Stefan Kisielewski

Stefan Kisielewski
Kisiel
ilustracja
Data i miejsce urodzenia

7 marca 1911
Warszawa

Data i miejsce śmierci

27 września 1991
Warszawa

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

muzyka poważna
literatura piękna
publicystyka

Epoka

neoklasycyzm (muzyka)

Ważne dzieła
  • Koncert na orkiestrę kameralną
  • Koncert fortepianowy
  • Sprzysiężenie
  • Widziane z góry
  • Abecadło Kisiela
  • Dzienniki
Odznaczenia
Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski
Strona internetowa

Stefan Kisielewski, pseudonimy literackie Kisiel, Teodor Klon, Tomasz Staliński, Julia Hołyńska i muzyczny Jerzy Mrugacz (ur. 7 marca 1911 w Warszawie, zm. 27 września 1991 tamże) – polski prozaik, publicysta, kompozytor, krytyk muzyczny, pedagog, poseł na Sejm PRL II i III kadencji z ramienia Znaku, członek założyciel Unii Polityki Realnej.

Od 1990 przyznawana jest Nagroda Kisiela. W 2015 została powołana Fundacja im. Stefana Kisielewskiego.

Życiorys

Okres przedwojenny

Syn Zygmunta Kisielewskiego i Salomei z domu Szapiro (ciotki Hanki Sawickiej)[1], bratanek Jana Augusta Kisielewskiego, satyryka i współzałożyciela kabaretu „Zielony Balonik”. W latach 1929–1931 studiował polonistykę i filozofię na Uniwersytecie Warszawskim, a także od 1927 roku w Konserwatorium Warszawskim (obecnie Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina), gdzie w latach 1934–1937 uzyskał dyplomy z teorii muzyki (1934), kompozycji w klasie Kazimierza Sikorskiego (1937) i fortepianu w klasie Jerzego Lefelda (1937). W latach 1938–1939 przebywał w Paryżu, gdzie chciał studiować kompozycję pod kierunkiem Nadii Boulanger, lecz udało mu się uczestniczyć tylko w jednej lekcji.

W okresie międzywojennym rozpoczął działalność jako kompozytor, krytyk oraz literat; w 1932 roku opublikował pierwsze recenzje muzyczne w dwutygodniku „Echo Tygodnia”. W latach 1935–1937 był sekretarzem redakcji „Muzyki Polskiej”, od 1935 roku publicystą i recenzentem muzycznych pism: „Pion”, „Bunt Młodych”, „Polityka” oraz „Zet”. Po powrocie z Paryża w kwietniu 1939 objął stanowisko kierownika muzycznego Rozgłośni „Warszawa II”.

II wojna światowa

Brał udział w wojnie obronnej w 1939, będąc żołnierzem 85 Pułku Piechoty 19 Dywizji Piechoty w Nowowilejce. Po rozformowaniu wrócił pieszo do Warszawy, gdzie spędził okres okupacji niemieckiej. Dawał prywatne lekcje fortepianu, pracował jako akompaniator w szkole gimnastycznej Stefana Szelestowskiego i w kawiarni „Rio Rita” na Krakowskim Przedmieściu. Był referentem audycji muzyczno-słownych w Sekcji Polskiego Radia Delegatury Rządu na Kraj[2]. W 1942 ożenił się z Lidią Hintz. W 1943 urodził im się pierwszy syn, Wacław. Podczas powstania warszawskiego pracował w radiu. Ranny trzeciego dnia powstania został wywieziony z transportem ludności cywilnej. Z transportu zbiegł w Skierniewicach, gdzie spędził resztę wojny. Podczas powstania stracił większość dorobku kompozytorskiego.

Po wojnie

Po wojnie osiedlił się w Krakowie, zamieszkał z rodziną w słynnym Domu Literatów przy ulicy Krupniczej 22. W 1945 założył pismo „Ruch Muzyczny”, którego był redaktorem naczelnym do 1948. Po zlikwidowaniu pisma z przyczyn politycznych, następnie reaktywowaniu, był w latach 1957–1959 członkiem zespołu redakcyjnego. W latach 1945–1949 wykładał przedmioty teoretyczne w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej (obecnie Akademia Muzyczna w Krakowie). Usunięty z uczelni przez władze komunistyczne w 1949 uczył prywatnie kompozycji (do jego uczniów należał m.in. Adam Walaciński). Równocześnie zajmował się pracą kompozytorską, literacką oraz dziennikarską.

W latach 1945–1989 (z przerwami w latach 1953–1956, kiedy wydawanie pisma zawieszono, w latach 1968–1971 w związku z cenzurą dotyczącą zakazu publikacji Kisielewskiego, w latach 1981–1983, czyli w okresie stanu wojennego) był publicystą, felietonistą „Tygodnika Powszechnego” w cyklach Głową w ściany, Bez dogmatu, Pod włos, Łopatą do głowy, Gwoździe w mózgu i Wołanie na puszczy. Używał pseudonimu „Kisiel”. W latach 1950–1953 był redaktorem „Przewodnika koncertowego” Filharmonii Krakowskiej, w latach 1955–1957 autorem radiowych Rozmów o muzyce, w latach 1956–1961 prezesem koła Związku Kompozytorów Polskich w Krakowie. W 1961 osiedlił się w Warszawie, zamieszkał przy alei Jana Chrystiana Szucha 16.

Poseł na Sejm PRL

W latach 1957–1965 był posłem na Sejm PRL, razem m.in. z Tadeuszem Mazowieckim, w ramach grupy Znak. W 1957[3] i w 1961 roku wybrany z listy Frontu Jedności Narodu[4]. W 1964 był jednym z sygnatariuszy Listu 34. W latach 1965–1968 piastował stanowisko redaktora naczelnego wydawnictwa muzycznego „Synkopa”, w latach 1971–1974 prezesa sekcji muzycznej ZAiKSu; czterokrotnie był członkiem zarządu głównego Związku Kompozytorów Polskich, był także członkiem Związku Literatów Polskich. W 1968 za krytykę cenzury (użył wtedy na zebraniu Związku Literatów Polskich słynnego określenia „dyktatura ciemniaków”, jednak – według jego własnej interpretacji zamieszczonej w Dziennikach – nie wobec władzy, a właśnie cenzorów) zabroniono mu publikacji na trzy lata. 11 marca w zaułku przy ulicy Kanonii został także pobity przez „nieznanych sprawców”. W grudniu 1975 był sygnatariuszem protestu przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (List 59)[5]. W 1976 podpisał list 14 przeciwko represjonowaniu uczestników radomskiego czerwca. 23 sierpnia 1980 roku dołączył do apelu 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami[6]. W 1984 opublikował w „Tygodniku Powszechnym” tzw. „Moje typy” („listę kanalii”), pozbawioną komentarza listę nazwisk osób, które szczególnie aktywnie zajmowały się propagandą w PRL.

Twórczość publicystyczna Kisielewskiego nacechowana była duchem pragmatyzmu i liberalizmu, a jednocześnie – biorąc pod uwagę czasy w jakich przyszło mu żyć – była wybitnie niepokorna. Mariusz Urbanek stwierdził, iż był on „najchętniej czytanym, choć najmniej słuchanym dziennikarzem PRL-u. Komuniści nie chcieli go słuchać, bo mówił, że jest ich wrogiem. W wolnej Rzeczypospolitej nie słuchali go przyjaciele, bo mówił, że się z nimi kompletnie nie zgadza”[7]. Kisielewski znany był też ze swojego przewrotnego charakteru – kiedy Leopold Tyrmand sprawił sobie zupełnie nowy samochód, Kisiel wziął cegłę i na karoserii wydrapał mu wielkimi literami wyraz „DUPA” (po tym incydencie panowie nie odzywali się do siebie przez rok)[7].

Po 1989 roku

W kwestiach polityczno-społecznych reprezentował poglądy konserwatywno-liberalne. Był jednym z założycieli Ruchu Polityki Realnej w 1987 oraz Unii Polityki Realnej w 1989. Sympatyzował też z Porozumieniem Centrum[8].

Po 1989 po nieporozumieniach z redakcją „Tygodnika Powszechnego”, która zaczęła cenzurować jego felietony, odmówił dalszego publikowania swoich tekstów w tym tygodniku i przeniósł się na łamy „Wprost”, gdzie zgodził się na udzielanie krótkich wywiadów, komentując aktualne wydarzenia. Równocześnie, od marca 1988 aż do 2 września 1991 nagrywał cotygodniowe felietony Kisiel prosto z Warszawy dla polonijnej audycji radiowej w rozgłośni WPNA w Chicago, których stenogramy były bieżąco przedrukowywane w lokalnym „Dzienniku Związkowym” i które w całości zostały opublikowane w Polsce w 2016[9]. W 1990 ustanowił doroczną Nagrodę Kisiela, przyznawaną najpierw przez niego samego, a po jego śmierci przez kapitułę złożoną z jego syna Jerzego i laureatów z lat poprzednich.

W latach 1968–1980 pisał osobisty dziennik, który objął kilka brulionów. Dziennik został wydany po jego śmierci, pod nazwą Dzienniki. Jego syn Wacław był współtwórcą duetu fortepianowego Marek i Wacek, a córka, Krystyna Kisielewska-Sławińska, jest romanistką i tłumaczką. Młodszy syn, Jerzy Kisielewski, jest dziennikarzem radiowym i telewizyjnym.

Grób Stefana, Wacława i Lidii Kisielewskich na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Stefan Kisielewski skomponował wiele utworów muzycznych, utrzymanych w stylu XX-wiecznego neoklasycyzmu, za które był wielokrotnie nagradzany w kraju i za granicą. Był również autorem szeregu powieści, książek o muzyce (m.in. Gwiazdozbioru muzycznego), a także setek felietonów i publikacji politycznych, między innymi w czasopiśmie Res Publica Nowa. Autor terminu socrealizm liturgiczny.

Pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 172-6-23)[10].

Nagrody i odznaczenia

Laureat między innymi:

  • II nagrody na Festiwalu Muzyki Polskiej (1955) za Koncert na orkiestrę kameralną
  • I nagrody na konkursie na pieśń Mickiewiczowską (1955) za Bakczysaraj w nocy
  • nagrody muzycznej Miasta Krakowa (1956)
  • nagrody Fundacji Jurzykowskiego w Nowym Jorku (1973)
  • nagrody im. A. Struga w Warszawie (1979)
  • nagrody Związku Kompozytorów Polskich (1982)
  • nagrody Fundacji Schmidheinystiftung w St. Gallen (1983) za całokształt twórczości
  • nagrody publiczności im. Adolfa Bocheńskiego (1988)
  • w 1991 został pośmiertnie odznaczony przez prezydenta Lecha Wałęsę Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski[11]

Kompozycje

  • Kwartet smyczkowy (1935)
  • Symfonia nr 1 (1939)
  • Danse vive na fortepian (1939)
  • Sześć preludiów i fug na fortepian (1943)
  • Toccata na fortepian (1944)
  • Serenada (wersja I) na fortepian (1945)
  • Koncert na orkiestrę kameralną (1949)
  • Rapsodia wiejska na orkiestrę kameralną (1950)
  • Symfonia nr 2 (1951)
  • Capriccio rustico na fortepian (1952)
  • Pięć pieśni do słów K.I. Gałczyńskiego na głos i fortepian (1952)
  • Siedem pieśni do słów K.I. Gałczyńskiego na głos i fortepian (1952–1954)
  • Mała uwertura na orkiestrę kameralną (1953)
  • Intermezzo na klarnet i fortepian (1953)
  • Suita na obój i fortepian (1954)
  • Moto perpetuo na fortepian (1954)
  • Suita na fortepian (1955)
  • Perpetuum mobile na małą orkiestrę symfoniczną (1955)
  • Bakczysaraj w nocy na głos i fortepian (1955)
  • Capriccio energico na skrzypce i fortepian (1956)
  • Symfonia na 15 wykonawców (1961)
  • Suita na flet i klarnet (1961)
  • System doktora Smoły i profesora Pierza, balet-pantomima (1962)
  • Divertimento na flet i orkiestrę kameralną (1964)
  • Podróż w czasie na orkiestrę smyczkową (1965)
  • Sygnały sportowe, uwertura na wielką orkiestrę symfoniczną (1966)
  • Wesołe miasteczko, balet (1968)
  • Spotkania na pustyni dla 10 wykonawców (1969)
  • Dialogi na 14 instrumentów (1970)
  • Cosmos I na wielką orkiestrę symfoniczną (1970)
  • Sonata na klarnet i fortepian (1972)
  • Serenada (wersja II) na fortepian (1974)
  • Symfonia w kwadracie (1974–1978)
  • Impresja kapryśna na flet solo (1982)
  • Trzy sceny burzliwe na fortepian (1983)
  • Mała rapsodia na klarnet i fortepian (1984)
  • Scherzo na fagot i fortepian (1988)
  • Koncert fortepianowy (1980–1991)
  • muzyka do wierszy dla dzieci
    • Jaś i Małgosia (nagr. 1965, druk 1967, sł. Jan Brzechwa)
    • Piosenki na głos i fortepian ze sztuki Niezwykła przygoda pana Kleksa (1968, sł. Jan Brzechwa)

Publikacje

Powieści

  • Sprzysiężenie (1946)
  • Zbrodnia w dzielnicy Północnej (1948)
  • Miałem tylko jedno życie (1958) – pod pseudonimem Teodor Klon
  • Kobiety i telefon (1960) – pod pseudonimem Teodor Klon
  • Przygoda w Warszawie (1982)
  • Zanim nadejdzie śmierć (1995) – niedokończona, wydana pośmiertnie

Powieści polityczne, pierwotnie wydane w Paryżu, pod pseudonimem Tomasz Staliński:

  • Widziane z góry (1967)
  • Cienie w pieczarze (1971)
  • Romans zimowy (1972)
  • Śledztwo (1974)
  • Ludzie w akwarium (1976)
  • Przygoda w Warszawie (1977)

Szkice muzyczne

  • Gwiazdozbiór muzyczny (1958)
  • Z muzycznej międzyepoki (1966)
  • Muzyka i mózg (1974)

Zbiory szkiców i felietonów

  • Polityka i sztuka (1949)
  • Rzeczy małe (1956)
  • Opowiadania i podróże (1959)
  • Z literackiego lamusa (1979)
  • 100 razy głową w ścianę (Paryż 1972)
  • Materii pomieszanie (Londyn 1973)
  • Moje dzwony trzydziestolecia (Chicago 1978)
  • Lata pozłacane, lata szare (Kraków 1989)
  • Publicystyka przedwojenna (2001)
  • Dzienniki okresu transformacji (2016)[9]

Inne publikacje

  • Na czym polega socjalizm? Stosunki Kościół-Państwo w PRL (1990, wydanie II)
  • Abecadło Kisiela (1990) ISBN 83-85083-01-4.
  • Wszystko inaczej (1991, wydanie IV)
  • Testament Kisiela (1992)
  • Dzienniki (1996)
  • Wołanie na puszczy (1997)
  • Felietony zdjęte przez cenzurę (1998)
  • Rzeczy małe (1998)
  • 100 razy głową w ściany (1997)
  • Polityka i Sztuka
  • Kodeks człowieka pobłażliwego
  • Historie żydowskie (1960)

Zobacz też

Prace o Stefanie Kisielewskim

  • Jerzy Kisielewski, Pierwsza woda po Kisielu, Warszawa 2014.
  • Stanisław Błaszczyna, Żółto na białym - o Dziennikach Stefana Kisielewskiego, Warszawa 2017
  • Iwona Hofman, Dwugłos o Peerelu, Dzienniki Stefana Kisielewskiego i Mariana Brandysa, Lublin 2000
  • Kisiel, wywiady Joanny Pruszyńskiej, Warszawa 1997
  • Michał Ryszkiewicz., Forma ideologii – ideologia formy, o powieściach Stefana Kisielewskiego, Lublin 2003
  • Michał Szyszka, Droga klerka. Filozofia Sztuki Stefana Kisielewskiego, Kraków 2010
  • Mariusz Urbanek, Kisiel, Wrocław 1997
  • Mariusz Urbanek, Kisielewscy, Warszawa 2006
  • Jerzy Waldorff, Słowo o Kisielu, Warszawa 1995
  • Adam Wiatr, Stefan Kisielewski jako krytyk muzyczny, Wrocław 2006
  • Monika Wiszniowska, Stańczyk Polski Ludowej. Rzecz o Stefanie Kisielewskim, Katowice-Warszawa 2004
  • Małgorzata Gąsiorowska, Kisielewski, Kraków 2011
  • Magdalena Mateja, Mowa umowna. O felietonach Kisiela, Toruń 2012
  • Kazimierz Michał Ujazdowski, Kisiel. Publicystyka przedwojenna, Iskry 2001

Przypisy

  1. Urbanek M., Kisielewscy, Iskry, Warszawa 2006.
  2. Waldemar Grabowski, Polska Tajna Administracja Cywilna 1940–1945, Warszawa 2003, s. 230.
  3. Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 22 stycznia 1957 r. o wynikach wyborów do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej przeprowadzonych dnia 20 stycznia 1957 r., M.P. z 1957 r. nr 5, poz. 30.
  4. Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 18 kwietnia 1961 r. o wynikach wyborów do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej przeprowadzonych dnia 16 kwietnia 1961 r., M.P. z 1961 r. nr 30, poz. 145
  5. Kultura 1976/01/340 - 02/341 Paryż 1976, s. 236.
  6. Apel (dokument KSS KOR, Archiwum Opozycji IV/04.05.43 [b.n.s])
  7. a b Stefan Kisielewski 1911-1991 – Życie. stefan_kisielewski.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-13)]..
  8. Testament Kisiela, Prószyński Media, Warszawa 2011, s. 274.
  9. a b Stefan Kisielewski, Dzienniki okresu transformacji, Nieznane felietony Kisiela (1988–91) odnalezione za Atlantykiem, Warszawa: Fijorr Publishing, 2016, s. 437, ISBN 978-83-64599-21-7.
  10. Cmentarz Stare Powązki: WACŁAW KISIELEWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2019-11-08].
  11. Kancelaria Prezydenta RP: Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (1991-2005) – wykaz osób odznaczonych. [dostęp 2012-05-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-05-09)].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Kisielewski.jpg
Autor: Edward Knapczyk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stefan Kisielewski zwany Kisielem, ołówek, format A-4
Wacław Kisielewski - grób.jpg
Autor: Krzem Anonim, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grób Wacława Kisielewskiego na Cmentarzu Powązkowskim (kwatera 172, rząd 6, grób 23)