionalnego dyrektora ochrony środowiska. Likwidacja lub zmniejszenie rezerwatu jest możliwe wyłącznie w przypadku bezpowrotnej utraty jego wartości przyrodniczych. Dla rezerwatu sporządza się na okres 20 lat tzw. plan ochrony – dokument określający cele ochrony, zadania ochronne do wykonania oraz reguły udostępnienia rezerwatu. Plan taki zatwierdza regionalny dyrektor ochrony środowiska.

Rezerwat krajobrazowy na Szczelińcu Wielkim udostępniony jest do zwiedzania

Rezerwat słonoroślowy Owczary

Rezerwat stepowy Góry Wschodnie

Rezerwat leśny Buczyna nad Słupią

Rodzaje rezerwatów przyrody w Polsce

Od początku istnienia w Polsce zdefiniowanej prawnie ochrony rezerwatowej wyróżnia się dziewięć rodzajów rezerwatów. W zależności od głównego przedmiotu ochrony są to^[6]:

Rodzaj rezerwatu^[6]	Liczba obiektów^[4]	Średnia powierzchnia (ha)^[4]	Łączna powierzchnia (ha)^[4]	Powierzchnia ochrony ścisłej (ha)^[4]	Przedmiot ochrony ^[7]
leśny	735	92	67224	4792	Pozostałości i fragmenty dawnych puszcz o charakterze pierwotnym, typy zbiorowisk leśnych, stanowiska drzew na granicach zasięgu
florystyczny	162	29	4739	330	Populacje i siedliska gatunków lub grup gatunków roślin zarodnikowych i kwiatowych oraz grzybów kapeluszowych i porostów
torfowiskowy	186	99	18473	1199	Zbiorowiska i gatunki torfowisk niskich, przejściowych i wysokich
faunistyczny	139	330	45869	403	Populacje i siedliska ssaków, ptaków, gadów, płazów, ryb i bezkręgowców
krajobrazowy	108	225	24345	2304	Krajobrazy o cechach naturalnych, charakterystyczne dla poszczególnych regionów geograficznych, często z występującymi zabytkami
przyrody nieożywionej	76	26	1977	90	Odkrywki geologiczne, zjawiska krasowe, gleby, formy skalne, jaskinie, szata naciekowa, stanowiska skamieniałości, przykłady erozji i innych procesów kształtujących powierzchnię ziemi, utwory geologiczne, wydmy
wodny	48	107	5142	60	Wody jezior, rzek, potoków i morza wraz ze zbiorowiskami roślin i gatunkami zwierząt
stepowy	36	15	536	6	Murawy ciepłolubne, głównie na podłożu wapiennym i gipsowym
słonoroślowy	3	10	30	0	Słonorośla nadmorskie i śródlądowe

Począwszy od 2005 roku istnieje dodatkowo podział na typy i podtypy mające przypisane oznaczenia kodowe. Stosuje się równolegle dwa podziały, ze względu na główny przedmiot ochrony oraz dominujący typ ekosystemów (każdy rezerwat może zostać przypisany do jednego rodzaju, dwóch typów i dwóch podtypów)^[6]. Pozwala to na dokładniejsze określenie zasobów przyrodniczych danego rezerwatu oraz sprawniejsze zarządzanie siecią obszarów chronionych.

Zobacz też

Przypisy

↑ Baza danych na temat obszarów chronionych na świecie (www.protectedplanet.net). Dostęp 9.04.2012
↑ ^a ^b MICHAEL ALLABY. "nature reserve." A Dictionary of Ecology. 2004. Encyclopedia.com. Dostęp 9.04.2012
↑ nature reserve, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2022-10-06] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e GUS, Ochrona środowiska 2017, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, 30 listopada 2017, s. 265–274, ISSN 0867-3217 [dostęp 2018-09-25] (pol. • ang.).
↑ Tekst ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2022 r. poz. 916)
↑ ^a ^b ^c Tekst rozporządzenia z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie rodzajów, typów i podtypów rezerwatów przyrody (Dz.U. z 2005 r. nr 60, poz. 533)
↑ Rodzaje, typy i podtypy rezerwatów przyrody., www.kp.org.pl [dostęp 2019-08-21] .

Linki zewnętrzne

Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody

[Protect-1] Baza danych na temat obszarów chronionych na świecie (www.protectedplanet.net). Dostęp 9.04.2012

[Ency-2] MICHAEL ALLABY. "nature reserve." A Dictionary of Ecology. 2004. Encyclopedia.com. Dostęp 9.04.2012

[Brit-3] nature reserve, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2022-10-06] (ang.).

[GUS2017-4] GUS, Ochrona środowiska 2017, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, 30 listopada 2017, s. 265–274, ISSN 0867-3217 [dostęp 2018-09-25] (pol. • ang.).

[uoop2004-5] Tekst ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2022 r. poz. 916)

[Typy-6] Tekst rozporządzenia z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie rodzajów, typów i podtypów rezerwatów przyrody (Dz.U. z 2005 r. nr 60, poz. 533)

[7] Rodzaje, typy i podtypy rezerwatów przyrody., www.kp.org.pl [dostęp 2019-08-21] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne