Tabliczka woskowa

Rzymska tabula (tabliczka woskowa) z rysikiem.

Tabliczka woskowa - tabliczka z drewna pokrytego na jednej stronie warstwą wosku pisarskiego, po którym pisało się rylcem. Tabliczki były używane od starożytności do pisania lub rysowania.

Historia

Tabliczki woskowe były wytworem kultury starożytnego Bliskiego Wschodu. Używano ich już w XV w. p.n.e., a być może nawet wcześniej. W okresie późniejszym były bardzo popularne w Grecji i Cesarstwie Rzymskim. Powszechnie używano ich w administracji, skarbowości i sądownictwie, spisywano na nich rachunki i różnego rodzaju rejestry. Służyły także do korespondencji (po zamazaniu warstwy wosku umieszczano na tej samej tabliczce odpowiedź zwrotną), jako osobiste notatniki, w szkołach – do nauki pisania i liczenia, a także do zapisu utworów literackich. Tabliczki woskowe były popularnym, powszechnie stosowanym materiałem pisarskim w starożytności i średniowieczu. Obok dokumentów – podstawowej formy dokumentowania działalności kancelarii w XIII w., a zwłaszcza w XIV w. – gromadzono również notatki mające na celu zapisanie załatwianych spraw finansowych, sądowych i administracyjnych. Nie posiadały one jednak samodzielnego waloru prawnego, jaki miał dokument. Pergamin był materiałem pisarskim bardzo drogim. Znane jest posługiwanie się w tym celu tabliczkami woskowymi, na których treść takich zapisów można było zmienić w miarę ich dezaktualizowania się.

Tabliczki toruńskie

Archiwum Państwowe w Toruniu przechowuje unikatowy zbiór 16 poliptyków liczących 127 tabliczek woskowych. W Toruniu tabliczki woskowe używane były w administracji miejskiej jako księgi od II połowy XIII w. do około 1530 r. Są to deseczki drewniane, wydrążone i wypełnione woskiem, spięte paskami skóry. Okładki mają często roślinny i zoomorficzny ornament romański. Zapisów dokonywali najpewniej sekretarze miejscy lub pisarze. Na wosku pisano rozgrzanym rylcem wykonanym przeważnie z twardych, ostro zakończonych metali, z drewna albo kości z łagodną końcówką. Tą samą stronę tabliczki można było użyć wielokrotnie – wystarczyło zatrzeć tekst wcześniejszy. Do zamazywania lub usuwania tekstu używano rylców zakończonych szeroką łopatką. Deseczki związywano od strony grzbietów rzemieniem, dodając okładki i spinając całość jednym lub dwoma paskami skóry. Wewnątrz poliptyków na rogach deseczek znajdują się przyklejone warstwą wosku karteczki papieru, które miały chronić wosk przed zatarciem. Teksty dotyczą opłat czynszowych w Toruniu, stanowią cenne źródło do badań gospodarki i kultury mieszczańskiej tego czasu. Treść tabliczek toruńskich jest znana. Zostały one odczytane i wydane drukiem przez Karola Górskiego i Witolda Szczuczko. Zapisy są wielowarstwowe, dotyczą głównie finansów miejskich i dotyczą wszelkiego rodzaju transakcji zawieranych przez mieszczan, a więc czynszów od urządzeń targowych i przemysłowych, gruntów i rent różnego rodzaju. Są też rozliczenia wzajemnych zobowiązań i różne formy spłaty długów. Zapisywano także wilkierze i uchwały rady miejskiej.

Tabliczki woskowe w innych miejscach

Do dziś w Europie i na świecie ocalało niewiele tabliczek. Szczególnie mało zachowało się tabliczek z kancelarii miejskich. W Polsce największy poza Toruniem zbiór przechowywany jest w Gdańsku, obejmuje 4 poliptyki złożone z 36 tabliczek. Tabliczkami takimi posługiwano się prawdopodobnie także w Poznaniu, o czym świadczy rylec znaleziony przez archeologów na Ostrowie Tumskim. Największy zbiór 6 poliptyków w Niemczech znajduje się w Lipsku. Kolekcja toruńska jest natomiast największym na świecie zbiorem pochodzącym z jednej kancelarii miejskiej. Według historyków sztuki najstarsza część tabliczek toruńskich została wykonana i ozdobiona ornamentem w warsztatach w Lubece lub w miastach pobliskich w II połowie XIII w.


Opis bibliograficzny

Media użyte na tej stronie

Choix gradue ecritures.jpg
Autor: Morburre, Licencja: CC BY-SA 3.0
Cul-de-lampe, gravure, Choix gradué de 50 sortes d'écritures, éditions Hachette, XIXe siècle (nombreuses éditions, sans date).