Teide

Pico del Teide
Teide
Ilustracja
Pico del Teide
Państwo

 Hiszpania

Wspólnota autonomiczna

 Wyspy Kanaryjskie

Położenie

Teneryfa

Wysokość

3715 m n.p.m.

Wybitność

3715 m

Pierwsze wejście

1582
Sir Edmund Scory

Położenie na mapie Wysp Kanaryjskich
Mapa konturowa Wysp Kanaryjskich, blisko centrum na lewo znajduje się czarny trójkącik z opisem „Pico del Teide”
Położenie na mapie Oceanu Atlantyckiego
Mapa konturowa Oceanu Atlantyckiego, u góry nieco na prawo znajduje się czarny trójkącik z opisem „Pico del Teide”
Ziemia28°16′21,5″N 16°38′33,7″W/28,272639 -16,642694
Teide 3D

Pico del Teide – szczyt wulkaniczny położony na wyspie Teneryfie (Wyspy Kanaryjskie). Szczyt ten o wysokości 3715 m n.p.m.[1][2][3] i wysokości od dna morza około 7500 metrów jest najwyższym szczytem w Hiszpanii i najwyższym szczytem na jakiejkolwiek atlantyckiej wyspie. Jest to typowy stratowulkan.

Na wysokości około 2000 m n.p.m. rozłożone są równiny zwane cañadas. Jeśli przyjąć je za podstawę szczytu, jego wysokość względna wynosi około 1500-1700 metrów. Teren ten ukształtowany jest przez działalność wulkanu – pokrywają go bazaltowe, pumeksowe i obsydianowe formacje skalne, a przez całą długość zbocza wulkanicznego stożka ciągną się zastygłe strumienie lawy. Jest to wulkan czynny.

Wulkan wraz z otoczeniem, łącznie z całą kalderą Las Cañadas jest chroniony w Parku Narodowym Teide.

Nazwa

Nazwa wulkanu pochodzi z języka Guanczów, pierwszych mieszkańców Wysp Kanaryjskich. Tide oznaczało Piekielna Góra, w której żył demon Guayota.

Echeide lub Echeyde jest nazwą, którą ochrzcili Teide aborygeńscy Guanczowie. Według przekazów kronikarskich, Guanczowie uważali górę za miejsce zamieszkiwane przez siły zła, przede wszystkim przez złą postać Guayoty. Nawet bardziej współcześni autorzy potwierdzają, że Teide był dla dawnych mieszkańców wysp swoistego rodzaju Axis Mundi. Liczne „skrytki” odnalezione w górze, z pozostałościami archeologicznymi instrumentów litycznych i ceramicznych, zostały zinterpretowane jako rytualne schowki, mające na celu przeciwdziałanie wpływom zgubnych duchów, praktyka odnotowana również w algierskiej Kabylii. Ponadto, znaczenie i waga wulkanu znajdują odzwierciedlenie w fakcie, że nawet sama wyspa zawdzięcza swoją nazwę mieszczącemu się na niej Teide. W starożytności, Rzymianie nazywali wyspę Nivaria (z łac. nivis – śnieg), w związku ze śniegiem pokrywającym wulkan, a obecna nazwa wyspy również ma związek z wulkanem, jako że została nadana przez Benahoaritów (aborygenów z La Palmy), a jej znaczenie to „jasna góra”[4].

Legendy

Teide (Echeyde) była świętą górą Guanczów i siedzibą bogów, podobnie jak Olimp dla starożytnych Greków. Według legendy demon Guayota porwał Mageca (boga światła i słońca) i uwięził go pod wulkanem, pogrążając świat w ciemności. Guanczowie błagali najwyższego boga Achamána o pomoc. Achamán zwyciężył Guayotę, zatkał nim wylot krateru i uwolnił Mageca. Od tej pory, kiedy Guayota próbował wydostać się w czasie erupcji wulkanu, Guanczowie palili wielkie ogniska, aby go przestraszyć.

Guayota zwykle występował pod postacią czarnego psa, któremu towarzyszyły inne demony.

Guanczowie wierzyli, że Teide sięga do nieba. W wielu niedostępnych miejscach znaleziono kamienne narzędzia i ceramikę. Przypuszczalnie były to dary przebłagalne dla złych duchów, które mieszkały na górze.

Pomiar wysokości

Marynarze i podróżnicy, którzy żeglowali w pobliżu wysp między wiekiem XV a XVIII, i którzy mogli dojrzeć szczyt z odległości 40 lig morskich (1 liga równała się ok. 5555 m.), rozpowszechnili w Europie myśl, jakoby mogłaby to być najwyższa góra na świecie. W tamtych czasach ciekawość nie była wystarczającym powodem do zorganizowania kosztownej wyprawy, która wyjawiłaby jego wysokość, jednak w wieku XVIII, z powodów politycznych i kartograficznych, Francja zorganizowała kilka ekspedycji naukowych na Wyspy Kanaryjskie, które zakończyły się określeniem wysokości Teide i stworzeniem pierwszej dokładnej mapy Wysp Kanaryjskich. Podczas podróży na Teneryfę, zakonnik i kartograf Louis Éconches Feuillée zmierzył Teide od plaży w Puerto de la Cruz jednym zaledwie trójkątem i otrzymał przez to mylną wysokość 4.313 metrów. Prawdopodobnie podstawa trójkąta nie była dobrze wypoziomowana, a ponadto była zbyt mała. Sprawozdanie, które Feuillée sporządził po powrocie, nigdy nie zostało opublikowane w całości, a w roku 1746 dziennik „La Caille” opublikował skrót z podróży, dodając silną krytykę metody i danych użytych przy mierzeniu.

Jean Charles de Borda dokonuje pomiaru Teide. Obraz olejny Pierre’a Ozanne (1775-1776), Muzeum Borda.

Pół wieku po podróży Feuillée, Francja znów wysłała tam naukowca, Jeana Charlesa de Borda, któremu, po pierwszej nieudanej próbie w roku 1771, udało się zrealizować w końcu w roku 1776 pierwszą dokładną i wiarygodną triangulację Teide: 3.713 metrów wysokości. Pomiar okazał się bardzo wiarygodny, zarówno z powodu precyzyjnych urządzeń, na podstawie których otrzymano wymiary kątów, jak i mierzenia podstawy, zrealizowanego przy pomocy łańcuchów przez dwie niezależne ekipy. Pomiary Borda i Feuillée, razem z tymi zrealizowanymi w wieku XVIII, zostały skomentowane w trzecim rozdziale „Podróży na Wyspy Kanaryjskie” autorstwa Alexandra Humboldta (1799). W jego relacji możemy dostrzec, jak trudne było zmierzenie w tamtych czasach Teide. Pod koniec XVIII wieku najbardziej precyzyjną metodą zmierzenia góry była triangulacja terenowa. Kiedy Humboldt studiował pomiary Teide zrealizowane na przestrzeni wieku XVIII, nie zawahał się stwierdzić, iż: „Dzięki Borda poznaliśmy prawdziwą wysokość wulkanu na Teneryfie”.

Ostatnie pomiary zrealizowane pod koniec wieku XX pokazały, że Teide niedawno urósł o kilka metrów. W latach 70. szacowano, że rzeczywista wysokość Teide wynosiła 3.715 metrów nad poziomem morza, jednak według danych ujawnionych w ostatnich czasach przez Narodowy Instytut Geograficzny, Teide ma obecnie 3.718 metrów wysokości nad poziomem morza i 7.500 powyżej poziomu dna oceanicznego. Z tego powodu Teide nie tylko jest najwyższym wzniesieniem terytorium hiszpańskiego i jakiegokolwiek terytorium wyspiarskiego Oceanu Atlantyckiego, ale także jest trzecim pod względem wysokości wulkanem świata, jeśli mierzymy go od podstawy, zlokalizowanej w głębinach dna oceanicznego. W tej kategorii wyprzedzają go wulkany znajdujące się na Hawajach: Mauna Kea (10.203 metry powyżej poziomu dna oceanicznego) oraz Mauna Loa (ponad 9.000 metrów powyżej dna morskiego). Teneryfa jest jedną z najwyższych wysp świata, a dokładniej jest dziesiątą pod względem wysokości wyspą na świecie[4].

Rozwój rzeźby

Mapa satelitarna Teneryfy z zaznaczonymi poszczególnymi masywami wulkanicznymi
Kolejne etapy rozwoju kaldery Las Cañadas i wulkanu Teide

Pierwsze wulkany w rejonie Teide, podobnie jak na pozostałych wyspach archipelagu, powstały w stosunkowo krótkim czasie[5], w miocenie i wczesnym pliocenie[6]. Ich pozostałości, to trzy silnie zdenudowane masywy: Macizo de Anaga (na północnym wschodzie), Teno (na północnym zachodzie) i Roque del Conde (na południu)[7]. Każdy ze stożków wulkanicznych powstał w czasie poniżej 3 mln lat, natomiast cała formacja w ciągu około 8 mln lat[8].

Kolejno następowały wybuchy wulkanów oraz erozja zdeponowanych utworów[9].

Po pewnym czasie aktywność wulkaniczna zaczęła się koncentrować w dwóch miejscach: wulkanie Las Cañadas i masywie Anaga. Wulkan Las Cañadas w czasie miocenu osiągnął średnicę 40 km i wysokość około 4500 m[10].

Około 160-200 tys. lat temu wulkan Las Cañadas zapadł się i powstała wielka kaldera[8].

Działalność wulkaniczna trwała dalej. Około 150 tys. lat temu kolejny kolaps doprowadził do powstania dzisiejszej kaldery Las Cañadas. Jej rozciągłość wschód-zachód wynosi 16 km, a północ-południe – 9 km. Wysokość ścian kaldery dochodzi do ponad 2000 m n.p.m. Szczyt Teide o wysokości 3715 m n.p.m. wraz z bliźniaczym szczytem Pico Viejo (3134 m n.p.m.) powstały w wyniku późniejszych erupcji w północnej części kaldery.

Kaldera Cañadas i wulkan Teide
Fotografia z roku 2017

Historyczne erupcje

Obecnie Teide jest wciąż uważany za czynny wulkan. Ważniejsze erupcje następowały w latach 1704, 1705, 1706 i 1798 i 1909. W ich wyniku zostały zniszczone miejscowość i port Garachico.

Flora

Na terenie parku narodowego występuje dobrze wykształcony piętrowy układ roślinności. Do wysokości około 800 m dominuje roślinność półpustynna, Wyżej do 2000 m występują lasy sosnowe, powyżej których występują zbiorowiska trawiaste i roślinność wysokogórska. Na całym obszarze spotyka się wiele endemitów, między innymi pewne gatunki fiołków i traw.

Fauna

Na terenie parku występują liczne gatunki endemiczne, m.in. miejscowe gatunki jaszczurek i dzierzb.

Ochrona przyrody

Stożek wulkanu wraz z ogromną kalderą o średnicy do 15 km i obwodzie około 40 km oraz otaczającą je równiną, objęty jest od 1954 roku ochroną w ramach Parku Narodowego Teide (hiszp. Parque Nacional del Teide). Park zajmuje 18 900 ha powierzchni, co czyni go piątym co do wielkości parkiem narodowym w Hiszpanii.

W 2007 roku park wpisano na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Turystyka

Do Parku Narodowego Teide można dojechać drogą publiczną z północy i południa. Raz dziennie kursują także publiczne autobusy, które dowożą turystów z południa wyspy (linia 324 z Costa Adeje), a także z północy (linia 348 z Puerto de La Cruz)[11] Kolej linowa Teleférico del Teide ma swój początek na wysokości 2356 m, a stacja końcowa znajduje się na wysokości 3555 m. Aby chronić otoczenie, a także ze względów bezpieczeństwa, dostęp do tego szlaku na sam szczyt wulkanu jest udzielany maksymalnie 200 osobom dziennie. Część z dziennej puli 200 zezwoleń online, których udziela Park Narodowy, trafia do oficjalnych przewodników po Parku Narodowym.[12] Technicznie wejście na szczyt jest bardzo łatwe[13]. Całkowity dystans, który trzeba przejść od początku szlaku Montaña Blanca do samego szczytu to 8,31 km z przewyższeniami sięgającymi 1 188 m. Wejście na sam szczyt zajmuje około 5.5 godziny.[14] Na terenie parku znajduje się schronisko oraz hotel.

Bibliografia

Przypisy

  1. Datos geográficos y toponimia, Geoportal oficial del Instituto Geográfico Nacional de España [dostęp 2022-07-26] (hiszp.).
  2. Verónica Pavés, Una reciente medición oficial sitúa la altitud del Teide en 3.715 metros, eldia.es, 22 października 2019 [dostęp 2022-07-26] (hiszp.).
  3. Marcos Farrujia, El Teide mide 3.715 metros, no 3.718, eldia.es, 18 sierpnia 2019 [dostęp 2022-07-26] (hiszp.).
  4. a b kierunekteneryfa.com
  5. Guillou, H., Carracedo, J. C., Paris R. and Pérez Torrado, F.J., 2004a. K/Ar ages and magnetic stratigraphy of the Miocene-Pliocene shield volcanoes of Tenerife, Canary Islands: Implications for the early evolution of Tenerife and the Canarian Hotspot age progression. Earth & Planet. Sci. Letts., 222, 599-614.
  6. Fúster, J.M., Araña, V., Brandle, J.L., Navarro, J.M., Alonso, U., Aparicio, A., 1968. Geology and volcanology of the Canary Islands: Tenerife. Instituto Lucas Mallada, CSIC, Madrid, 218 pp
  7. Carracedo, Juan Carlos; Day, Simon (2002). Canary Islands (Classic Geology in Europe 4). Terra Publishing, 208 pp. ISBN 1-903544-07-6
  8. a b Carracedo, J. C., Rodríguez Badioloa, E., Guillou, H., Paterne, M., Scaillet, S., Pérez Torrado, F. J., Paris, R., Fra-Paleo, U., Hansen, A., 2007. "Eruptive and structural history of Teide Volcano and rift zones of Tenerife, Canary Islands." Bulletin of the Geological Society of America, 119(9-10). 1027-1051
  9. Paris, R, Guillou, H., Carracedo, JC and Perez Torrado, F.J., Volcanic and morphological evolution of La Gomera (Canary Islands), based on new K-Ar ages and magnetic stratigraphy:implications for oceanic island evolution, Journal of the Geological Society, May 2005, v.162; no.3; p.501-512
  10. Carracedo, J.C., Pérez Torrado, F.J., Ancochea, E., Meco, J., Hernán, F., Cubas, C.R., Casillas, R., Rodríguez Badiola, E. and Ahijado, A., 2002. In: Cenozoic Volcanism II: the Canary Islands. The Geology of Spain (W. Gibbons and T. Moreno, eds), pp. 439–472. Geological Society, London
  11. Teneryfa: Jak dojechać autobusem na Teide, nateneryfie.pl [dostęp 2022-04-02] (pol.).
  12. Wejście na wulkan Teide. Co trzeba wiedzieć?, nateneryfie.pl [dostęp 2022-04-02] (pol.).
  13. Wejście na Teide - wulkan w jeden dzień, zlotoloto, 16 lipca 2018 [dostęp 2020-03-22] (pol.).
  14. Jak wejść pieszo na wulkan Teide?, nateneryfie.pl [dostęp 2022-04-02] (pol.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

U+25B2.svg
Black up-pointing triangle , U+25B2 from Unicode-Block Geometric Shapes (25A0–25FF)
Flag of UNESCO.svg
Flag of the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO)
Teide qtl1.jpg
Autor: Quartl, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ta grafika została stworzona za pomocą Hugin.
Relief map of Spain Canary Islands.png
Autor: Tschubby, Licencja: CC BY-SA 3.0
Reliefkarte der Kanarischen Inseln
Teide 2017.jpg
Autor: W.Szajner, Licencja: CC BY-SA 4.0
Teide, Tenerife. View from north-east (close to Observatorio del Teide)
Flag of the Canary Islands (simple).svg
Simple version of the Canary flag
Teide 3d - version2.gif
3D panoramic view of Mount Teide. Picture made using SRTM data, freely provided by NASA.
Teide ISS013-E-23272.jpg

Pico del Teide. NASA shot, reference ISS013-E-23272. Mission: ISS013 Roll: E Frame: 23272 Mission ID on the Film or image: ISS013 Country or Geographic Name: CANARY ISLANDS Features: TEIDE VOLCANO,TENERIFE Center Point Latitude: 28.3 Center Point Longitude: -16.6 (Negative numbers indicate south for latitude and west for longitude)

(North is at the bottom of the image.)
Teideform2.png
Autor: Fossiliferous, Licencja: CC BY 3.0
This is a very schematic diagram of the formation of the island of Tenerife and evolution of the current Teide volcano. In step one the island began as three separate shield volcanoes - Anaga to the NE, Teno to the NW and Roque del Conde to the south. Step Two: After a period of erosion of the older massifs a new period of volcanic activity saw the creation of the large Las Canadas volcano. Step Three: The islands current shape begins to become apparent as Las Canadas grew. Step Four: The Las Canadas edifice collapsed to form the Las Canadas Caldera into which Step Five: The current Teide/Vierjo Central complex has grown within this collapsed Las Canadas Caldera (more detailed/smaller of two versions).
Atlantic Ocean laea relief location map.jpg
Autor: Uwe Dedering, Licencja: CC BY-SA 3.0
Relief location map of Atlantic_Ocean.
  • Projection: Lambert azimuthal equal-area projection.
  • Area of interest:
  • N: 70.0° N
  • S: -70.0° N
  • W: -95.0° E
  • E: 25.0° E
  • Projection center:
  • NS: 0.0° N
  • WE: -35.0° E
  • GMT projection: -JA-35.0/0.0/180/19.998266666666666c
  • GMT region: -R-147.58842045747764/-48.58942183011819/77.58842045747762/48.589421830118205r
  • GMT region for grdcut: -R-148.0/-76.0/78.0/76.0r
  • Relief: SRTM30plus.
  • Made with Natural Earth. Free vector and raster map data @ naturalearthdata.com.