Siedliszcze

Siedliszcze

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ratusz w Siedliszczu
Herb
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	chełmski
Gmina	Siedliszcze
Prawa miejskie	1548-1821 i od 2016
Burmistrz	Hieronim Zonik
Powierzchnia	13,16 km²
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość	1431[1] 108,7 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 82
Kod pocztowy	22-130
Tablice rejestracyjne	LCH
Położenie na mapie gminy Siedliszcze Siedliszcze
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Siedliszcze
Położenie na mapie województwa lubelskiego Siedliszcze
Położenie na mapie powiatu chełmskiego Siedliszcze
51°11′40″N 23°09′50″E/51,194444 23,163889
TERC (TERYT)	0603114
SIMC	0107821
Urząd miejski Szpitalna 15a 22-130 Siedliszcze
Strona internetowa

Siedliszcze – miasto w województwie lubelskim, w powiecie chełmskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Siedliszcze. Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Siedliszcze liczyły 1431 mieszkańców^[1]. Miasto położone jest w dawnej ziemi chełmskiej^[2].

Układ przestrzenny i nomenklatura

Współczesne miasto Siedliszcze składa się właściwie z trzech – do końca 2011 roku – odrębnych miejscowości^[3]:

• Siedliszcze-Osada (SIMC 0107896) – stanowi obszar dawnego miasta Siedliszcze, zniesionego 10 kwietnia 1821 i przekształconego w tzw. osadę;
• Siedliszcze, inaczej Siedliszcze-Wieś (SIMC 0107850) – dawna wieś, okalająca Siedliszcze-Osadę niczym obwarzanek, a obejmująca w rzeczywistości gęsto zabudowane przedmieścia dawnego miasta (obecne ulice Szpitalna, Chojenicka, Lubelska i Szkolna po ulicę Kasztanową) z otaczającymi je terenami zielonymi;
• Siedliszcze-Kolonia (SIMC 0107880) – dawna kolonia we wschodniej części miasta, stanowiąca słabo zaludniony obszar wzdłuż ulicy Szkolnej, na wschód od ulic Kasztanowej i Długiej.

Dawne granice tych miejscowości są nadal zauważalne w katastrze nieruchomości, gdzie systematyczna numeracja działek nagle przeskakuje ku wyższemu lub niższemu ciągowi numerów. I tak granica Siedliszcza-Osady, począwszy od ulicy Szpitalnej na północnym-zachodzie, ciągnie się od gmachu Banku Spółdzielczego ku południu, obejmując cały Cmentarz Żydowski, a następnie ku południu po zachodni wierzchołek działki 145 przy ulicy Chojenieckiej. Odtąd, granica Siedliszcza-Osady biegnie ulicą Chojeniecką na zachód, by skręcić ku południu przy działce 166. Od tego miejsca granica biegnie wzdłuż obszarów zielonych (między działkami o numeracji trój- i czterocyfrowej) do ulicy Lubelskiej. Na wysokości bazaru skręca na wschód do ulicy Sokolec, i stamtąd biegnie już na północ ulicą Sokolec aż po działkę 1253. Od tego miejsca granica skręca na północny-zachód, i linią prostą ciąnie się po ulicę Szkolną. Na niewielkim odcinku, po działkę 1232, biegnie ulicą Szkolną na północny-wschód, po czym skręca ponownie na północny-zachód, gdzie linią prostą dociera do tylnej granicy działki Banku Spółdzielczego. Obszary znajdujące się na zewnątrz od tych granic należały dawniej do wsi Siedliszcze (Siedliszcza-Wsi), oprócz tych na wschód od linii ulic Kasztanowej–Szkolnej–Długiej, które należały do Siedliszcza-Kolonii^[4].

W 1971 roku wieś Siedliszcze-Osada liczyła 485 mieszkańców, wieś Siedliszcze 616 mieszkańców, a kolonia Siedliszcze-Kolonia 170 mieszkańców. Ponadto w latach 1970. Zespół Szkół im. H. Sienkiewicza stanowił odrębną miejscowość o nazwie Siedliszcze-Internat, liczącą w 1971 roku 105 osób, w tym 102 dzieci^[3].

1 stycznia 2012 postanowiono wszystkie trzy miejscowości połączyć. Pod względem administracyjnym wieś Siedliszcze-Osada, jako dawne miasto, stanowiło centrum społeczno-gospodarcze przyszłej miejscowości, i zatem do niego winno przyłączyć wieś Siedliszcze i kolonię Siedliszcze-Kolonia. Jednak aby uniknąć członu Osada w nazwie nowej miejscowości, zdecydowano się włączyć Siedliszcze-Osadę i Siedliszcze-Kolonię do wsi Siedliszcze. W ten sposób nowa miejscowość nazywała się odtąd Siedliszcze^[5], a więc tak jak dawne miasto sprzed 1821. Kiedy Siedliszcze odzyskało prawa miejskie 1 stycznia 2016 roku^[6], nie trzeba było zmieniać nazwy miasta, jak np. w przypadku Czyżewa^[7].

Zabieg ten jest często błędnie interpretowany. Ponieważ współczesne miasto nazywa się Siedliszcze, systemy kartograficzne interpretują położenie części miasta Siedliszcze (a więc dawnej wsi Siedliszcze) w centrum miasta, wokół rynku miejskiego (a więc na obszarze dawnej miejscowości Siedliszcze-Osada). Natomiast nazwę części miasta Siedliszcze-Osada, jako odbiegającą od nazwy miasta, lokują na peryferiach miasta, najczęściej w okolicy ulicy Chojenieckiej^[8][9]. Nie ma to pokrycia z historycznym rozwojem przestrzennym miejscowości^[3].

Etymologia nazwy

Nazwa Siedliszcze pochodzi od wyrazu siedlisko, siedliszcze oznaczającego siedzibę, plac na którym znajduje się siedziba włościańska z wszystkimi budynkami. Przyrostek – iszcze występuje (według Kazimierza Rymuta) współcześnie w językach wschodniosłowiańskich, spotyka się go na wschodnim pograniczu Polski^[10].

Historia

Miejscowość wymieniona w dokumentach źródłowych po raz pierwszy w 1396 roku jako „Seliszcze”. W 1456 r. pojawiła się nazwa „Sedliszcze”, w 1564 r. „Siedliscza” Korybutowe, a w 1564 roku „Siedliscza Episcopales”. Osada Siedliszcze odnotowana została w 1839 roku Siedliszcze – Osada i Siedliszcze – Kolonia – 1970 roku^[11].

Nazwa Siedliszcze źródłowo udokumentowana jest ponadto w akcie z 1421 roku uposażającym kościół parafialny w Łyszczu (obecnie Pawłów).

W 1548 r. Siedliszcze otrzymały magdeburskie prawo miejskie. Właścicielami miejscowości byli wówczas dwaj bracia Tomasz i Mikołaj Korybutowiczowie. Nowy ośrodek miejski nazwano „Tomisław” od ich imion – To-(masz) i Mi-(kołaj) z końcówką -sław. Lokacja miała charakter formalny w celu ściągnięcia ludzi wolnych^[12].

W XV wieku Siedliszcze z sąsiednimi wsiami należała do Korybutów (stąd Wola Korybutowa).

W latach 1635–1655, z inicjatywy Jaskólskiego, w folwarku Siedliszcze powstały obok obory, stajni, stodoły i kuźni także piekarnia i browar. Zagospodarowano stawy i sady owocowe na znacznym obszarze. W 1653 roku Stanisław Jaskólski otrzymał od króla Jana Kazimierza wieś Siedliszcze w dzierżawę, a przy folwarku zbudował dwór^[13].

W 1760 r. podstoli chełmski Wojciech Węgliński wyjednał przywilej królewski na założenie miasteczka i jarmarki, stąd datą przełomową w dziejach Siedliszcza jest dzień 26 stycznia 1760 roku.
Wówczas to osada została powtórnie lokowana jako miasto. Akt lokacyjny nadał na ręce właściciela Wojciecha Węglińskiego król August III Sas, wspominając w nim, iż zrobił to za „(...) znaczne jego w Rzeczypospolitej zasługi i odważne przeciwko nieprzyjacielowi przy statecznej nam wierności akcje”. Akt lokacyjny podaje szereg prawach i przywileje, jakie miasto z tej okazji otrzymało.

Tuż po lokacji Siedliszcze liczyło zaledwie „40 dymów, zaś mieszczanie nie zajmowali się w ogóle rolnictwem ani pańszczyzny dworowi nie odrabiali, a jedynie pracując w swych domach czynsz oddawali”. W przywileju wyznaczono m.in. daty 4 jarmarków rocznie – dwóch tygodniowych i dwóch dwuniedzielnych, zwolniono przyjeżdżających na nie kupców od ceł i myt, a dla wszystkich wydano glejt bezpieczeństwa^[14].

W wieku XIX – jak podaje Słownik geograficzny Królestwa Polskiego z roku 1889 – Siedliszcze stanowiły osadę miejską, a także wieś z folwarkiem i dobra w powiecie chełmskim, gminie Siedliszcze, parafii Pawłów. Osada miejska posiada cerkiew prawosławną, synagogę, szkołę początkową, urząd gminy, kasę wkładowo-zaliczkową, fabrykę narzędzi rolniczych (małych rozmiarów), garbarnię, olejarnie, 6 ulic, 110 domów (w tym 4 murowane) zamieszkałych przez 899 mieszkańców (w tym 650 żydów). Istniała tu stacja pocztowa przy drodze bitej z Lublina do Chełma. W osadzie odbywało się 6 jarmarków rocznie. Ludność zajmowała się wyrobem bryczek i sani, sprzedawanych na jarmarkach w Łęcznie^[15].

Pomnik przy rynku upamiętniający ofiary okupacji z lat 1939–1944

Prawa miejskie posiadały Siedliszcze do 10 kwietnia 1821 roku^[16][17]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa chełmskiego.

1 stycznia 2016 roku Siedliszcze odzyskało prawa miejskie po 195 latach^[18].

Miasto jest siedzibą gminy Siedliszcze.

W Siedliszczu urodzili się Kazimierz Andrzej Jaworski, polski poeta, tłumacz i wydawca oraz Sebastian Kaleta, polski polityk, poseł na Sejm i przewodniczący Komisji do spraw reprywatyzacji nieruchomości warszawskich.

Turystyka

Dwór w Siedliszczu-Kolonii

W miejscowości mieści się muzeum skansenowskie powstałe w 2003 roku z inicjatywy ówczesnego wójta gminy Siedliszcze Hieronima Zonika. Skansen mieści się przy ul. Szpitalnej. Muzeum prezentuje setki muzealiów^[19].

W skład ekspozycji wchodzą:

• Drewniana plebania z XIX wieku
• Stodoła kryta strzechą z lat 20. XX wieku
• Studnia z żurawiem
• Kierat do napędzania maszyn rolniczych^[19]

W Siedliszczu-Kolonii znajduje się XVIII-wieczny zespół dworski, obejmujący dwór i park.

Sport

W mieście działa klub piłki nożnej, Spółdzielca Siedliszcze, grający w klasie okręgowej.

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół Matki Boskiej Częstochowskiej

Kościół katolicki

Parafia:

• parafia Najświętszej Maryi Panny Częstochowskiej

Kościół zielonoświątkowy

Zbór:

• zbór w Siedliszczu

Świadkowie Jehowy

Zbór:

• zbór w Siedliszczu^[20]

Zobacz też

• cmentarz żydowski w Siedliszczu

Przypisy

Bibliografia

• Barbara Czopek: Nazwy miejscowe dawnej Ziemi Chełmskiej i Bełskiej (W granicach dzisiejszego państwa polskiego). Wyd. Ossolineum 1988. Wrocław..
• Andrzej Wawryniuk: Leksykon miejscowości powiatu chełmskiego. Chełm: Starostwo Powiatowe w Chełmie, 2002, s. 477. ISBN 83-916380-0-6.