Santi Gucci

Zamek Leszczyńskich w Baranowie zbudowany według projektu Santiego Gucciego

Dom przy Kanoniczej 21 w Krakowie

Kaplica Myszkowskich przy kościele Dominikańskim Krakowie

Zamek w Baranowie Sandomierskim

Kaplica św. Anny w Pińczowie

Nagrobek Stefana Batorego w Kaplicy Mariackiej na Wawelu

Jeden z maszkaronów krakowskich Sukiennic

Santi Gucci (ur. ok. 1530 we Florencji, zm. ok. 1600 na zamku w Książu Wielkim^[1]) – architekt i rzeźbiarz pochodzenia włoskiego działający w Polsce.

Życiorys

Tworzył w stylu późnego renesansu oraz manieryzmu. Pochodził z florenckiej rodziny artystycznej. Uczył się u swojego ojca Jana di Niccolo Albenghi Gucci zwanego Giovanni della Camilla (restauratora florenckiej katedry). Artystą też był jego przyrodni brat Francesco Camilliani, uczeń znanego Baccio Bandinellego. Gucci rozpoczął pracę w swym zawodzie we Włoszech w wieku 17 lat. Na jego styl oddziałały w dużym stopniu tradycje zarówno włoskie, jak i niderlandzkie. Gucci przybył do Polski w latach sześćdziesiątych XVI w. Był nadwornym artystą króla Zygmunta Augusta, Stefana Batorego i Anny Jagiellonki, Henryka Walezego. Wykonywał również prace dla rodów magnackich, Myszkowskich i Firlejów.

Na początku działalności rzeźbiarskiej w Polsce dostarczał wzory do maszkaronów attyki na sukiennicach w Krakowie. Podobnie jak wszyscy znakomitsi muratorzy i rzeźbiarze włoscy działający w Polsce w XVI w. (Bartolommeo Berrecci, Jan Maria Padovano) Gucci wykonywał swoje prace wespół z licznym gronem współpracowników.

W 1558 roku pracował już w Polsce na zamku niepołomickim. W 1575 wymieniony został jako budowniczy królewski, żonaty z Polką Katarzyną Górską. Tytuł serwitora królewskiego nosił Gucci zarówno za panowania króla Stefana Batorego, jak i po jego śmierci; był przy tym nie tylko tytularnym, ale i rzeczywistym artystą królewskim – kierował przebudową zamku dla króla Stefana w Łobzowie. W latach 1565-1585 pracował na zamku w Janowcu, w 1591 w Warszawie, gdzie pracował na służbie u kanclerza Jana Zamoyskiego. Był autorem projektu m.in. zamku Leszczyńskich w Baranowie Sandomierskim.

W latach 1594-1595 wykonał na zamówienie Anny Jagiellonki jedno z najwybitniejszych swych dzieł – nagrobek Stefana Batorego oraz stallę do jego kaplicy grobowej w katedrze wawelskiej.

Prowadził pracownię kamieniarską w Pińczowie; tam też utrzymywał dobre stosunki z rodziną Myszkowskich. Pracownia ta działała również po jego śmierci, kształcąc nowych artystów i przedłużając tradycję charakterystycznego stylu gucciowskiego manieryzmu.

Najważniejsze dzieła

Architektura

• Dom przy Kanoniczej 21 w Krakowie, 1582-92, Gucci kamienicy dziedzińcowej z krużgankami wewnętrznymi nadaje charakter małego pałacu; budynek cechuje swobodna i urozmaicona kompozycja galerii z jej zmiennymi rytmami: w przyziemiu kolumny z głowicami jońskimi, na piętrze filary oraz repertuar motywów dekoracyjnych; na dziedziniec prowadzi wejście ujęte w portal, architekt zastosował charakterystyczne dla siebie skontrastowanie: prostocie partii górnej przeciwstawił dolną o półkolumnach ujętych klamrami rustykowanych pasów,
• Rezydencja w Łobzowie dla Stefana Batorego, 1585-87, buduje układ skrzydłowy z dziedzińcem arkadowym,
• Kaplica Myszkowskich przy kościele Dominikańskim Krakowie,
• Zamek w Pińczowie, po 1586 - przed 1600
• Zamek w Baranowie, 1591-1606,
• Rezydencja pałacowa Myszkowskich w Książu Wielkim, 1585-95,
• Kaplica św. Anny w Pińczowie, 1600.

Nagrobki

• Nagrobek rodziny Kryskich: Anny, Pawła i Wojciecha, w kościele Św. Stanisława BM w Drobinie, 1572-1576;
• Nagrobek Zygmunta II Augusta w Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, 1574-75;
• Pomnik Anny Jagiellonki w Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, 1574-75;
• Nagrobek Andrzeja i Barbary Firlejów w Janowcu, 1588-87;
• Nagrobek Stefana Batorego Kaplicy Mariackiej na Wawelu, 1594-95;
• Stalle w Kaplicy Batorego, wykonane z czerwonego marmuru piaskowca, alabastru; o 3 siedzeniach z wysokim zapleckiem wypełnionym trzema ślepymi arkadami z herbem Polski w półkolistym zwieńczeniu przedpiersie podzielone pilastrami i dyskami na geometryczne pola; tympanon wypełniają putta podtrzymujące pod kartuszem z Orłem koronę królewską; dekoracje mają cechy wspólne z elementami ornamentalnymi z Kaplicy Zygmuntowskiej, 1594-95;
• Nagrobek rodziny Branickich: Grzegorza i Katarzyny, w kościele Dziesięciu Tysięcy Męczenników w Niepołomicach, ok. 1596;
• Nagrobek Arnulfa i Stanisława Uchańskich, w kościele Wniebowzięcia NMP w Uchaniach, ok. 1590;
• Nagrobek Pawła i Anny Uchańskich, w kościele Wniebowzięcia NMP w Uchaniach, pocz. XVI w.
• Nagrobek kanclerza koronnego Tomasza Sobockiego w kościele pw. św. Piotra i Pawła w Sobocie.
• Nagrobek Wawrzyńca Spytka Jordana w krakowskim kościele św. Katarzyny i św. Małgorzaty, 1603;

Prace warsztatu Santi Gucciego

• Nagrobek Stanisława Zbąskiego w kościele Narodzenia NMP w Kurowie;
• Nagrobek Andrzeja Nowiny Kośli w kościele Wniebowzięcia NMP w Kraśniku;
• Nagrobek Stanisława Kobylnickiego z Nieborowa, starosty przasnyskiego i jego żon: Zofii ze Srzeńskich i Izabelli z Trzcińskich w kościele Św. Anny w Kobylnikach pod Płockiem;
• Chrzcielnice: w kaplicy grobowej Branickich, w kościele parafialnym w Kazimierzu z 1587, w Janowcu z 1598 i w Sancygniowie;
• Fontanny;
• Epitafia: Katarzyny z Rapów Fogelderowej z 1575 znajdującego się zew. ścianie kościoła Mariackiego i Jana Zaborowskiego w krużgankach kościoła dominikanów oraz tablica erekcyjna umieszczona w kaplicy Przemienienia Pańskiego w tym kościele.

Cechy stylowe

• Bogata dekoracyjność.
• „Horror vacui”.
• Płaszczyznowość uzyskiwana przez rozpięcie całej kompozycji na ścianie.
• Afunkcjonalność struktury architektonicznej.
• Formy: miękkie, lekkie, fantazyjne, dalekie od ideałów klasycznych dojrzałego renesansu.
• W oddaniu postaci z jednej strony stylizacja w sztucznych pozach i układzie szat, zaś werystycznie ukazana twarz.
• Charakterystyczne motywy ornamentalne: rozetki pojedyncze lub w rzędach, wazy płomieniste, gzymsy ozdobione rzędem spłaszczonych liści akantu, guzy „gucciowskie”.
• Styl Gucciego to połączenie cech włoskich z krakowskimi.

Przypisy

Bibliografia

• Andrzej Fischinger, Santi Gucci, architekt i rzeźbiarz królewski XVI wieku, Kraków 1969.
• Historia sztuki polskiej, t. II, Kraków 1965, red. T. Dobrowolski.
• Helena Kozakiewicz, Renesans w Polsce. Santi Gucci. Architekt i rzeźbiarz, Warszawa 1983.
• H. i S. Kozakiewiczowie, Renesans w Polsce, Warszawa 1976.
• Krystyna Sinko, Santi Gucci Fiorentino i jego szkoła, Kraków 1933.

Linki zewnętrzne

• Andrzej Fischinger: Santi Gucci, architekt i rzeźbiarz królewski XVI wieku (1969) w bibliotece Polona