Tolkmicko

Tolkmicko

— miasto w gminie miejsko-wiejskiej —
Kościół św. Jakuba
Herb
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	elbląski
Gmina	Tolkmicko
Prawa miejskie	1296
Burmistrz	Magdalena Dalman[1]
Powierzchnia	2,29[2] km²
Wysokość	4 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	2731[3] 1192,6 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 55
Kod pocztowy	82-340
Tablice rejestracyjne	NEB
Położenie na mapie gminy Tolkmicko Tolkmicko
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Tolkmicko
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Tolkmicko
Położenie na mapie powiatu elbląskiego Tolkmicko
54°19′12,79″N 19°31′38,33″E/54,320219 19,527314
TERC (TERYT)	2804094
SIMC	0933000
Urząd miejski Plac Wolności 3 82-340 Tolkmicko
Strona internetowa

Tolkmicko (niem. Tolkemit) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie elbląskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Tolkmicko, położone nad Zalewem Wiślanym.

Ośrodek usługowy i turystyczno-wypoczynkowy. Przemysł spożywczy (rybny, przetwórstwo owoców i warzyw). Port morski.

Tolkmicko leży w Prusach na historycznej ziemi malborskiej, w jej wschodniej części obejmującej północną Pogezanię,^[4] a także na Powiślu^[5]. Uzyskało lokację miejską w 1296 roku^[6]. Miasto królewskie położone było w II połowie XVI wieku w województwie malborskim^[7]. W latach 1975–1998 w woj. elbląskim.

Historia

Tolkmicko w 1750 roku

Najstarsze wzmianki na temat Tolkmicka są legendami. W najbliższej okolicy miasta istniał wczesnośredniowieczny gród Prusów, którego pozostałości się zachowały. Wykopaliska wskazują na powstanie grodu we wczesnej epoce żelaza (około 650–400 p.n.e.). Z tego okresu pochodzą ślady pobytu w okolicy ludności kultury łużyckiej oraz cztery grodziska znajdujące się na terenie gminy.

Do XIII wieku tereny te zamieszkiwali pruscy Pogezanie. W latach 1233–1283 Prusowie zostali podbici przez Krzyżaków.

W latach 1296–1300 osada otrzymała przywilej lokacyjny. Pierwszy pisemny zapis nazwy miasta pochodzi z 1326 roku i brzmi Tolkemit. W roku 1330 w Tolkmicku istniał kościół. 21 marca 1351 roku Wielki Mistrz krzyżacki Heinrich Dusemer von Arfberg odnowił przywilej miejski, a w 1359 roku Tolkmicko wraz z wsią Nowinka otrzymało przywilej rybołówstwa.

3 kwietnia 1440 roku Tolkmicko przystąpiło do Związku Pruskiego. Czternaście lat później burmistrz miasta złożył przysięgę wierności królowi polskiemu a mieszczanie zburzyli znajdujący się w mieście zamek krzyżacki. Po zakończeniu wojny trzynastoletniej w 1466 roku Tolkmicko znalazło się w granicach Polski (Prusy Królewskie, województwo malborskie) i pozostało w Rzeczypospolitej aż do roku 1772. W tym okresie miasto miało status miasta powiatowego^[8].

Podczas wojny polsko-szwedzkiej, w dniach 11–12 czerwca 1626 roku, w Tolkmicku zatrzymał się król szwedzki Gustaw II Adolf. W XVII wieku nawiedziły miasto dwa wielkie pożary, które strawiły jego zabudowania (w 1634 i 1694 r.). W roku 1710 z powodu epidemii dżumy zmarła połowa mieszkańców Tolkmicka. W 1720 roku otwarto browar, funkcjonujący do 1851 r. Kolejny wielki pożar wybuchł 29 lipca 1767 roku, strawił dom piwny, budynek ratusza oraz kościół, później odbudowane.

Dworzec kolejowy ok. 1900 roku

Po I rozbiorze Polski w 1772 roku miasto znalazło się w granicach Królestwa Prus. W 1785 roku zbudowano pierwszą szkołę, w 1793 ukończono nowy ratusz, a w latach 1803–1828 funkcjonował Sąd Ziemski i Miejski. W 1818 roku Tolkmicko włączono do utworzonego powiatu elbląskiego. Podczas powstania listopadowego w mieście stacjonowało 240 żołnierzy. W tym samym roku w miejscowości wybuchła epidemia cholery. W 1832 roku w Tolkmicku otwarto pierwszą aptekę. W drugiej połowie XIX wieku miasto intensywnie się rozwijało, w latach 1862–1883 budowano port rybacki, a w roku 1873 poprowadzono szosę z Tolkmicka do Elbląga. W roku 1899 zakończono budowę Kolei Nadzalewowej ze stacją w Tolkmicku. W latach 1925–1928 miasto wyposażono w sieć kanalizacji burzowej. W 1939 roku rozpoczęto budowę fabryki marmolady, jednak została ona zamknięta już w 1940 roku.

Zajęcie miasta przez Armię Czerwoną nastąpiło 26 stycznia 1945 roku. Dokonały tego oddziały 47 brygady zmechanizowanej, 91 brygady pancernej i 1 gwardyjski pułk motocyklowy 5 armii pancernej wchodzące w skład 2 Frontu Białoruskiego^[9]. Podczas II wojny światowej miejscowość została w 50% zniszczona^[8]. Z Tolkmicka z końcem wojny uciekła połowa mieszkańców. Po wojnie miasto nie odzyskało dawnej świetności. Po zakończeniu II wojny światowej burmistrzem Tolkmicka był Bolesław Żytyński^[10].

W czasach PRL-u powstały w Tolkmicku dwa wielkie zakłady przetwórstwa spożywczego. W 1946 roku utworzono bosmanat portu. Kolejne inwestycje to budowa oczyszczalni ścieków i kanalizacji sanitarnej, a także budowa szkoły, ośrodka kultury i innych obiektów użytku publicznego.

Etymologia nazwy

Nazwa miejscowości pochodzi od legendarnej nazwy grodu Tolko i córki księcia Hoggo – Mity^[11].

Przynależność miasta do stowarzyszeń

Miasto Tolkmicko należy do trzech stowarzyszeń propagujących współpracę regionalną^[12].

• Komunalny Związek Gmin Nadzalewowych^[13]
• Stowarzyszenie Gmin RP Euroregion Bałtyk
• Związek Gmin Zlewni Jeziora Druzno i Zalewu Wiślanego

Komunikacja i transport

Tolkmicko, zabytkowy dworzec kolejowy, (Morska 4)

Port w Tolkmicku

• Przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 503
• Kolej Nadzalewowa z dworcem w Tolkmicku – linia kolejowa Elbląg – Frombork – Elbląg (obecnie nieczynna)
• Port w Tolkmicku z bosmanatem i jednostką ratownictwa morskiego.

Turystyka

Zabytki

Kościół parafialny pw. św. Jakuba Apostoła

W Tolkmicku znajduje się dwanaście obiektów wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych^[14]:

• układ urbanistyczny miasta (XIII – XX wiek),
• kościół parafialny pw. św. Jakuba Apostoła z XIV w.,
• kościół polskokatolicki pw. Matki Bożej Anielskiej,
• kaplica cmentarna z I poł. XVIII w.,
• baszta z końca XIV w., pozostałość dawnych murów obronnych^[15],
• dworzec kolejowy z 1867 r.,
• dom, ul. Jagiellońska 2,
• dom, ul. Młyńska 2, po 1870 r.,
• dom, ul. Młyńska 4, po 1870 r.,
• dom, ul. Portowa 5, z ok. 1900 r.,
• dom, ul. Portowa 8, z 1890 r.,
• budynek szkoły podstawowej i gimnazjum z początku XX w.

Atrakcje turystyczne

• Na południe od miasta na obszarze Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej znajdują się pozostałości staropruskiego grodziska Wały Tolkmita.
• Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej
• Wieża widokowa^[16]
• pozostałości dawnych fortyfikacji miejskich
• Wzgórze Starościńskie
• Port w Tolkmicku – największy polski port nad Zalewem Wiślanym

Kultura i rozrywka

Ośrodki kultury

• Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury
• Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy im. K.I. Gałczyńskiego
• Oratorium św. Jana Bosko w Tolkmicku

Imprezy cykliczne

• Dni Tolkmicka
• Międzynarodowy Zlot Motocyklistów „Kardan”^[17]
• Regionalny Przegląd Zespołów Tańca Nowoczesnego
• Regaty żeglarskie
• Festyn parafialny
• Dożynki

Demografia

Dane z 31 grudnia 2017 roku^[18].

• Piramida wieku mieszkańców Tolkmicka w 2014 roku^[3].

Sport

• KS Barkas Tolkmicko – piłka nożna (V liga)
• UKS Tolkmicko – sekcja żeglarska
• Salezjańska Organizacja Sportowa „Salos”
• Tolkmicko Elite Basketball – Koszykówka

Przemysł

• MASFROST Sp. z o.o. – producent mrożonej żywności

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół Matki Bożej Anielskiej

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia św. Jakuba Apostoła
• Kościół polskokatolicki:
  • parafia Matki Bożej Anielskiej
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Tolkmicko (Sala Królestwa ul. Jagiellońska 15)^[19].

Miasta partnerskie i zaprzyjaźnione

• Heringsdorf, Niemcy

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Tolkmicku

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona miasta Tolkmicko
• Wspomnienia przedwojennych mieszkańców Tolkmicka. jugendzeit-ostpreussen.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-03-27)].
• Tolkmicko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 362 .