Tonya Harding

Tonya Harding
Ilustracja
Tonya Harding (1994)
Reprezentacja

 Stany Zjednoczone

Data i miejsce urodzenia

12 listopada 1970
Portland[1]

Wzrost

155 cm

Konkurencja

Solistki

Trener

Diane Rawlinson, Dody Teachman

Zakończenie kariery

1994

Dorobek medalowy
Reprezentacja  Stany Zjednoczone
Mistrzostwa świata
srebroMonachium 1991solistki

Tonya Harding, właśc. Tonya Maxene Price (ur. 12 listopada 1970 w Portlandzie)[2][3]amerykańska łyżwiarka figurowa, startująca w konkurencji solistek. W 1991 roku wywalczyła srebrny medal na mistrzostwach świata. W 1991 i 1994 roku została mistrzynią Stanów Zjednoczonych; została jednak pozbawiona tytułu zdobytego w 1994 roku[4]. Harding jest dwukrotną olimpijką i dwukrotną mistrzynią międzynarodowego konkursu Skate America[5]. Jest pierwszą Amerykanką, która z powodzeniem podczas zawodów (1991) wykonała potrójnego axla; jako druga kobieta na świecie dokonała tej sztuki (pierwszą była Midori Itō)[6].

W styczniu 1994 roku Harding była uwikłana w skandal po tym, jak były mąż łyżwiarki zaaranżował atak na jej rywalkę, Nancy Kerrigan. Harding ostatecznie została uznana za winną, a organizacja U.S. Figure Skating ukarała ją dożywotnim zakazem startów[7][8].

W 2017 roku odbyła się premiera filmu biograficznego Jestem najlepsza. Ja, Tonya, w którym tytułową postacią jest Harding. W rolę łyżwiarki figurowej wcieliła się australijska aktorka Margot Robbie[9]. Produkcja zdobyła trzy nominacje do Oscara[10].

Młodość

Lodowisko w portlandzkim centrum handlowym Lloyd Center, gdzie w wieku 3 lat Harding rozpoczęła karierę łyżwiarską[11].

Tonya Maxene Harding[12] urodziła się jako córka LaVony Golden (ur. 1940)[13] i Alberta Gordona Hardinga (1933–2009)[14][12]. Harding wychowywała się w dzielnicy East Portland (Oregon)[15], a jazdę na łyżwach rozpoczęła w wieku 3 lat[5]. Kiedy była młoda, polowała, brała udział w wyścigach równoległych i uczyła się od ojca mechaniki samochodowej[16]. LaVona pracowała jako kelnerka i ręcznie szyła Tonyi kostiumy na zawody, ponieważ rodziny nie było stać na ich zakup[17].

Według Harding była ona regularnie maltretowana przez matkę[18]; w wieku 6/7 lat zaczęła być wykorzystywana psychicznie i fizycznie[19][20]. LaVona przyznała się do jednorazowego uderzenia Tonyi, co miało miejsce na lodowisku[19]. Harding, będąc uczennicą 2. klasy Milwaukie High School, porzuciła tę szkołę, by skupić się na łyżwiarstwie[21]; w późniejszym czasie zdobyła General Equivalency Diploma[22].

Kariera łyżwiarska

W połowie lat 80. Harding rozpoczęła wyczynowo uprawiać łyżwiarstwo figurowe. Zajęła 6. miejsce w mistrzostwach Stanów Zjednoczonych w łyżwiarstwie figurowym w 1986 roku[23], 5. w 1987[24] i 1988 roku[25], a w 1989 roku zajęła miejsce 3[26]. Po wygranej w międzynarodowym turnieju Skate America w 1989 roku[27], była kandydatką do zajęcia wysokiego miejsca podczas mistrzostw Stanów Zjednoczonych w 1990 roku. Jednak z powodu osłabienia organizmu (chorowała wtedy na grypę i astmę) jej pokaz jazdy w programie dowolnym wypadł słabo – po programie krótkim[a] spadła z 2. pozycji na 7[28].

Przełom w karierze Harding przyszedł w 1991 roku, kiedy wykonała potrójnego axla podczas mistrzostw Stanów Zjednoczonych[5], tym samym stała się pierwszą Amerykanką, której udała się ta sztuka w trakcie zawodów[29]. Zdobyła wtedy tytuł[30], a także jako pierwsza singlistka otrzymała podczas zawodów tej rangi ocenę 6,0 za wartość techniczną występu[18]. Na mistrzostwach świata w 1991 roku (Monachium) Harding zajęła 2. miejsce, za Kristi Yamaguchi, a przed Nancy Kerrigan, tym samym po raz pierwszy w historii mistrzostw świata reprezentantki jednego państwa zajęły całe podium[31][11].

W 1992 roku była trzecia w mistrzostwach USA[27]. Na igrzyskach olimpijskich w 1992 roku, które odbyły się we francuskim Albertville, Harding zajęła 4. miejsce[32]. Na mistrzostwach świata w tym samym roku łyżwiarka znalazła się na 6. miejscu[27].

Po kontrowersjach prawnych pozwolono Harding, by pozostała członkinią amerykańskiego zespołu łyżwiarskiego na igrzyska olimpijskie w 1994 roku, które odbyły się w norweskim Lillehammer[33]. Po problemie ze sznurowadłami (był to trzeci raz podczas trzech głównych zawodów, gdy Harding wstrzymała swój program z powodu jakiejś niedogodności) łyżwiarka ponownie zaprezentowała pokaz jazdy w programie dowolnym i zakończyła występ na 8. miejscu, daleko za Ukrainką Oksaną Bajuł (złoto) i Nancy Kerrigan (srebro)[34][33].

Wyniki

Imprezy sportowe
Międzynarodowe
Zawody1985–861986–871987–881988–891989–901990–911991–921992–931993–94
Igrzyska olimpijskie4[32]8[34]
Mistrzostwa świata[18]2[35]6[27]
Skate America2[35]1[35]1[35]3[35]
Nations Cup1[35]
NHK Trophy3[35]2[35]4[36]
Prize of Moscow News1[37]
Krajowe
Mistrzostwa Stanów Zjednoczonych6[23]5[24]5[25]3[26]7[28]1[30]3[27]4[38][39]1[40][i][4]
  1. W czerwcu 1994 roku Claire Waters Ferguson, prezes stowarzyszenia U.S. Figure Skating, zadecydowała o odebraniu Harding tytułu z 1994 roku. Jednak wyniki rywalizacji nie zostały zaktualizowane, tym samym tytuł mistrzyni USA pozostał bez nazwiska (inaczej niż np. na igrzyskach olimpijskich, gdzie w podobnej sytuacji miejsca pozostałych zawodników przesuwane są o jedną pozycję do góry).

Napaść na Nancy Kerrigan

Harding, trenując w portlandzkim Clackamas Town Center, przygotowywała się do igrzysk olimpijskich w 1994 r. Obserwowana była przez tysiące widzów; obecnych było też wielu reporterów oraz ekipy filmowe.

6 stycznia 1994 roku główna rywalka Harding, Nancy Kerrigan, została zaatakowana po sesji treningowej przygotowującej do mistrzostw Stanów Zjednoczonych (1994) odbywających się w Detroit; zidentyfikowanym później napastnikiem okazał się Shane Stant. Były mąż Harding, Jeff Gillooly, i jej ochroniarz, Shawn Eckardt, zatrudnili Stanta by uszkodził prawą nogę Kerrigan, tak by nie była w stanie uczestniczyć w igrzyskach olimpijskich w Lillehammer[41]. Po tym jak nie mógł on znaleźć Kerrigan na lodowisku w South Dennis (Massachusetts), na którym regularnie trenowała, Stant pojechał autobusem do Detroit. Kiedy po treningu łyżwiarka zeszła z tafli lodu, w tamtejszej Cobo Arenie, i poszła za pobliską kotarę na korytarz, napastnik uderzył ją teleskopową pałką w okolice kolana[42][43][44]. Jej noga była jedynie stłuczona, nie złamana, jednak uraz jakiego doznała, był powodem wycofania jej z krajowych mistrzostw[45]. Harding, która wygrała te zawody, wraz z Kerrigan została wybrana do reprezentacji na igrzyska olimpijskie w Norwegii[46]. Harding zakończyła zmagania w Lillehammer na 8. miejscu[34], a Kerrigan, która przed imprezą wracała do zdrowia, zdobyła srebrny medal, ulegając jedynie Oksanie Bajuł z Ukrainy[47].

Informacje o domniemanym udziale Harding w napaści na Kerrigan doprowadziły do medialnej szopki, a redakcja dziennika „The New York Times” później (w 2017 r.) całe wydarzenie opisała jako „jeden z największych skandali w historii amerykańskiego sportu”[48]. W styczniu 1994 roku sylwetki Harding i Kerrigan pojawiły się na okładce tygodnika „Time[49], a tydzień wcześniej okładkę „Newsweeka” zdobiła twarz zrozpaczonej Kerrigan[50]. Reporterzy i ekipy telewizyjne z całego świata podążali krok w krok za Harding[51]. Włodarze stacji CBS wyznaczyli dziennikarkę Connie Chung, by śledziła każdy ruch Harding podczas igrzysk w Lillehammer[52]. Wokół łyżwiarek trenujących w olimpijskim obiekcie miało znajdować się blisko 400 dziennikarzy[53]. Amerykański łyżwiarz figurowy Scott Hamilton narzekał, że „światowa prasa przemieniła olimpiadę w kolejne sensacyjne, brukowe wydarzenie”[54].

Gillooly zaakceptował złożoną przez prokuratora okręgowego propozycję ugody, a 1 lutego 1994 roku podczas rozprawy oskarżony zeznawał przeciwko Harding[55]. Gillooly, Stant, Eckardt oraz Derrick Smith (kierowca samochodu) odsiedzieli swoje wyroki w więzieniu za udział w napaści[56]. Eckardt[b] skazany został na 1,5 roku więzienia za wymuszanie okupu, ale wypuszczono go 4 miesiące wcześniej – we wrześniu 1995 roku[57].

Harding otoczona przez tłum reporterów na portlandzkim lotnisku, po przybyciu z igrzysk w Lillehammer (1994).

Harding uznana została za winną współudziału w spisku i utrudniania śledztwa związanego z atakiem na Kerrigan; oddano ją pod 3-letni nadzór kuratora i nałożono na nią grzywnę w wysokości 160 000 USD[58]. Częścią ugody obrończej było też wycofanie sportsmenki z mistrzostw świata w 1994 roku, a także opuszczenie przez nią szeregów United States Figure Skating Association[59]. USFSA przeprowadziło własne dochodzenie związane z napaścią. 30 czerwca 1994 roku stowarzyszenie pozbawiło ją tytułu mistrzyni Stanów Zjednoczonych z 1994 roku i ukarało ją dożywotnim zakazem udziału w organizowanych przez USFSA zawodach – zarówno jako łyżwiarka jak i trenerka[4]. USFSA uznało, że Harding wiedziała o planowanym ataku i swoim udziałem w spisku przejawiła „czyste zlekceważenie uczciwości, właściwej postawy sportowej i etycznego zachowania”[60]. Mimo że USFSA nie ma kontroli nad spotkaniami łyżwiarstwa zawodowego pozbawionymi rywalizacji, Harding stała się też persona non grata podczas cyklów zawodowych, ponieważ niewielu łyżwiarzy i organizatorów chciało z nią pracować. Ostatecznie, w następstwie skandalu, Harding nie skorzystała na fali popularności łyżwiarstwa zawodowego[61].

W autobiografii The Tonya Tapes (2008) Harding stwierdziła, że chciała skontaktować się z FBI, by ujawnić to co wie, ale zaniechała tego, kiedy, rzekomo, Gillooly zastraszył ją i zmusił do milczenia, gdy pod groźbą użycia broni została zbiorowo zgwałcona przez niego i dwóch nieznanych jej mężczyzn. Gillooly, który zmienił późnej nazwisko na Jeff Stone, uznał oskarżenie o gwałt za „całkowicie absurdalne”[20][62].

Późniejsza popularność

Harding była bohaterką taśmy Wedding Video, na której uprawia seks z ówczesnym mężem, Jeffem Gillooly. Po tym jak brał udział w spisku przeciwko Kerrigan, sprzedał nagranie, z którego fotosy zostały we wrześniu 1994 roku opublikowane na łamach czasopisma „Penthouse[63]. Pierwszy mąż łyżwiarki miał dostać za tę taśmę 100 000 USD, natomiast Harding nie dostała nic[64].

Harding (2006)

22 czerwca 1994 roku w Portlandzie (Oregon) Harding pojawiła się podczas wrestlingowego show zorganizowanego przez meksykańską federację AAA, gdzie była menedżerką drużyny (stable) Los Gringos Locos. Wystąpili wówczas m.in. Eddie Guerrero, Art Barr i Brian Cox[65]. W 1995 roku w tym samym mieście Harding, wraz z zespołem Golden Blades, wzięła udział w promocyjnym wydarzeniu muzycznym, jednak ten jedyny ich występ okazał się nieudany i, przy wtórze gwizdów, zmuszeni byli zejść ze sceny[66][67].

W 1994 roku Harding obsadzona została w niskobudżetowym filmie akcji, Breakaway[68]. Premiera produkcji miała miejsce w 1996 roku[69][70]. W październiku 1996 roku Harding przyciągnęła uwagę mediów po tym jak dokonała resuscytacji metodą usta-usta u 81-letniej kobiety, która w portlandzkim barze doznała zapaści[71].

Harding pojawiła się też w telewizji – w październiku 2001 roku wzięła udział w amerykańskiej wersji teleturnieju Najsłabsze ogniwo[72], a w marcu 2008 roku była komentatorką w, emitowanym w TruTV, programie The Smoking Gun Presents: World’s Dumbest…[73][74].

Na fali popularności filmu biograficznego Harding pojawiła się jako gość specjalny w wielu talk-showach, m.in. w "The Ellen DeGeneres Show", gdzie uczyła producentów programu jazdy figurowej na łyżwach[75].

Kariera bokserska

W 2002 roku w programie Celebrity Boxing (telewizja Fox) Harding stoczyła pojedynek z Paulą Jones[7], który wygrała[76]. 22 lutego 2003 roku oficjalnie zadebiutowała w kobiecym boksie zawodowym; przegrała (werdykt niejednogłośny) czterorundowy pojedynek[77], który był jednym z poprzedzających walkę Mike TysonClifford Etienne[78]. W marcu 2004 roku odwołała zaplanowany pojedynek pięściarski przeciwko Tracy Carlton w Oakland, co miało związek z rzekomą groźbą śmierci wobec Harding[79]. W maju 2004 roku pojawiła się w programie telewizyjnym The Man Show, nadawanym przez stację Comedy Central, w którym skrzyżowała rękawice ze stand-upowcem, Dougiem Stanhope’em[80][81].

W czerwcu 2004 roku, po blisko rocznej przerwie w boksowaniu, w kanadyjskim Edmonton Harding wzięła udział w pojedynku z Amy Johnson, z którą przegrała. Zgromadzona w obiekcie publiczność miała wygwizdać sportsmenkę, gdy wchodziła na ring, natomiast wygraną Johnson w 3. rundzie kibice przyjęli burzliwymi oklaskami[82][83].

Harding zakończyła karierę bokserską, co spowodowane było astmą[84]. Jej statystyki w zawodowym pięściarstwie to 3 wygrane i 3 przegrane pojedynki[85].

Życie prywatne

W 1990 roku Harding, w wieku 19 lat, poślubiła Jeffa Gillooly[86][5]. Ich burzliwy związek zakończył się rozwodem w 1993 roku[87]. Drugim mężem łyżwiarki był Michael Smith, za którego wyszła w 1995 roku; para rozwiodła się w 1996 roku[88]. W czerwcu 2010 roku wzięła ślub z Josephem Jensem Price’em, którego nazwisko przyjęła[89]. W lutym 2011 roku Harding urodziła syna przez cesarskie cięcie, który jest jej pierwszym dzieckiem[90].

Po zakończeniu kariery łyżwiarki i bokserki, Harding pracowała jako spawaczka, malarka w przedsiębiorstwie metalurgicznym, a także jako sprzedawczyni sprzętu w Searsie[91]. Mieszka w stanie Waszyngton, na północ od Portlandu (Oregon), jej rodzinnego miasta[92].

Znaczenie kulturowe

Życie, kariera, a także rola Harding w napaści na Kerrigan były często opisywane w kulturze popularnej – w książkach, filmie i musicalach[48]. W 2007 roku podczas prezydenckiej kampanii prawyborczej, były prezydent Stanów Zjednoczonych, Barack Obama, nawiązał w swojej wypowiedzi do nazwiska Harding i skandalu z 1994 roku[93]. W 2014 roku Matt Harkins i Viviana Olen utworzyli, w ich mieszkaniu na nowojorskim Brooklynie, Nancy Kerrigan & Tonya Harding 1994 Museum, w którym zgromadzono pamiątki związane z Harding i z incydentem[94]. W 2017 roku Harkins i Olen stwierdzili, że byli zafascynowani życiem Harding przez lata, określając skandal „najbardziej amerykańską historią kiedykolwiek opowiedzianą”[95]. W artykule opublikowanym w grudniu 2017 roku w czasopiśmie „Vogue” napisano, że przez lata jej złej sławy rozwinął się „kult” Harding[96].

Harding w mediach

Film i telewizja
Muzyka
Sztuka i opera
  • 2006: opera kameralna Tonya & Nancy: The Opera (Elizabeth Searle: libretto, pomysł; Abigail Al-Doory Cross: muzyka)[113]
    • 2008: Tonya and Nancy: The Rock Opera (Elizabeth Searle: libretto/pomysł; Michael Teoli: muzyka; Abigail Al-Doory Cross: dodatkowa muzyka; Triangle Productions: produkcja; Don Horn: reżyseria); jest to czarna komedia, której premiera odbyła się w Portlandzie (Oregon)[113]; sceniczne dzieło wystawiane było w Los Angeles, Nowym Jorku i Chicago[48]
  • 2014: sztuka Tonya Harding: The Musical (Jesse Esparza: autorstwo/reżyseria; Manny Hagopian: piosenki[114]); komedia muzyczna była przebojem w Upright Citizens Brigade Theater w Los Angeles[48]
  • 2017: sztuka T. (Dan Aibel: autorstwo), której premiera odbyła się w Chicago (American Theater Company); Harding sportretowała Leah Raidt[48]

Uwagi

  1. program krótki – ang. short program (w latach 1989–1992: original program)
  2. Po sprawie związanej z napaścią na Kerrigan, Shawn Eckardt (ochroniarz Harding) zmienił nazwisko na Brian Sean Griffith.

Przypisy

  1. Michael Orr: Tonya Harding (1970– ). oregonencyclopedia.org. [dostęp 2018-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-29)]. (ang.).
  2. Tonya Harding Biography – Biography. biography.com. [dostęp 2018-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-01)]. (ang.).
  3. David M. Brownstone, Irene Franck: People in the News, 1995. Macmillan Reference USA, 1995, s. 155. ISBN 0-02-897058-6. (ang.).
  4. a b c Associated Press. Figure skating;U.S. Title Is Taken Back from Harding. „The New York Times”, 1994-07-01. ISSN 0362-4331. OCLC 1645522. (ang.). 
  5. a b c d Michael Janofsky. Figure Skating; A Triple Axel With Rippling Effects. „The New York Times”, 1991-03-12. ISSN 0362-4331. OCLC 1645522. (ang.). 
  6. Abby Haight: Harding was the pioneer of triple axel for women skaters | The Spokesman-Review. spokesman.com, 2005-01-08. [dostęp 2018-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-01)]. (ang.).
  7. a b Simon P. R. Jenkins: Sports Science Handbook: A–H. Brentwood: Multi-Science Publishing Co. Ltd, 2005, s. 143. ISBN 978-0-906522-36-3.
  8. Złote Globy 2018: te momenty zapamiętamy! – Film. onet.pl. [dostęp 2018-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-26)].
  9. Jestem najlepsza. Ja, Tonya (2017) – Filmweb. filmweb.pl. [dostęp 2018-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-01)].
  10. Zapowiedzi – Jestem najlepsza. Ja, Tonya | Kinoteka | Filmowe Centrum Warszawy. kinoteka.pl. [dostęp 2018-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-01)].
  11. a b Sarah Marshall: The Believer – Remote Control by Sarah Marshall. believermag.com, 2014-01. [dostęp 2018-02-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-11-18)]. (ang.).
  12. a b Michael Janofsky. Winter Olympics; Always Tonya: As Cool as Ice But Troubled – New York Times. „The New York Times”, 1994-02-07. ISSN 0362-4331. OCLC 1645522. (ang.). 
  13. Rania Strataki: Tonya Harding: 50 things you didn’t know about the skating champion! | Useless Daily: The amazing facts, news & trivia free newsletter!. uselessdaily.com, 2016-03-23. [dostęp 2018-02-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-04)]. (ang.).
  14. Albert Gordon Harding. tillamookheadlightherald.com, 2009-04-14. [dostęp 2018-02-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-04)]. (ang.).
  15. Williams 2010 ↓, s. 259.
  16. Smith 1999 ↓, s. 172–173.
  17. Smith 1999 ↓, s. 172.
  18. a b c Nelson 2013 ↓, s. 1356.
  19. a b Tonya Harding's Figure Skating Scandal. oprah.com, 2009-04-23. [dostęp 2018-02-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-04)]. (ang.).
  20. a b Mike Celizic: Tonya Harding reveals her side of ‘roller-coaster life’. today.com, 2008-05-15. [dostęp 2018-02-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-15)]. (ang.).
  21. Eric Bartels. Tonya and Nancy: The Rock Opera • Soap on ice. „Portland Tribune”, 2008-02-18. Pamplin Media Group. OCLC 46708462. (ang.). 
  22. Saari 1998 ↓, s. 697.
  23. a b Skating Results;NEWLN:U.S. Figure Skating Championships At Uniondale, N.Y., Feb. 8 – UPI Archives. upi.com, 1986-02-08. [dostęp 2018-02-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-05)]. (ang.).
  24. a b Figure Skating Results – UPI Archives. upi.com, 1987-02-08. [dostęp 2018-02-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-05)]. (ang.).
  25. a b Figure Skating;NEWLN:U.S. Championships At Denver, Jan. 9, 1988. upi.com, 1988-01-09. [dostęp 2018-02-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-05)]. (ang.).
  26. a b Pohla Smith: Favored Jill Trenary won the U.S. women's figure skating... – UPI Archives. upi.com, 1989-02-11. [dostęp 2018-02-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-05)]. (ang.).
  27. a b c d e Coffey i Layden 2018 ↓, s. 111.
  28. a b Tonya Harding Then & Now! – Stanton Daily. stantondaily.com. [dostęp 2018-02-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-05)]. (ang.).
  29. Janet Woolum: Outstanding Women Athletes: Who They are and how They Influenced Sports in America. Greenwood Publishing Group, 1998, s. 32. ISBN 978-1-57356-120-4.
  30. a b Adam Johnson: The Best American Nonrequired Reading 2015. Houghton Mifflin Harcourt, 2015, s. 282. ISBN 978-0-544-56963-8.
  31. Lorenzo Currie: Through the Eyes of the Pack. Xlibris Corporation, 2013, s. 302. ISBN 978-1-4931-4518-8.
  32. a b Caroline Picard: Where Is Tonya Harding Now? 23 Years Later, She's Back in the News. goodhousekeeping.com, 2018-01-08. [dostęp 2018-02-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-05)]. (ang.).
  33. a b Nelson 2013 ↓, s. 1357.
  34. a b c Abby Haight: 1994 Winter Olympics: Tonya Harding finishes 8th in women's figure skating | OregonLive.com. oregonlive.com, 1994-02-25. [dostęp 2018-02-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-06)]. (ang.).
  35. a b c d e f g h Skate Canada Results Book Volume 2: 1974–current. skatecanada.ca. s. 8, 28, 29, 42, 56, 57. [dostęp 2018-02-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-09-20)]. (ang. • fr.).
  36. 93 NHK Trophy. theartsroom.com. [dostęp 2018-02-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-16)]. (ang.).
  37. Cup of Russia. skatecanada.ca. s. 3. [dostęp 2018-02-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-16)]. (ang. • fr.).
  38. Randy Harvey. Figure Skating U.S. Women's Championships : Kerrigan Makes Best of Bad Situation. „Los Angeles Times”, 1993-01-24. ISSN 0458-3035. OCLC 3638237. (ang.). 
  39. Filip Bondy. Figure Skating; Kerrigan And Davis Win Titles. „The New York Times”, 1993-01-24. ISSN 0362-4331. OCLC 1645522. (ang.). 
  40. Janet Woolum: Outstanding Women Athletes: Who They are and how They Influenced Sports in America. Greenwood Publishing Group, 1998, s. 358. ISBN 978-1-57356-120-4.
  41. Ruth Styles, Zoe Nauman: Nancy Kerrigan's attacker explains plotting attack in clip | Daily Mail Online. dailymail.co.uk, 2018-01-17. [dostęp 2018-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-07)]. (ang.).
  42. Joseph B. Treaster: Figure skating – Traveling Far and Lying Low to Get Nancy Kerrigan. nytimes.com, 1994-01-23. [dostęp 2018-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-07)]. (ang.).
  43. Matt Crossman: Harding-Kerrigan 20 Years Later: Remembering the Stunning, Life-Changing Attack | Bleacher Report. bleacherreport.com, 2013-12-19. [dostęp 2018-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-05)]. (ang.).
  44. E.M. Swift: Anatomy of a Plot. Sports Illustrated, 1994-02-14. [dostęp 2018-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-07)]. (ang.).
  45. Nancy Kerrigan attacked – Jan 06, 1994 – history.com. history.com. [dostęp 2018-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-07)]. (ang.).
  46. Nelson 2013 ↓, s. 1356–57.
  47. Randy Harvey. Baiul Wins Gold; Kerrigan Takes Silver : Olympics: Figure skating events wind up – in more controversy.. „Los Angeles Times”, 1994-02-26. ISSN 0458-3035. OCLC 3638237. (ang.). 
  48. a b c d e f Erik Piepenburg. Tonya Harding, Tragic Muse? More Works Explore a Skating Scandal. „The New York Times”, 2017-06-12. ISSN 0362-4331. OCLC 1645522. (ang.). 
  49. Merlin A. Summers: TIME Magazine Cover: Tonya Harding and Nancy Kerrigan – Jan. 24, 1994 – Crime – Skating – Olympics – Scandals – Sports. time.com, 1994-01-24. [dostęp 2018-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-07)]. (ang.).
  50. Dennis Loo: Globalization and the Demolition of Society. BookBaby, 2011, s. 326. ISBN 978-1-61792-630-3.
  51. Jacob Bogage. Tonya Harding and Nancy Kerrigan: How did the media cover the 1994 attack?. „The Washington Post”, 2018-01-07. ISSN 0190-8286. OCLC 2269358. (ang.). 
  52. Rob Brown: Public Relations and the Social Web: How to Use Social Media and Web 2.0 in Communications. Kogan Page Publishers, 2009, s. 12. ISBN 978-0-7494-5732-7.
  53. Matt Crossman: Harding-Kerrigan 20 Years Later: Remembering the Stunning, Life-Changing Attack. bleacherreport.com, 2013-12-19. [dostęp 2018-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-07)]. (ang.).
  54. Hamilton i Benet 1999 ↓, s. 561.
  55. Michael Janofsky. Figure skating; Lawyer for Skater's Ex-Husband Says He Has Tied Her to Attack. „The New York Times”, 1994-02-01. ISSN 0362-4331. OCLC 1645522. (ang.). 
  56. Figure skating; Kerrigan Attacker and Accomplice Sent to Jail. „The New York Times”, 1994-05-17. ISSN 0362-4331. OCLC 1645522. (ang.). 
  57. Associated Press. Brian Sean Griffith, 40, Plotter in Attack on Skater, Is Dead. „The New York Times”, 2007-12-19. ISSN 0362-4331. OCLC 1645522. (ang.). 
  58. Jere Longman. Jealousy on Ice. „The New York Times”. ISSN 0362-4331. OCLC 1645522. (ang.). 
  59. William Haltom: Reporting on the Courts: How the Mass Media Cover Judicial Actions. Nelson-Hall Publishers, 1998, s. 1. ISBN 978-0-8304-1405-5. Cytat: Tonya Harding ended her competitive figure skating career but avoided jail Wednesday by pleading guilty to a conspiracy charge in the attack on Nancy Kerrigan and resigning from the U. S. Figure Skating Association. As part of a plea bargain, Harding was fined $100,000 and agreed to three years’ probation. Withdrawing from the USFSA excluded her from all amateur competitions, including the world championships next week in Japan..
  60. Kevin Young: Sport, Violence and Society. Routledge, 2013, s. 72. ISBN 978-1-135-28506-7.
  61. Hamilton i Benet 1999 ↓, s. 558, 585.
  62. Chris Spargo: Tonya Harding smokes a cigarette in Mickey Mouse PJs | Daily Mail Online. dailymail.co.uk, 2017-01-25. [dostęp 2018-02-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-09)]. (ang.).
  63. Biggest Star Sex Tape Scandals – Us Weekly. usmagazine.com, 2009-08-21. [dostęp 2018-02-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-12-06)]. (ang.).
  64. Sunday: February 1, 1998: Figure skating; Tonya: The Long and Potholed Road. „The New York Times”, 1998-02-01. ISSN 0362-4331. OCLC 1645522. (ang.). 
  65. Guerrero 2005 ↓, s. 100–101.
  66. Stage Fright. „People”, 1995-09-11. Time Inc.. ISSN 0093-7673. (ang.). 
  67. Tonya Harding Debuts As Singer In Portland Concert For Mda. „The Seattle Times”, 1995-08-30. The Seattle Times Company. ISSN 0745-9696. OCLC 9198928. (ang.). 
  68. Sandra Tsing Loh. Look Who's Back : Movies: Tonya Harding gives acting a spin in the action film 'Breakaway,' getting raves from cast and crew.. „Los Angeles Times”, 1994-07-23. ISSN 0458-3035. OCLC 3638237. (ang.). 
  69. Ashleigh Schmitz: The Tonya Harding, Nancy Kerrigan Scandal Turns 20: Is Harding a Victim, Too?. parade.com, 2014-01-09. [dostęp 2018-02-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-11)]. (ang.).
  70. Breakaway (1996) – Filmweb. filmweb.pl. [dostęp 2018-02-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-11)].
  71. Harding Helps to Save Woman's Life. „The New York Times”, 1996-10-29. ISSN 0362-4331. OCLC 1645522. (ang.). 
  72. Joseph B. Frazier: Tonya Harding evicted for failure to pay her rent | HeraldNet.com. heraldnet.com, 2002-01-25. [dostęp 2018-02-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-11)]. (ang.).
  73. Breaking News – TruTV Showcases the Idiotic, the Stupid and the Downright Dumb in New Original Series the Smoking Gun Presents: World's DumbesT..., Launching Thursday, March 13, at 9 P.M. | TheFutonCritic.com. thefutoncritic.com, 2008-03-10. [dostęp 2018-02-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-11)]. (ang.).
  74. truTV Presents: World's Dumbest – Cast, Crew and Credits – TV.com. tv.com. [dostęp 2018-02-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-29)]. (ang.).
  75. Claire Peltier: Ellen’s ‘Average Andy’ Tries to Learn Tonya Harding’s Incredible Moves. aplus.com, 2018-02-26. [dostęp 2018-12-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-27)].
  76. Kevin Jackson: ESPN.com – Page2 – The 20 lowlights from 'Celebrity Boxing'. espn.com. [dostęp 2018-02-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-12)]. (ang.).
  77. Barry Wilner. Tonya Harding Loses in Pro Boxing Debut. „Midland Daily News”, 2003-02-21. (ang.). 
  78. Tim Dahlberg. Boxing: Tyson wins in just 49 seconds. „The Independent”, 2003-02-23. Independent Print Limited. ISSN 0951-9467. OCLC 185201487. (ang.). 
  79. Dwight Chapin. Why Harding wasn't in bout / Manager cites death threats, skills of foe. „San Francisco Chronicle”, 2004-03-23. Hearst Corporation. ISSN 1932-8672. OCLC 8812614. (ang.). 
  80. Ben Katner: Seven Silly Questions for&#133 Tonya Harding. tvguide.com, 2004-04-29. [dostęp 2018-02-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-12)]. (ang.).
  81. "The Man Show" Tonya Harding Boxing Match (TV Episode 2004). imdb.com. [dostęp 2018-02-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-12)]. (ang.).
  82. Tonya Harding takes pounding. news24.com, 2004-06-26. [dostęp 2018-02-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-03)]. (ang.).
  83. D’Arcy Maine: From the rink to the ring: Tonya Harding's short-lived boxing career. espn.com, 2017-12-08. [dostęp 2018-02-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-11)]. (ang.).
  84. Karen Bennett: Crazy Jobs Tonya Harding Has Had Since Her Famous Figure Skating Ban. cheatsheet.com, 2018-02-04. [dostęp 2018-02-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-13)]. (ang.).
  85. BoxRec: Tonya Harding. boxrec.com. [dostęp 2018-02-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-29)]. (ang.).
  86. Coffey i Layden 2018 ↓, s. 8.
  87. BIO – The Tonya Harding Website. tonyaharding.com. [dostęp 2018-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-09)]. (ang.).
  88. Tonya Harding Biography – Biography. biography.com. [dostęp 2018-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-14)]. (ang.).
  89. Tonya Harding: After infamous Kerrigan attack, where is she now | abc13.com. abc13.com, 2018-01-11. [dostęp 2018-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-14)]. (ang.).
  90. Mike Fleeman: Tonya Harding Welcomes a Son – Moms & Babies – Celebrity Babies and Kids – Moms & Babies. celebritybabies.people.com, 2011-02-23. [dostęp 2018-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-30)]. (ang.).
  91. Taffy Brodesser-Akner. Tonya Harding Would Like Her Apology Now. „The New York Times”, 2018-01-10. ISSN 0362-4331. OCLC 1645522. (ang.). 
  92. Elise Herron: Tonya Harding Moved Away From Oregon, Maybe Because People Threw Rats In Her Mailbox – Willamette Week. wweek.com, 2018-01-11. [dostęp 2018-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-14)]. (ang.).
  93. Paul Lester. Tonya Harding bitter and thankful over Obama's 'kneecap' comment. „The Guardian”, 2009-03-04. Guardian Media Group. ISSN 0261-3077. OCLC 6062387. (ang.). 
  94. L. Carol Ritchie: Like 'Dynasty' On Ice: The Nancy Kerrigan And Tonya Harding Museum. npr.org, 2015-04-19. [dostęp 2018-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-14)]. (ang.).
  95. Viviana Olen, Matt Harkins: The Cult of Tonya Harding. vulture.com, 2017-12-06. [dostęp 2018-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-14)]. (ang.).
  96. Brooke Bobb. I, Tonya’s Costume Designer on Why She Didn’t Want to Take a Cheap Shot at ’90s Fashion. „Vogue”, 2017-12-08. Anna Wintour. Condé Nast. ISSN 0042-8000. (ang.). 
  97. Ray Loynd: Tonya & Nancy: The Inside Story. variety.com, 1994-04-29. [dostęp 2018-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-22)]. (ang.).
  98. Lisa Schwarzbaum: National Lampoon's Attack of the 5'2" Women. ew.com, 1994-08-19. [dostęp 2018-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-04)]. (ang.).
  99. Richard S. Ginell: In Living Color – Variety. variety.com, 1994-05-09. [dostęp 2018-02-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-18)]. (ang.).
  100. In Living Color: (1993): Episode 16. themoviedb.org. [dostęp 2018-02-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-15)]. (ang. • pol.).
  101. In Living Color: (1993): Episode 17. themoviedb.org. [dostęp 2018-02-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-15)]. (ang. • pol.).
  102. Anthony Perrotta: How does “Seinfeld” parody the Tonya Harding-Nancy Kerrigan scandal in “The Understudy”?. screenprism.com, 2015-10-20. [dostęp 2018-02-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-16)]. (ang.).
  103. Jestem najlepsza. Ja, Tonya (2017). filmweb.pl. [dostęp 2018-02-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-01)].
  104. Modern Family s09e11 Episode Script | SS. springfieldspringfield.co.uk. [dostęp 2018-02-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-15)]. (ang.).
  105. TV Time – Modern Family S09E11 – He Said, She Shed (TVShow Time). tvtime.com. [dostęp 2018-02-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-15)]. (ang.).
  106. Tom Trocco (recenzent): Loudon Wainwright III -- January 19, 1996 (Early Show). lwiii.com, 1996-01-20. [dostęp 2018-02-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-28)]. (ang.).
  107. Josh Modell: Sufjan Stevens pays tribute to disgraced figure skater Tonya Harding the only way he knows how. avclub.com, 2017-12-06. [dostęp 2018-02-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-06)]. (ang.).
  108. Jazz Monroe: Sufjan Releases New Song “Tonya Harding”: Listen. pitchfork.com, 2017-12-06. [dostęp 2018-02-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-02)]. (ang.).
  109. Headline News by Weird Al Yankovic Songfacts. songfacts.com. [dostęp 2018-02-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-08)]. (ang.).
  110. Songtext von Diamond D – 5 Fingas of Death Lyrics. songtexte.com. [dostęp 2018-02-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-15)]. (ang.).
  111. a b Dan Solomon: Nancy Kerrigan Versus Tonya Harding : A Rap History – Noisey. noisey.vice.com, 2012-07-03. [dostęp 2018-02-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-05)]. (ang.).
  112. Fall Out Boy – Stay Frosty Royal Milk Tea Lyrics – Song Lyrics. lyricsfa.com. [dostęp 2018-02-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-15)]. (ang.).
  113. a b History. tonyaandnancytherockopera.com. [dostęp 2018-02-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-07)]. (ang.).
  114. Tonya Harding: The Musical. ucbtheatre.com. [dostęp 2018-02-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-16)]. (ang.).

Bibliografia

  • Frank Coffey, Joe Layden: Thin Ice: The Complete, Uncensored Story of Tonya Harding. Kensington, 2018. ISBN 978-0-7860-4497-9. (ang.).
  • Murry R. Nelson: American Sports: A History of Icons, Idols, and Ideas. ABC-CLIO, 2013. ISBN 978-0-313-39753-0. (ang.).
  • Lissa (ed.) Smith: Nike is a Goddess: The History of Women in Sports. Atlantic Monthly Press, 1999. ISBN 978-0-87113-761-6. (ang.).
  • The Ethnic Scarring of American Whiteness. W: Patricia J. Williams: The House That Race Built: Original Essays by Toni Morrison, Angela Y. Davis, Cornel West, and Others on Black Americans and Politics in America Today. Alfred A. Knopf, 2010, s. 253–263. ISBN 978-0-307-55679-0. (ang.).
  • Eddie Guerrero: Cheating Death, Stealing Life: The Eddie Guerrero Story. Simon & Schuster, 2005. ISBN 0-7434-9353-2. (ang.).
  • Scott Hamilton, Lorenzo Benet: Landing It: My Life on and off the Ice. Kensington Books, 1999. ISBN 1-57566-466-6. (ang.).
  • Peggy Saari: Great Misadventures: Bad Ideas That Led to Big Disasters. Thomson Gale, 1998. ISBN 0-7876-2799-2. (ang.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Flag of the United States.svg
The flag of Navassa Island is simply the United States flag. It does not have a "local" flag or "unofficial" flag; it is an uninhabited island. The version with a profile view was based on Flags of the World and as a fictional design has no status warranting a place on any Wiki. It was made up by a random person with no connection to the island, it has never flown on the island, and it has never received any sort of recognition or validation by any authority. The person quoted on that page has no authority to bestow a flag, "unofficial" or otherwise, on the island.
Tonya Harding Olympic practice at Clackamas Town Center 1994 3.jpg
Autor: Andrew Parodi, Licencja: CC BY 3.0
Tonya Harding practices for the 1994 Olympics. Location of picture is Clackamas Town Center in Portland, Oregon.
Tonya Harding 2006 crop.png
Autor: bobgo29, Licencja: CC BY 2.0
Tonya Harding in 2006
Tonya harding returning from norway 1994.jpg
Autor: Andrew Parodi, Licencja: CC BY 3.0
Tonya Harding at the Portland International Airport returning from the 1994 Olympic Games in Norway
Tonya harding mac club 1994 crop.jpg
Autor: Copy Editor, Licencja: CC0
Tonya Harding with guest at reception dinner for Tonya Harding at the Multnomah Athletic Club in 1994 shortly after the 1994 Winter Olympics. Taken in Portland, Oregon.
Figure skating pictogram.svg
Pictograms of Olympic sports - Figure skating