Tal

Tal
rtęć ← tal → ołów
Wygląd
szary
Tal
Widmo emisyjne talu
Widmo emisyjne talu
Ogólne informacje
Nazwa, symbol, l.a.

tal, Tl, 81
(łac. thallium)

Grupa, okres, blok

13, 6, p

Stopień utlenienia

I, III

Właściwości metaliczne

metal

Właściwości tlenków

średnio zasadowe

Masa atomowa

204,38 ± 0,01[a][4]

Stan skupienia

stały

Gęstość

11850 kg/m³

Temperatura topnienia

304 °C[1]

Temperatura wrzenia

1473 °C[1]

Numer CAS

7440-28-0

PubChem

5359464

Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą
warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa)

Tal (Tl, łac. thallium) – pierwiastek chemiczny, metal występujący w bloku p układu okresowego. Nazwa pochodzi od greckiego słowa thallos, oznaczającego zieloną gałązkę[6].

Charakterystyka

Jest miękkim, srebrzystym metalem, podobnym z wyglądu do ołowiu, jego powierzchnia szybko matowieje na powietrzu na skutek utleniania. Tal reaguje z rozcieńczonymi mocnymi kwasami nieorganicznymi (z wyjątkiem kwasu solnego), wypierając z nich wodór. W kontakcie z kwasem chlorowodorowym pokrywa się pasywną warstwą nierozpuszczalnego chlorku talu(I) (TlCl). Potencjał standardowy Tl+/Tl wynosi -0,34. Tal występuje w związkach na I i III stopniu utlenienia. Kationy Tl+ są bezbarwne, wodorotlenek talu(I) (TlOH) jest rozpuszczalną w wodzie, mocną zasadą. Jony Tl3+ istnieją w roztworze tylko przy pH bliskim 0, w wyższym wytrąca się Tl(OH)3, który nie ma właściwości amfoterycznych.

Toksyczność

Związki talu są silnie toksyczne. Sam tal w formie pyłu jest również silnie toksyczny, gdyż utlenia się w kontakcie z powietrzem. Do zatruć może dojść drogą pokarmową lub oddechową. Charakterystyczny objaw zatrucia to łysienie poprzedzone czernieniem mieszków włosowych. Ponadto zaburzenia trawienia, bóle neuralgiczne, zmiany psychiczne, uszkodzenia układu sercowo-naczyniowego. Dawniej sole talu były częstym składnikiem trucizn przeciw gryzoniom. Antidotum na zatrucia związkami talu(III) jest błękit pruski, który tworzy trwałe, nieprzyswajalne związki kompleksowe z tym pierwiastkiem.

Występowanie

Tal występuje w skorupie ziemskiej w ilości 0,6 ppm.

Najważniejszymi minerałami talu są:

  • lorandyt TlAsS2;
  • huthinsonit (Pb,Tl)2As5S9.

Tal jest również częstą domieszką w rudach cynku.

Odkrycie

Tal został odkryty dzięki analizie widmowej (zielony prążek) przez sir Williama Crookesa (1861) w odpadach poprodukcyjnych kwasu siarkowego[6].

Uwagi

  1. Podana wartość stanowi przybliżoną standardową względną masę atomową (ang. abridged standard atomic weight) publikowaną wraz ze standardową względną masą atomową, która wynosi [204,382; 204,385]. Z uwagi na zmienność abundancji izotopów pierwiastka w naturze, wartości w nawiasach klamrowych stanowią zakres wartości względnej masy atomowej dla naturalnych źródeł tego pierwiastka.

Przypisy

  1. a b David R. Lide (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 4-36, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).
  2. thallium (ang.) w wykazie klasyfikacji i oznakowania Europejskiej Agencji Chemikaliów. [dostęp 2015-04-10].
  3. Thallium (nr 277932) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck KGaA) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2011-10-02]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
  4. Thomas Prohaska i inni, Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 94 (5), 2021, s. 573–600, DOI10.1515/pac-2019-0603 (ang.).
  5. Tal (nr 277932) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck KGaA) na obszar Polski. [dostęp 2011-10-02]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
  6. a b Ignacy Eichstaedt: Księga pierwiastków. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973, s. 396. OCLC 839118859.

Bibliografia

  • Jerzy Minczewski, Zygmunt Marczenko, Chemia analityczna – 1 podstawy teoretyczne i analiza jakościowa, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, ISBN 83-01-13498-4, ISBN 83-01-13499-2, OCLC 749313943.

Media użyte na tej stronie

GHS-pictogram-skull.svg
Globally Harmonized System of Classification and Labelling of Chemicals (GHS) pictogram for toxic substances
NFPA 704.svg
The "fire diamond" as defined by NFPA 704. It is a blank template, so as to facilitate populating it using CSS.
Thallium spectrum visible.png
Autor: McZusatz (talk), Licencja: CC0
Thallium spectrum; 400 nm - 700 nm
Hexagonal lattice.svg
Autor: Original PNGs by Daniel Mayer, traced in Inkscape by User:Stannered, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Hexagonal crystal structure
Thallium.jpg
1 gram of Thallium
GHS-pictogram-silhouete.svg
Globally Harmonized System of Classification and Labelling of Chemicals (GHS) pictogram for substances hazardous to human health.