Studia Leonarda da Vinci
Leonardo da Vinci był autodydaktą (samoukiem) i jakkolwiek nie odbył nigdy studiów uniwersyteckich to zgłębiał wiedzę z wielu dziedzin życia. Przeważnie poszerzanie owej wiedzy nie było celem samym w sobie. Leonardo wykorzystywał zdobytą wiedzę przy innych projektach, m.in. malowaniu, czy też projektowaniu machin.
Przyroda
Leonardo zgłębiał znajomość przyrody głównie po to, by móc nabytą wiedzę wykorzystać w celach artystycznych.
Rośliny
Gdy Leonardo stworzył listę wszystkich wykonanych przez siebie studiów wymienił pośród nich liczne rysunki kwiatów, które tworzył obserwując przyrodę. Znajdowało się tam m.in. Studium lilii, które wykonał do obrazu Zwiastowanie. Leonardo sporządził też ogromną liczbę studiów roślin do obrazu Madonna w grocie. Starał się dokładnie odtworzyć wszystkie cechy specyficzne danego gatunku. Naszkicowane przez niego rośliny można dokładnie odróżnić pod względem botanicznym. Leonardo nie ograniczał się tylko do rysunków. Wędrując po górach wykonywał badania drzew, roślin kwiatowych i traw pod względem rozwojowym. Zbierał liście i robił woskowe odlewy liści, co umożliwiało mu studiowanie zachodzących zmian. Leonardo wyciągał wnioski o procesach zachodzących wewnątrz roślin na podstawie ich wyglądu. Jako pierwszy opisał systemy ulistnienia roślin. Przy studium o tytule Gwiazda Betlejemska widoczny jest sposób w jaki ujmował formę kwiatu, jednocześnie ją stylizując. Rośliny na szkicach poprzez bliskość z przyrodą stwarzają wrażenie pełnych życia.
Zwierzęta
Zwierzęta odgrywały mniejszą rolę w twórczości artysty. Niekiedy artysta tylko dla swojej przyjemności tworzył szkice zwierząt. Przykładem jest Rysunek ze studiami kotów i smoka. W rozprawie O locie ptaków opisał ze szczegółami ruchy piór i skrzydeł ptaków podczas lotu, co potwierdzono dopiero kilka wieków później, gdy wynaleziono technikę filmowania w zwolnionym tempie.
Leonardo badał także budowę zwierząt. Wśród jego notatek znajdują się m.in. rysunki stopy niedźwiedzia i macicy krowy.
Leonardo był wybitnym znawcą koni. Świadectwem tego są ich liczne studia. Najwcześniejsze pochodzą z lat 60. XV w. Szkice przedstawiają konie robocze, jakie Leonardo znał ze wsi. Owe zwierzęta są pokazane w bardzo realistycznych ujęciach. Przedstawiony od tyłu koń szczypiący trawę jest kościsty i niezbyt zgrabny. Podobne nieupiększone ujęcie Leonardo zaprezentował na szkicu wołu i osła. Powstałe później studia koni i jeźdźców w tle cechuje większy dynamizm i upiększenie. Leonardo rysował głównie konie pociągowe i robocze.
Leonardo da Vinci chętnie przedstawiał także psy. Przedstawił sukę gładkowłosego terriera. Zwierzę zostało przedstawione w pozycji siedzącej. Podobny pies pojawia się na innych rysunkach artysty. W Manuskrypcie paryskim F znajdują się zapiski, wyglądające jak naukowe wnioskowanie, zatytułowane: Dlaczego psy wąchają sobie tyłki. Leonardo wyjaśnia, że psy ustalają w ten sposób, ile jest tam esencji mięsa: W odchodach zwierzęcych zawsze zostaje część esencji tego, co zjadły (...), a psy mają tak ostry węch, że potrafią nosem wychwycić esencję pozostałą w kale. Jeśli za pomocą węchu wyczują, że pies jest dobrze odżywiony, okazują mu szacunek, uznając, że ma potężnego, bogatego pana. Jeśli jednak nie wychwycą zapachu tej esencji (mięsa), uznając, że z takim psem trzeba się liczyć, bo jego stan jest biedny i niskiego stanu, mogą go pogryźć.[1]
Zaś koty występują na wcześniejszych i późniejszych szkicach artysty. Szkice do Madonny z Dzieciątkiem i kotkiem wyglądają jakby były wykonane z natury. Inny kot znajduje się w notatce z 1494 r.: Jeżeli w nocy skieruje wzrok pomiędzy światło a oko kota, przekonasz się, że oko zda się płonąć.[2] Natomiast rysunek z kotami i smokiem został wykonany między 1513 a 1516 r.
Anatomia człowieka
Zainteresowanie Leonarda anatomią ciała człowieka wiązało się ze studiami do malarstwa. Artyście w dążeniu do wiernego przedstawienia ludzkich ruchów nie wystarczało już poznawanie studiów aktów. Chciał poznać powiązania między układem kostnym, mięśniami i ścięgnami. Z czasem studia anatomiczne Leonarda stały się samodzielną dziedziną badawczą. W 1489 r. planował napisanie traktatu o anatomii o tytule: O postaci ludzkiej (De figura umana)
Leonardo postrzegał organizm człowieka jako doskonale skonstruowane urządzenie i chciał zgłębić zasady jego funkcjonowania. Początkowo studiował pisma starożytnego lekarza, Galena, które były fundamentem ówczesnej wiedzy lekarskiej, ale nie zaspokoiło to jego ciekawości.
Postawił sobie za cel odszukanie odpowiedzi na różne pytania, np.: skąd bierze się katar, łzy, kichanie? Już w latach 80. XV w. prowadził pierwsze studia anatomiczne, np.: wykonywał rysunki czaszki. Świadczą o tym urywki szkiców i spisy treści, w tym jeden z datą 2 kwietnia 1489 r.
W 1489 r. planował napisanie traktatu na temat anatomii. W tym roku Leonardo da Vinci prowadził badania nad ludzką czaszką. Na trzech kartach narysował osiem jej studiów – profile, przekroje i widoki z góry. Są one delikatne i cieniowane, ale jednocześnie upiorne. Szkice skupiają się na różnych szczegółach. Jeden ukazuje naczynia krwionośne twarzy, inny pokazuje miejsce między oczodołem i zatoką szczękową a inny przedstawia przebieg nerwów i naczyń w pustej czaszce.
Potem zajmował się systemem ścięgien i mięśni. Temat przedstawia m.in. wczesne studium ścięgien ręki i nogi. Początkowe rysunki cechowało wiele niedociągnięć technicznych i duża surowość. Wynikało to z pośpiechu w jakim były tworzone. Poza tym pragnienie wszechstronności utrudniało naukową drobiazgowość. Leonardo chciał wyjaśnić wszystko na nowo, a każdy temat otwierał wiele nowych kwestii do zbadania.
Później Leonardo zajmował się badaniem proporcji ludzkiego ciała i matematycznych stosunków między jego częściami. Artystę zainspirował ku temu Witruwiusz, rzymski architekt i inżynier, który opisywał teorię i praktykę harmonijnych proporcji. Większość szkiców na ten temat zaginęła, jednak są znane dzięki kopiom w Kodeksie Huygenowskim, przepisanym w drugiej połowie XVI w. przez Girolama Figina, który był uczniem Francesca Melzi, który pobierał nauki w Szkole Leonarda da Vinci. Pozostałe zachowane, datowane na 1490 r. znajdują się w Windsorze. Najbardziej znany zaś jest szkic Człowiek witruwiański. Przedstawia figurę nagiego mężczyzny w dwóch nałożonych na siebie pozycjach, wpisaną w okrąg i kwadrat.
Po 1506 r. współpracował z profesorem anatomii, Marcantionem della Torre. Przeprowadzał zabronione wówczas sekcje zwłok, co wymagało przełamania jego wewnętrznych oporów. Wspominał w swoich notatkach, iż wielokrotnie narastały w nim skłonności do wymiotów oraz lęk przed przebywaniem w nocy "w towarzystwie" rozczłonkowanych, bezgłowych ludzkich zwłok. Przy wykonywaniu rysunków Leonardo dążył do uporządkowania oglądanych organów. Mimo pewnych błędów w detalach szkice są wyjątkowo przejrzyste i mogą nawet rywalizować ze współczesnymi zdjęciami rentgenowskimi. Ktoś jednakże doniósł papieżowi o badaniach Leonarda. Gdy papież zakazał mu wykonywania sekcji zwłok, korzystał z serc byków, by badać układ krwionośny.
Artysta w szczególności interesował się powstaniem życia. W tym celu badał zjawisko ciąży. By sporządzić słynny rysunek embrionu w łonie matki nie wykonywał sekcji, lecz zanalizował cielną krowę i przeniósł wyniki na człowieka. Było to pierwsze dokładne przedstawienie płodu w łonie matki. Opisał też dość szczegółowo układ kostny i mięśnie człowieka. Badał działanie układu oddechowego. Wykonał odlewy ludzkiego mózgu i komór serca. Był pionierem anatomii porównawczej. Zauważył, że arterioskleroza powoduje przedwczesną śmierć i doszedł do wniosku, że można jej zapobiec przez umiarkowane ćwiczenia i lepszą dietę. W tamtych czasach było niewiele osób, których wiedzę o ludzkim ciele można by było porównywać z poziomem wiedzy Leonarda w tej dziedzinie.
Hydrologia
Leonardo uznawał, że woda jest dla ziemi tym samym, czym krew jest dla ludzkiego ciała. Niektóre z jego map, np.: Dolina Chiana, widziana z lotu ptaka, stwarzają wrażenie anatomicznych dioram. Analogia mikrokosmosu ludzkiego ciała i makrokosmosu Ziemi miała swoje korzenie w starożytności. Leonardo próbował za pomocą takiego sposobu myślenia połączyć w przejrzysty obraz zjawiska przyrody. Temat wody przenikał ogół twórczości Leonarda. W krajobrazach na jego obrazach przeważnie pojawiała się woda. Na jego pierwszym zachowanym szkicu: Rysunku krajobrazu widać wodę spływającą w wodospadach.
Sporządzał setki szkiców, w których skupiał się na zagadnieniach związanych z przepływem wody. Wykonywał eksperymenty, by zaobserwować w jaki sposób przepływająca woda reaguje na napotkane przeszkody oraz jak tworzą się wiry i odmęty. Za pomocą struktur liniowych przedstawiał na rysunkach kierunki i ruchy prądów wody i porównywał z widokiem kręconych włosów.
Leonarda fascynowały także destrukcyjne właściwości wody. Niejednokrotnie widział, jak rzeka Arno występowała z brzegów, pustosząc okolicę powodziami. Bezradność ludzi w obliczu tego żywiołu na trwałe utkwiła w jego pamięci. Potem dramatycznie przedstawił w swoich tekstach powodzie przypominające biblijny potop. Na szkicach potopu nadał swoim wyobrażeniom fantastyczną formę. Arkusze wykonane czarną kredką zamykają jego twórczość i tworzą jednocześnie serię rysunków. Stanowiły samodzielne prace, które Leonardo wykonywał bez zlecenia. Rysunki ukazują wodę, która niszczy wszystko, co napotka na swojej drodze. Leonardo utożsamiał potęgę wody z nieustannymi zmianami i ruchem. Pomysły ujarzmienia wody znalazły odzwierciedlenie w planach budowy kanałów i osuszania bagien.
Geometria
Leonardo jest autorem pierwszego znanego rysunku sześcio-ośmiościanu rombowego małego. Szkic powstał w 1498 r. i ukazał się w książce O boskiej proporcji autorstwa Luki Paciolego.
Astronomia
Czterdzieści lat przed Kopernikiem artysta napisał: Słońce się nie porusza.
Geologia
Leonardo jako pierwszy opisał zjawisko erozji gleby.
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
- Buchholz E. L., Leonardo da Vinci, Życie i twórczość, Pracownia Wydawnicza "ElSet", 2005, ISBN 3-8331-1830-X
- Gelb M. J., Leonardo da Vinci odkodowany, tłum. J. Moderski, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2005, ISBN 83-7301-688-0
- Charles Nicholl, Leonardo da Vinci, Lot wyobraźni, Małgorzata Grabowska (tłum.), Andrzej Grabowski (tłum.), Warszawa: Wyd. W.A.B, 2006, ISBN 83-7414-220-0, ISBN 978-83-7414-220-5, OCLC 76276150.
Media użyte na tej stronie
Studia kotów i smoka
Wizja potopu
Rysunek krajobrazu
An anatomical study of the principal organs and the arterial system of a female torso, pricked for transfer.
Zapiski astronomiczne
Studia szkieletu