Roger Penrose

Roger Penrose

Sir Roger Penrose (2012)
Data i miejsce urodzenia	8 sierpnia 1931 Colchester
Zawód, zajęcie	naukowiec: fizyk, matematyk, filozof
Narodowość	angielska
Alma Mater	University of Cambridge, University College London, University College School
Odznaczenia
Nagroda Wolfa (1988) Medal Diraca (1989) Medal Copleya (2008) Nagroda Nobla (2020)

Parkietaż Penrose’a

Sir Roger Penrose (ur. 8 sierpnia 1931 w Colchesterze) – brytyjski naukowiec: fizyk teoretyczny, matematyk, filozof nauki^[1] i jej popularyzator, noblista; profesor matematyki na Uniwersytecie Oksfordzkim^[2], członek Towarzystwa Królewskiego w Londynie (ang. Royal Society). Jego specjalności to teoria względności i grawitacji, w tym kwantowanie grawitacji i kosmologia teoretyczna, a także kwantowe fundamenty i geometria.

Wraz ze Stephenem Hawkingiem udowodnił twierdzenie o osobliwościach w ogólnej teorii względności^[3]. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki za 2020 rok – dzięki wykazaniu, że ogólna teoria względności przewiduje powstawanie czarnych dziur^[4]. Penrose zdobył połowę tej nagrody; drugą otrzymali Andrea Ghez i Reinhard Genzel^[5].

Penrose zajmował się również filozofią matematyki i filozofią umysłu. Bronił platonizmu matematycznego oraz nieobliczalności ludzkiego rozumowania w sensie Churcha i Turinga. Popularyzował naukę przez książki, publiczne wykłady i wywiady^[6][7].

Dorobek naukowy

Fizyka teoretyczna

Autor twierdzenia o uwięzieniu dotyczącego ruchu po hiperpowierzchni w przestrzeni fazowej. W klasycznej teorii grawitacji sformułował też hipotezę kosmicznego cenzora o nieistnieniu nagich osobliwości czasoprzestrzennych.

Zasłużył się głównie dzięki próbom podejścia do kwantowej grawitacji (jeszcze nieistniejącej w całości teorii) za pomocą teorii twistorów. Jego zdaniem niezbędna jest nowa teoria kwantów, uwzględniająca grawitację, eliminująca trudności interpretacyjne.

Należy do krytyków teorii superstrun, interpretacji Everetta mechaniki kwantowej oraz inflacji kosmicznej.

W 2006 stworzył Konformalną Kosmologię Cykliczną będącą modelem kosmologicznym w ramach ogólnej teorii względności.^[8]

Matematyka

W matematyce znany jest jego parkietaż (ang. tesselation, tiling), który pokrywa płaszczyznę w sposób nieokresowy za pomocą jedynie dwu rodzajów „kafelków”. Ten sposób podziału płaszczyzny okazał się występować w naturze, w postaci kwazikryształów.

Filozofia i pogranicze nauki

Autor książek takich jak Nowy umysł cesarza, Cienie umysłu, Makroświat, mikroświat i ludzki umysł. Argumentuje w nich, że z twierdzenia Gödla wynika niemechaniczny charakter ludzkiej świadomości, którego można dowieść również bez kodowania. Zdaniem Penrose’a, do wyjaśnienia zjawiska świadomości konieczne jest odwołanie się do zjawisk występujących na poziomie kwantowym w mózgu. Wspólnie ze Stuartem Hameroffem opracował kwantową teorię świadomości Orch-OR.

Popularyzacja

Penrose prowadził wykłady popularnonaukowe m.in. w londyńskim Royal Institution^[9]. Występował także w Polsce:

• na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego^[10],
• w Centrum Nauki Kopernik w Warszawie^[11],
• w krakowskim Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych^[12] przy Uniwersytecie Jagiellońskim^[13].

Zaszczyty

Nagrody i członkostwa

• 1985: Royal Medal,
• 1988: Nagroda Wolfa w dziedzinie fizyki,
• 1994: członek zagraniczny Polskiej Akademii Nauk,
• 2000: brytyjski Order Zasługi,
• 2008: Medal Copleya,
• 2016: Krzyż Komandorski Orderu Zasługi RP za wybitne osiągnięcia naukowe w dziedzinie fizyki, za rozwijanie polsko-brytyjskiej współpracy naukowej^[14][15],
• 2020: Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki za odkrycie, że tworzenie się czarnych dziur jest z pewnością przewidywane przez ogólną teorię względności^[5].

Penrose to jedna z tylko dwóch osób – obok Lorda Rayleigha – które otrzymały najpierw Medal Copleya, a potem Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki^[a].

Upamiętnienie

Tytuł jednego z dzieł Penrose’a Droga do rzeczywistości (ang. The Road to Reality) został upamiętniony przez Centrum Nauki Kopernik w Warszawie. W 2015 roku zorganizowano tam cykl wykładów popularnonaukowych „Drogi do rzeczywistości” skupionych na fizyce teoretycznej i matematyce^[16]. Jego echem były późniejsze serie:

• „Drogi do życia” (2017, biologia)^[17],
• „Drogi do nieskończoności” (2018, znowu głównie fizyka i matematyka)^[18].

Życie prywatne

Jest synem Margaret (Leathes) oraz psychiatry i genetyka: Lionela Penrose’a^[19][20], oraz bratem fizyka Olivera Penrose’a, genetyczki Shirley Hodgsoni i arcymistrza szachowego Jonathana Penrose’a^[21][22]. Penrose jest agnostykiem.^[23]

Publikacje

Książki

• 1995: Nowy umysł cesarza: o komputerach, umyśle i prawach fizyki, przeł. Piotr Amsterdamski, PWN, Warszawa, ISBN 83-01-11819-9.
• 1996: Natura czasu i przestrzeni, razem ze Stephenem Hawkingiem Poznań, ISBN 83-7150-126-9.
• 1997: Makroświat, mikroświat i ludzki umysł, Prószyński i S-ka, Warszawa, ISBN 83-7180-694-9.
• 2000: Cienie umysłu. Poszukiwanie naukowej teorii świadomości, przeł. Piotr Amsterdamski, Zysk i S-ka, Poznań, ISBN 83-7150-526-4.
• 2006: Droga do rzeczywistości. Wyczerpujący przewodnik po prawach rządzących Wszechświatem, przeł. Jerzy Przystawa, Prószyński i S-ka, Warszawa, ISBN 83-7469-179-4.
• 2011: Cykle Czasu. Nowy niezwykły obraz wszechświata, Prószyński i S-ka, Warszawa, ISBN 978-83-7648-764-9.
• 2018: Moda, wiara i fantazja w nowej fizyce Wszechświata, Copernicus Center Press, Kraków.

Prace poświęcone Rogerowi Penrose’owi

• 2014: Wojciech Grygiel, Stephena Hawkinga i Rogera Penrose’a spór o rzeczywistość, Kraków: Copernicus Center Press, ISBN 978-83-7886-106-5.
• 2015: Praca zbiorowa, Road to Reality with Roger Penrose (ang.); James Ladyman, Stuart Presnell, Gordon McCabe, Michał Eckstein, Sebastian J. Szybka; Kraków: Copernicus Center Press, ISBN 978-83-7886169-0.

Zobacz też

• Argument Lucasa-Penrose’a
• Trójkąt Penrose’a
• Schody Penrose’a

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Krótki biogram. Ostatni dostęp: 2012-03. edunauka.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-19)].
• John J. O'Connor; Edmund F. Robertson: Roger Penrose w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)

Linki zewnętrzne

Polskojęzyczne

• Sir Roger Penrose i David J. Gross w Polsce
• SzymonS. Charzyński SzymonS., Nagroda Nobla z Fizyki, [w:] pismo „Delta” [online], deltami.edu.pl, grudzień 2020, ISSN 0137-3005 [dostęp 2021-03-04]  (pol.).
• Andrzej Trautman i Roger Penrose, Badacze zerowej nieskończoności (Scholars of Null Infinity) (ang. i pol., napisy), kanał CFT PAN na YouTube, 6 grudnia 2017 [dostęp 2021-09-17] – wspomnienia o wspólnych pracach i ceremonia wręczenia odznaczeń.

Anglojęzyczne

• JasonJ. Megill JasonJ., The Lucas-Penrose Argument about Gödel’s Theorem, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2018-06-27]  (ang.).