Stefan Czerwiński

Stefan Czerwiński
Dalia, Karabin, Luśnia, Stefan, Zamek, Zamkowski
Ilustracja
Stefan Czerwiński (1936)
pułkownik dyplomowany artylerii pułkownik dyplomowany artylerii
Data i miejsce urodzenia

30 sierpnia 1895
Marchwacz

Data i miejsce śmierci

16 czerwca 1971
Warszawa

Przebieg służby
Lata służby

1914–1947

Siły zbrojne

Wappen Kaisertum Österreich 1815 (Klein).png Armia Austro-Węgier
Orzełek II RP.svg Wojsko Polskie
Kotwica symbol.svg Armia Krajowa

Formacja

Orzełek legionowy.svg Legiony Polskie

Jednostki

I Brygada Legionów Polskich
1 Pułk Artylerii Lekkiej Legionów
2 Pułk Artylerii Lekkiej Legionów
3 Pułk Artylerii Lekkiej Legionów
1 Pułk Artylerii Ciężkiej
Obszar Lwowski AK

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa,
wojna polsko-bolszewicka,
II wojna światowa:

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Niepodległości Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920-1941, trzykrotnie) Złoty Krzyż Zasługi Srebrny Krzyż Zasługi Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Węgierskiego Zasługi (wojskowy) Komandor Orderu Korony Rumunii Komandor Orderu Gwiazdy Rumunii
Odznaka „Za wierną służbę” Odznaka Pamiątkowa Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych
Przekazanie dowództwa 1 dak ppłk dypl. Stefanowi Czerwińskiemu przez ppłk dypl. Stefana Brzeszczyńskiego (z prawej) 8 czerwca 1932.
Przemówienie radiowe prezydenta RP Ignacego Mościckiego nt. pomocy zimowej dla bezrobotnych 9 listopada 1936; ppłk Stefan Czerwiński pierwszy z prawej.

Stefan Czerwiński, ps. Dalia, Karabin, Luśnia, Stefan, Zamek, Zamkowski (ur. 30 sierpnia 1895 w Marchwaczu, zm. 16 czerwca 1971 w Warszawie) – pułkownik dyplomowany artylerii Wojska Polskiego, komendant Okręgu AK Lwów, więzień w PRL-u i ZSRR.

Życiorys

Stefan Czerwiński urodził się 30 sierpnia 1895 roku w Marchwaczu, w ówczesnej guberni kaliskiej, w rodzinie Ludwika i Walentyny z Rudnickich. W 1905 roku, w wieku 10 lat, był jednym z organizatorów strajku szkolnego, od 1906 roku uczył się w Kaliskiej Szkole Handlowej i był aktywnym działaczem Organizacji Młodzieży Niepodległościowej „Zarzewie” (OMN). W 1911 roku brał udział w pierwszym skautowym kursie instruktorskim w Krakowie, skąd wróciwszy, wraz z innymi członkami Zarzewia utworzył tajną drużynę skautową, prowadzącą aktywną działalność niepodległościową.

W 1912 roku został aresztowany, a następnie wydalony z Kalisza za nielegalną działalność niepodległościową oraz pobicie rosyjskiego żandarma albo szpicla. Zamieszkał w Piotrkowie Trybunalskim, gdzie m.in. działał w latach 1912–1914 jako przewodniczący Koła Młodzieży Zarzewiackiej, członek Narodowej Partii Robotniczej oraz animator i komendant zastępu Polskich Drużyn Strzeleckich. W grudniu 1912 roku ukończył kurs podoficerski Polskich Drużyn Strzeleckich w Rabce, a w następnym roku szkolnym (1913/1914) był przewodniczącym lokalnej OMN i drużynowym skautów. W 1914 roku zdał maturę w gimnazjum w Piotrkowie.

14 sierpnia 1914 roku wstąpił do Legionów Polskich i dostał przydział do Oddziału Wywiadowczego I Brygady, a w lutym 1915 roku do 1 pułku artylerii. Przeszedł cały szlak bojowy I Brygady i brał udział we wszystkich jej bitwach. W 1915 roku ukończył szkołę podchorążych piechoty, a w 1917 roku – szkołę podchorążych artylerii w Górze Kalwarii. Ukończył również kurs piechoty niemieckiej w Zambrowie.

W czasie kryzysu przysięgowego został aresztowany i internowany przez rok w Szczypiornie. W 1918 roku rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie ukończył trzy semestry.

W listopadzie 1918 roku ochotniczo zgłosił się do służby w Wojsku Polskim. Od 2 grudnia 1918 roku służył w 2 Krakowskim pułku artylerii polowej, który po połączeniu z 9 pułkiem artylerii polowej został przemianowany 1 lipca 1919 roku na 3 pułk artylerii polowej Legionów. W jednostce pełnił służbę kolejno na stanowisku oficera wywiadowczego, pierwszego oficera baterii i dowódcy baterii. W czasie wojny polsko-bolszewickiej walczył w latach 1919–1920 na froncie litewsko-białoruskim, m.in. w bitwie nad Berezyną. 14 lipca 1920 roku dostał się do niewoli litewskiej, skąd zbiegł 28 września 1920 roku i wrócił do służby w 3 pap. Od 1 grudnia 1920 roku do 20 stycznia 1921 roku był dowódcą baterii szkolnej, następnie został przeniesiony do 1 pułku artylerii ciężkiej, gdzie służył na stanowisku dowódcy baterii (do 4 marca 1921), a od 5 do 31 marca 1921 roku pracował jako referent w Oddziale IV Sztabu Generalnego. W późniejszym okresie był ponownie dowódcą baterii w 1 pac i pełnił zastępczo funkcję dowódcy dywizjonu.

Po studiach (w latach 1922–1924) w Wyższej Szkole Wojennej uzyskał tytuł oficera dyplomowanego i rozpoczął pracę jako wykładowca w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie (od 29 października 1924 roku do 26 lutego 1927 roku), a następnie znów wrócił do 1 pac, w którym dowodził II dywizjonem.

W 1928 roku powrócił do Sztabu Generalnego, gdzie początkowo pracował w Oddziale III, a 26 listopada 1931 roku awansował na stanowisko oficera sztabu przy gen. Tadeuszu Piskorze w Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych. 9 czerwca 1932 roku został mianowany dowódcą 1 dywizjonu artylerii konnej w Warszawie. Następnie, 24 października 1936 roku objął stanowisko zastępcy szefa gabinetu wojskowego Prezydenta RP, a w listopadzie 1938 roku objął dowództwo 1 pułku artylerii lekkiej Legionów w Wilnie. Sprawował tę funkcję do 25 sierpnia 1939 roku.

W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku walczył jako dowódca Artylerii Dywizyjnej l Dywizji Piechoty Legionów, która działała w ramach Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew”. 25 albo 27 września dostał się do niewoli niemieckiej pod Wozuczynem, ale wkrótce zbiegł z transportu w Ostrowcu.

Od października 1939 roku działał w Służbie Zwycięstwu Polski w Warszawie. W lutym 1940 roku został komendantem Okręgu Białystok, jednak choroba uniemożliwiła mu objęcie tego stanowiska. W związku z zagrożeniem aresztowaniem został urlopowany i opuścił Warszawę w końcu 1940 roku, podejmując pracę jako leśniczy i kierownik tartaku w powiecie garwolińskim. W 1942 roku ponownie pełnił funkcję inspektora w Komendzie Głównej AK.

31 stycznia 1944 roku został skierowany na stanowisko zastępcy komendanta Okręgu Lwów. 16 lutego 1944 roku objął komendę Okręgu oraz funkcję zastępcy komendanta Obszaru Lwowskiego AK, a od 30 czerwca 1944 roku dowodził powstałym wtedy Podokręgiem AK Lwów. 15 lipca 1944 roku wydał zarządzenia wykonawcze do Akcji „Burza” we Lwowie i w jej trakcie dowodził odtwarzaną tam 5 Dywizją Piechoty AK oraz pełnił funkcję komendanta miasta.

Generał Kazimierz Schally (z lewej) i podpułkownik Stefan Czerwiński na audiencji u prezydenta RP Ignacego Mościckiego w 1936.

Po zajęciu Lwowa przez Armię Czerwoną został członkiem delegacji Komendy Obszaru, która 31 lipca 1944 roku udała się na rozmowy z gen. Michałem Rolą-Żymierskim w Żytomierzu. Cała delegacja została aresztowana, a Czerwiński osadzony w więzieniu w Kijowie, następnie pod Rawą Ruską i w Trzebusce. Później, 5 września 1944 roku, został internowany w obozach w Charkowie, Diagilewie koło Riazania (od 29 grudnia 1945 roku), Wołogdzie, w lipcu 1947 roku internowany w obozie NKWD nr 150 w Griazowcu[1] (od lipca 1947 roku) i Brześciu (od pierwszych dni października 1947 roku).

Po powrocie do kraju w pierwszych dniach listopada 1947 roku Stefan Czerwiński osiedlił się w Gdańsku. Od 1 grudnia 1947 roku do 15 kwietnia 1948 pracował w Biurze Turbinowym przy Politechnice Gdańskiej jako referent zaopatrzenia, po czym jako kierownik sekcji zaopatrzenia w Centrali Zbytu Węgla – Ekspedycji Morskiej w Gdańsku.

W maju 1951 roku przeprowadził się do Warszawy, gdzie pracował najpierw w Ministerstwie Zdrowia, a potem w Wojewódzkim Wydziale Zdrowia i Opieki Społecznej. W lipcu 1967 roku przeszedł na emeryturę.

Zmarł 16 czerwca 1971 w Warszawie. Pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera 19A-8-11)[2].

Awanse

  • kapitan – 3 maja 1922 zweryfikowany ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 230. lokatą w korpusie oficerów artylerii[3]
  • major – 3 maja 1926 ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1925 i 27. lokatą w korpusie oficerów artylerii[4]
  • podpułkownik – 14 grudnia 1931 ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1932 i 9. lokatą w korpusie oficerów artylerii[5]
  • pułkownik – zweryfikowany w 1950

Ordery i odznaczenia

Przypisy

  1. Dariusz Rogut, Internowani oficerowie Armii Krajowej w sowieckim obozie jenieckim nr 150 w Griazowcu w latach 1947–1948, [w:] Sowiecki system obozów i więzień, Łódź 2013, s. 87–88.
  2. Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze
  3. Rocznik oficerski 1923, s. 818.
  4. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 18 z 3 maja 1926 r., s. 126.
  5. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 11 z 15 grudnia 1931 r., s. 398.
  6. M.P. z 1931 r. nr 111, poz. 163 „za pracę w dziele odzyskania Niepodległości”.
  7. M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 468 „za zasługi w służbie wojskowej”.
  8. Dziennik Personalny z 1922 r. Nr 12, s. 370
  9. M.P. z 1939 r. nr 121, poz. 282 „za zasługi w służbie wojskowej”.
  10. M.P. z 1928 r. nr 178, poz. 387 „za zasługi na polu wyszkolenia wojska”.
  11. a b c Na podstawie zdjęcia [dostęp 2022-06-04].
  12. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych nr 13/1934, s. 232

Bibliografia

  • Jerzy Węgierski: Armia Krajowa na Kresach południowo-wschodnich po lipcu 1944 r.. W: Żołnierze wyklęci – antykomunistyczne podziemie zbrojne po 1944 roku. Wyd. 3. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 2013, s. 19–50. ISBN 978-83-7233-077-2.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

PL Epolet plk.svg
Naramiennik pułkownika Wojska Polskiego (1919-39).
Wappen Kaisertum Österreich 1815 (Klein).png
Lesser coat of arms of the Austrian Empire form the Congress of Vienna in 1815 until the Austro-Hungarian Compromise of 1867. It then represented the Cisleithanian territories of Austria-Hungary in the Reichsrat until 1915.

It shows the arms of Habsburg-Lorraine encircled by the chain of the Order of Golden Fleece, surmounted on the crowned Austrian imperial double-headed eagle clutching in its claws the Imperial orb, sceptre and sword, with the Imperial Crown of Rudolf above.

After 1915 the inescutcheon only displayed the red-white-red arms of Austria.
Orzełek II RP.svg
Autor: Poznaniak, Licencja: CC BY-SA 2.5
Orzełek Wojsk Lądowych II RP
Kotwica symbol.svg
Autor: Liftarn, Licencja: CC BY-SA 2.5
Kotwica symbol
Orzełek legionowy.svg
Orzełek legionowy
GenInspWP.jpg
Autor: Gruzin, Licencja: CC BY-SA 4.0
Odznaka Generalnego Inspektoratu WP
Za wierną służbe 4.jpg
Autor: Saper65, Licencja: CC BY-SA 3.0
Odznaka Za Wierną Służbę.
Przemówienie radiowe prez. RP Ignacego Mościckiego nt. pomocy dla bezrobotnych NAC 1-A-1522.jpg
Przemówienie radiowe prezydenta RP Ignacego Mościckiego na temat pomocy zimowej dla bezrobotnych 9 listopada 1936. Prezydent RP Ignacy Mościcki podczas wygłaszania przemówienia radiowego. Widoczni m.in. minister pracy i opieki społecznej Marian Zyndram Kościałkowski (drugi z prawej), szef Gabinetu Wojskowego Prezydenta RP generał Kazimierz Schally (trzeci z prawej), zastępca Szefa Gabinetu Wojskowego Prezydenta RP ppłk Stefan Czerwiński (1. z prawej), dyrektor programowy Polskiego Radia Piotr Górecki (drugi z lewej). Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji. Sygnatura: 1-A-1522
Mościcki, Schally i Czerwński.jpg
Generał Kazimierz Schally (z lewej) i podpułkownik Stefan Czerwiński na audiencji u prezydenta RP Ignacego Mościckiego.
Stefan Czerwiński.jpg
Autor: NieznanyUnknown author, Licencja: CC0
ppłk. Stefan Czerwiński - zastępca szefa Gabinetu Wojskowego Prezydenta RP
HUN Order of Merit of Hungary pre1945 (mil) CCross Star wreath BAR.svg
Baretka: Order Zasługi Węgier (przed 1945) – odmiana wojskowa – Krzyż Komandorski z Gwiazdą (z wieńcem).
Przekazanie dowództwa 1 dak - ppłk. Stefan Brzeszczyński ppłk. Stefan Czerwiński NAC 1-W-1463-1.jpg
Przekazanie dowództwa 1 Dywizjonu Artylerii Konnej im. gen. Józefa Bema przez ppłk. dypl. Stefana Brzeszczyńskiego ppłk. dypl. Stefanowi Czerwińskiemu 8 czerwca 1932. Moment przejęcia obowiązków dowódcy 1 dak przez ppłk. Stefana Czerwińskiego od ppłk. dypl. Stefana Brzeszczyńskiego (z prawej). Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji. Sygnatura: 1-W-1463-1