Stanisław Urbańczyk

Stanisław Urbańczyk
Data i miejsce urodzenia

27 lipca 1909
Kwaczała

Data i miejsce śmierci

23 października 2001
Kraków

profesor nauk humanistycznych
Specjalność: polonista
Alma Mater

Uniwersytet Jagielloński

Doktorat

1939

Profesura

1946

Uczelnia

Uniwersytet Jagielloński
Uniwersytet Poznański

Okres zatrudn.

1937–1979

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Order Sztandaru Pracy II klasy

Stanisław Urbańczyk (ur. 27 lipca 1909 w Kwaczale, zm. 23 października 2001 w Krakowie) – polski językoznawca, profesor nauk humanistycznych (1946), profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, od 1956 profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek Polskiej Akademii Umiejętności (1989); redaktor Encyklopedii wiedzy o języku polskim (1978).

Życiorys

Urodzony w rodzinie chłopskiej, ojciec Jan był pisarzem w Kwaczale, matka Rozalia z Głowniów pochodziła z sąsiedniej wsi Regulice, była córką młynarza. Miał dziesięcioro rodzeństwa. Ukończył szkołę 4-klasową w Kwaczale. W latach 1921–1929 był uczniem Gimnazjum Świętej Anny w Krakowie[1]. W latach 1929–1934 studiował polonistykę i slawistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim. W roku akademickim 1937/1938 podjął pracę jako asystent w Katedrze Języka Polskiego na tej uczelni, prowadził zajęcia z gramatyki opisowej i fonetyki polskiej; wśród studentów uczestniczących w jego zajęciach był Karol Wojtyła. W 1939 Stanisław Urbańczyk obronił doktorat; 6 listopada 1939 wraz z gronem uczonych krakowskich został aresztowany przez Niemców w czasie Sonderaktion Krakau i był więziony w obozach koncentracyjnych Sachsenhausen i Dachau.

W 1945 powrócił do pracy na Uniwersytecie Jagiellońskim, w tym samym roku obronił rozprawę habilitacyjną. W latach 1946–1948 był profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Toruńskiego, 1947–1956 Uniwersytetu Poznańskiego (od 1955 pod nazwą Uniwersytet im. Adama Mickiewicza). W Poznaniu pełnił funkcję dziekana Wydziału Humanistycznego i Filologicznego (1950–1954). W 1956 został profesorem zwyczajnym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Od 1953 był równocześnie pracownikiem Polskiej Akademii Nauk; pełnił m.in. funkcję wicedyrektora Instytutu Badań Literackich PAN, w 1973 przyczynił się do utworzenia w Krakowie Instytutu Języka Polskiego PAN i został jego pierwszym dyrektorem (do 1979). W 1979 przeszedł na emeryturę.

W 1989 został członkiem reaktywowanej Polskiej Akademii Umiejętności, objął zarazem kierownictwo Wydziału Filologicznego akademii. Brał udział w pracach komitetów PAN – Komitetu Językoznawstwa (1985–1986 przewodniczący, następnie honorowy przewodniczący) i Komitetu Słowianoznawstwa, był również członkiem i przewodniczącym Komisji Językoznawstwa i Słowianoznawstwa Oddziału PAN w Krakowie. W latach 1976–1991 przewodniczył Międzynarodowej Komisji Struktury Gramatycznej Języków Słowiańskich (w 1991 otrzymał tytuł honorowego przewodniczącego). Krótko po wojnie uczestniczył w pracach Głównej Komisji Ustalenia Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych. Był ponadto członkiem wielu towarzystw i instytucji naukowych, m.in. Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego (któremu od 1983 przewodniczył), Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Poznańskiego Towarzystwa Naukowego, Instytutu Zachodniego w Poznaniu, Instytutu Śląskiego w Opolu.

Doktoraty honoris causa nadały Stanisławowi Urbańczykowi uniwersytety w Salzburgu (1972), Ołomuńcu (1991), Poznaniu, Erlangen. Otrzymał również złoty medal im. Josefa Dobrovskiego Czechosłowackiej Akademii Nauk. Stanisław Urbańczyk był żonaty z Aliną z domu Nitsch, miał troje dzieci (synów Stanisława Jakuba, ur. 1938 i Kazimierza, ur. 1944 oraz córkę Annę, ur. 1947). Zmarł w wieku 92 lat, jeszcze niespełna miesiąc przed śmiercią biorąc udział w inauguracji roku akademickiego na Uniwersytecie Jagiellońskim. Został pochowany na cmentarzu Rakowickim (kwatera Ł zach.)[2].

Twórczość

Zainteresowania naukowe Urbańczyka obejmowały historię języka, dialektologię, leksykografię, mitologię. W latach 1953–2001 kierował pracami redakcyjnymi nad Słownikiem staropolskim, pod jego kierownictwem ukazało się jedenaście tomów (w tym ostatni zeszyt ukazał się w 2002 i redagował go zespół). Był redaktorem naczelnym czasopism „Polonica” i „Język Polski” (organu Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego, 1982–1997[3]). Współpracował z Polskim Słownikiem Biograficznym. Przygotował do wydania oraz opatrzył wstępem i komentarzami Biblię królowej Zofii (1961-1971). Był również współautorem i redaktorem Encyklopedii języka polskiego (1991).

Wybór artykułów Stanisława Urbańczyka ukazał się w zbiorach Szkice z dziejów języka polskiego i Prace z dziejów języka polskiego. Był również autorem wspomnień – Uniwersytet za kolczastym drutem (Sachsenhausen – Dachau) (1946) i Z miłości do wiedzy (1999).

Ogłosił ponadto m.in.:

  • Z dawnych stosunków językowych polsko-czeskich. Cz. I. Biblia królowej Zofii a staroczeskie przekłady Pisma św. (1946)
  • Religia pogańskich Słowian (1947)
  • Słownik staropolski (1953–2002) red. naczelny[4]
  • Zarys dialektologii polskiej (1962)
  • Dawni Słowianie – wiara i kult (1991)

Ordery i odznaczenia

i inne.

Przypisy

  1. Stanisław Urbańczyk: Z miłości do wiedzy. Wspomnienia. Kraków 1999.
  2. Jan Wiktor Tkaczyński (red.), Pro Memoria III. Profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego spoczywający na cmentarzach Krakowa 1803-2017, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2018, s. 302, ISBN 978-83-233-4527-5.
  3. Historia czasopisma. jezyk-polski.pl. [dostęp 2014-05-16].
  4. Stanisław Urbańczyk 1953 ↓.
  5. Wysokie odznaczenia państwowe. „Dziennik Bałtycki”. Nr 279, s. 12, 23 listopada 1962. 
  6. 16 lipca 1954 „za wybitne zasługi w dziedzinie nauki” M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1566

Bibliografia

  • Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny, Edycja 3, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1993.
  • Stanisław Urbańczyk, Słownik staropolski tom 1, zeszyt 1, (A-Ażeć), wstęp „Z historii słownika”, Warszawa: Pracownia, Polska Akademia Umiejętności, 1953.