Skrzelopływka bagienna

Skrzelopływka bagienna
Branchinecta paludosa
(O. F. Müller, 1788)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Podtyp

skorupiaki

Gromada

skrzelonogi

Rząd

bezpancerzowce

Rodzina

Branchinectidae

Rodzaj

Branchinecta

Gatunek

skrzelopływka bagienna

Skrzelopływka bagienna, skrzelopływka północna[1] (Branchinecta paludosa) - gatunek skorupiaka z rodziny Branchinectidae należącej do rzędu bezpancerzowców (Anostraca).

Opis

Długość samca 7,5-20,0 mm, samicy 7,5-16,0 mm[2]

Występowanie

Występuje w strefie podbiegunowej (od Skandynawii po Grenlandię i od Syberii po Alaskę i Labrador[3]) oraz w Tatrach, gdzie uznawany jest za relikt polodowcowy. Na Słowacji występuje w Wyżnim Małym Furkotnym Stawku[4][5]. Jedynym stanowiskiem w Polsce był Dwoisty Staw Gąsienicowy, ale skrzelopływka ostatni raz została zaobserwowana w nim w 1968 roku[6].

Tatrzańska populacja

Polska populacja została odkryta w 1882 r. przez Antoniego Wierzejskiego[7]. On, a następnie jego uczeń Alfred Lityński podejmowali nieskuteczne próby introdukcji skrzelopływki bagiennej do innych tatrzańskich jezior[8].

Wierzejskiemu nie udało się wyjaśnić dlaczego skrzelopływka nie występuje w innych stawach o podobnych warunkach ekologicznych, np. w sąsiednich Gąsienicowych Stawach. Dopiero badania Lityńskiego wytłumaczyły, co wyróżnia Dwoisty Staw. W zimie, gdy lód skuje powierzchnię zbiornika, zamyka powierzchniowe dopływy wody. Woda pod lodem stopniowo spływa podziemnymi odpływami. Wskutek tego zamarza dno stawu, mimo że w niektórych miejscach ma on 9 m głębokości. Jaja ulegają koniecznemu im do rozwoju przemrożeniu[9][10]. Takie warunki uniemożliwiają też występowanie w stawie ryb, które stanowią zagrożenie dla tego skorupiaka.

Podczas badań przeprowadzanych w latach 1978-1984 i 1995-1996[6] naukowcy nie zaobserwowali skrzelopływki bagiennej w Dwoistym Stawie Gąsienicowym[4][11]. Gatunek wyginął w Polsce najprawdopodobniej wskutek nieprzemyślanego zarybienia pstrągiem, jakie po wojnie, w latach 50. i 60. było przeprowadzane w Gąsienicowych Stawach[11]. W niedużym stawie ryby podczas lata mogły wyjeść skrzelopływkę. W zimie pstrągi wyginęły, ponieważ staw zamarza do dna. Innymi możliwymi przyczynami wyginięcia skrzelopływki bagiennej w Polsce są: skażenie środowiska[4], nadmierny odłów w celach kolekcjonerskich i naukowych[4].

Reintrodukcja skrzelopływki w Dwoistym Stawie wymieniana jest jako zadanie TPN[12].

W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej[13].

Cykl życiowy

W tatrzańskich stawach wylęg następuje na początku maja. Samice z jajami (około 16-20 jaj w komorze lęgowej) pojawiają się w końcu sierpnia. Dorosłe osobniki giną w końcu października, gdy stawy zaczynają zamarzać[6].

W wyższych szerokościach geograficznych cykl życiowy skrzelopływki jest krótszy. Wylęg następuje pod koniec czerwca, okres larwalny trwa 20-30 dni, reprodukcja rozpoczyna się od końca lipca do połowy sierpnia i trwa 35-45 dni[6].

Wyschnięcie i przemarznięcie złożonych jaj w okresie zimowym, jest konieczne, aby na wiosnę mogły wylęgać się z nich młode osobniki[6].

Skrzelopływka bagienna jest jedynym znanym przedstawicielem rzędu bezpancerzowców, u którego występuje heteroplazmia[14]

Systematyka

W 1987 r. odkryto skrzelopływkę bagienną w górach Tienszan, co doprowadziło do wyróżnienia dwóch podgatunków: Branchinecta paludosa paludosa (O. F. Müller, 1788), Branchinecta paludosa tjanshanica (Akatova, 1987)[15].

Ze względu na szereg różnic anatomicznych między populacją tatrzańską, a populacją arktyczną Kazimierz Gajl w 1934 r. w swojej pracy postulował wyodrębnienie osobnego gatunku Branchinecta polonica[4].

Przypisy

  1. Czesław Jura, Bezkręgowce. Podstawy morfologii funkcjonalnej systematyki i filogenezy., Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002.
  2. Branchinecta paludosa (Müller) (Crustacea: Anostraca) in Northern Utah with Some Notes on Its Ecology. [dostęp 2020-08-17].
  3. Tomasz Wilanowski: Bezpancerzowce i tarczowce w akwarium (przedruk elektroniczny z "Akwarium" 3/88). [dostęp 2007-11-13]. (pol.).
  4. a b c d e Andrzej Kownacki i inni, Przyczyny wyginiecia i próba restytucji gatunku Branchinecta paludosa (O.F. Müller 1788) w Tatrzańskim Parku Narodowym, 2002.
  5. Józef Nyka: Tatry słowackie. Przewodnik. Wyd. II. Latchorzew: Wyd. Trawers, 1998. ISBN 83-901580-8-6.
  6. a b c d e Grzegorz Cierlik, Branchinecta paludosa - Polska Czerwona Księga Zwierząt - Bezkręgowce, www.iop.krakow.pl [dostęp 2018-09-25].
  7. Antoni Wierzejski, O budowie i rozsiedleniu geograficznym skorupiaka Branchinecta paludosa O.F. Müller., 1882.
  8. Andrzej Kownacki, Janusz Ślusarczyk, Badania faunistyczne jezior tatrzańskich do roku 1914, 2009.
  9. Eugeniusz Grabda (red.), 1985. Zoologia, bezkręgowce, tom II, część pierwsza (wydanie drugie zmienione), PWN, Warszawa 1985,
  10. Czesław Jura "Bezkręgowce. Podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy", Wyd. PWN, 1997,
  11. a b Józef Nyka: Tatry polskie. Przewodnik. Wyd. XIII. Latchorzew: Wyd. Trawers, 2003. ISBN 83-915859-1-3.
  12. Pawłowski J., "Obecne i przyszłe zadania polskich parków narodowych w zakresie ochrony cennych gatunków zwierząt bezkręgowych" w "Roczniki Bieszczadzkie" 15 (2007). [dostęp 2020-08-24].
  13. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2014 r. poz. 1348).
  14. Markus Lindholm i inni, Dancing around the pole: holarctic phylogeography of the Arctic fairy shrimp Branchinecta paludosa (Anostraca, Branchiopoda), „Hydrobiologia”, 772 (1), 2016, s. 189–205, DOI10.1007/s10750-016-2660-7, ISSN 0018-8158 [dostęp 2018-09-28] (ang.).
  15. Catalogue of Life : Branchinecta paludosa (O. F. Müller, 1788), www.catalogueoflife.org [dostęp 2018-09-27] (ang.).

Bibliografia

Media użyte na tej stronie