Trybunał Stanu

Trybunał Stanu
ilustracja
Obszar właściwościRzeczpospolita Polska
Podstawa prawnaKonstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, ustawa o Trybunale Stanu (Dz.U. z 2022 r. poz. 762)
Organizacja wewnętrzna
SkładPrzewodniczący, dwóch zastępców przewodniczącego i 16 członków wybieranych na czas kadencji Sejmu
PrzewodniczyPierwszy Prezes Sądu Najwyższego (powoływany z urzędu)
Funkcjonowanie
Okres funkcjonowaniaod 1 czerwca 1921[a]
ponownie od 26 marca 1982
SiedzibaWarszawa
Język urzędowyjęzyk polski
Strona internetowa
Zastrzeżenia dotyczące pojęć prawnych
Polska
Godło RP
Ten artykuł jest częścią serii:
Ustrój i polityka
Polski
Władza ustawodawcza
Władza wykonawcza
Władza sądownicza
Kontrola państwowa
Finanse
Samorząd terytorialny
Partie polityczne
Wybory
Polityka zagraniczna
Portal Polska

Trybunał Stanu (TS) – konstytucyjny organ władzy sądowniczej w Polsce, którego główne zadanie polega na egzekwowaniu odpowiedzialności najwyższych organów i urzędników państwowych za naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania (inaczej: popełnienie deliktu konstytucyjnego) oraz za przestępstwa pospolite i skarbowe w przypadku Prezydenta RP.

Działał w okresie międzywojennym i ponownie od 1982; dotychczas rozpoznawał 4 sprawy.

Historia

1921–1952

Instytucję odpowiedzialności konstytucyjnej wprowadziła Konstytucja marcowa, uchwalona w 1921 roku, została ona utrzymana również w kolejnej Konstytucji kwietniowej z 1935 roku. Według Konstytucji marcowej składał się z Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, 8 sędziów wskazanych przez sejm spoza swojego grona i 4 wskazanych przez senat. W Konstytucji kwietniowej złożony z PP SN oraz sześciu sędziów sądów powszechnych wybieranych przez prezydenta spośród wskazanych w podwójnej liczbie przez sejm i senat[1]. Właściwości TS regulowały ustawy o Trybunale Stanu z 1923 i 1936.

Po II wojnie światowej, wbrew deklaracji zawartej w tzw. małej konstytucji z 1947 roku, nie przywrócono Trybunału Stanu; w konstytucji z 1952 stosownych regulacji zabrakło w ogóle[2].

Jedyne postępowanie przed Trybunałem Stanu w okresie międzywojennym znane jest jako sprawa Czechowicza.

Od 1982

Instytucja Trybunału Stanu została przywrócona dopiero w 1982 przez ustawę z dnia 26 marca 1982 r. o Trybunale Stanu z dniem 6 kwietnia 1982. Ustawa ta, wraz z kolejnymi nowelizacjami, obowiązuje do dziś.

Odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu

Przed Trybunałem Stanu mogą zostać postawieni jedynie przedstawiciele najwyższych władz państwowych, wymienieni w art. 198 Konstytucji. Są to:

  • Prezydent RP – za naruszenie Konstytucji lub ustawy, ale też za przestępstwa pospolite i skarbowe, przy czym odpowiedzialność ta ma charakter wyłączny (prezydent może być karany tylko przez Trybunał Stanu),
  • Marszałek Sejmu i Marszałek Senatu wykonujący obowiązki Prezydenta RP – za naruszenie Konstytucji lub ustawy,
  • Prezes Rady Ministrów i członkowie Rady Ministrów – za naruszenie Konstytucji lub ustawy oraz za przestępstwa związane z pełnioną przez nich funkcją,
  • prezes NBP – za naruszenie Konstytucji lub ustawy,
  • prezes NIK – za naruszenie Konstytucji lub ustawy,
  • członkowie KRRiT – za naruszenie Konstytucji lub ustawy,
  • kierownicy ministerstw – za naruszenie Konstytucji lub ustawy,
  • Naczelny dowódca sił zbrojnych – za naruszenie Konstytucji lub ustawy,
  • posłowie i senatorowie – za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, która polega na osiąganiu korzyści majątkowych ze Skarbu Państwa oraz za naruszenie zakazu nabywania majątku ze Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego.

O postawieniu przed Trybunałem Stanu decydują:

Wniosek o postawienie przed Trybunałem Stanu może złożyć też sejmowa komisja śledcza w odniesieniu do Prezesa NBP, Prezesa NIK-u, członków KRRiT oraz Naczelnego dowódcy sił zbrojnych, jeśli zostanie on poparty przez co najmniej 2/3 składu Komisji, w obecności co najmniej połowy jej członków. Aby któryś z wymienionych podmiotów stanął przed Trybunałem Stanu, podobnie jak w przypadku wniosku złożonego przez posłów, musi on zostać poparty w trakcie głosowania bezwzględną większością głosów w Sejmie.

Trybunał Stanu może orzekać kary:

  • utraty czynnego i biernego prawa wyborczego,
  • utraty wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych,
  • zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i organizacjach społecznych,
  • pozbawienia mandatu poselskiego (od 2 do 10 lat),
  • utraty zajmowanego stanowiska, z którego pełnieniem związana jest odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu,
  • za przestępstwa i przestępstwa skarbowe – kary i środki karne przewidziane w ustawach.

Wyrok wydany przez Trybunał Stanu jest ostateczny – nie ma w Polsce innego organu władzy, który mógłby go ewentualnie uchylić. Ponadto Trybunał Stanu jest jedynym wydającym wyroki organem władzy sądowniczej, od których Prezydent RP nie może zastosować ułaskawienia wobec osoby skazanej.

Trybunał Stanu jest jedynym organem, który może sądzić urzędującego Prezydenta za popełnienie przestępstwa (właściwość wyłączna TS); w przypadku członków Rady Ministrów właściwość Trybunału ma charakter konkurencyjny: może ich sądzić sąd powszechny, o ile nie toczy się przeciwko nim postępowanie przed TS o dany czyn[2].

Członkowie Trybunału Stanu

Skład Trybunału Stanu określa art. 199 Konstytucji. Trybunał Stanu składa się z przewodniczącego, którym jest z urzędu Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, 2 zastępców przewodniczącego i 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu. Zastępcy przewodniczącego Trybunału oraz co najmniej połowa członków Trybunału Stanu powinni mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego.

Zgodnie z art. 200 Konstytucji członkowie Trybunału Stanu objęci są immunitetem formalnym oraz przywilejem nietykalności. Żaden z członków Trybunału Stanu nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności bez zgody Trybunału. Członkowie Trybunału nie mogą być też zatrzymani ani aresztowani z wyjątkiem sytuacji, gdy zostali ujęci na gorącym uczynku przestępstwa a ich zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. W takiej sytuacji o zatrzymaniu musi zostać niezwłocznie powiadomiony Przewodniczący Trybunału Stanu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanej osoby.

Z tytułu członkostwa w Trybunale Stanu nie przysługuje regularne wynagrodzenie.[2]

Skład w okresie IX kadencji Sejmu[3]

Przewodniczący:

Zastępcy Przewodniczącego (od 21 listopada 2019):

Członkowie (od 21 listopada 2019):

Byli członkowie Trybunału Stanu IX kadencji

  • Małgorzata Gersdorf (do 30 kwietnia 2020, zakończenie kadencji Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego)

Skład w okresie VIII kadencji Sejmu[4]

Przewodniczący:

  • Małgorzata Gersdorf

Zastępcy Przewodniczącego:

Członkowie (od 18 listopada 2015):

Byli członkowie Trybunału Stanu VIII kadencji

Postępowania przed Trybunałem Stanu

  • Sprawa Czechowicza (1929) – skierowana przez Trybunał do ponownego rozpatrzenia przez Sejm, do czego z powodów politycznych nigdy nie doszło
  • Sprawa byłego premiera Piotra Jaroszewicza i byłego wicepremiera Tadeusza Pyki (1984) – zakończona umorzeniem
  • Afera alkoholowa (1997), oskarżeni:
    • były minister finansów Andrzej Wróblewski – uniewinniony
    • były minister spraw wewnętrznych Czesław Kiszczak – uniewinniony
    • były minister rynku wewnętrznego Aleksander Mackiewicz – uniewinniony
    • były minister współpracy gospodarczej z zagranicą Dominik Jastrzębski – skazany na 5 lat utraty biernego prawa wyborczego i tyleż lat zakazu zajmowania stanowisk kierowniczych
    • były prezes Głównego Urzędu Ceł Jerzy Ćwiek – skazany na 5 lat utraty biernego prawa wyborczego i tyleż lat zakazu zajmowania stanowisk kierowniczych
  • Sprawa byłego ministra skarbu Emila Wąsacza – umorzona w 2006 ze względu na błędy proceduralne, decyzja uchylona w II instancji w marcu 2007. Sprawa prawomocnie umorzona 3 lipca 2019 r.[12]

Akty prawne dotyczące Trybunału Stanu

Lp.Akt prawnyData wejścia w życieData uchyleniaUwagi
1Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej1 czerwca 192124 kwietnia 193524 kwietnia 1935 weszła w życie konstytucja kwietniowa.
1aUstawa z dnia 27 kwietnia 1923 r. o Trybunale Stanu
(Dz.U. z 1923 r. nr 59, poz. 415)		15 czerwca 192322 lipca 1936
2Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1935 r.24 kwietnia 19351944Uznana za nieobowiązującą przez Manifest PKWN z dnia 22 lipca 1944 r.
2aUstawa z dnia 14 lipca 1936 r. o Trybunale Stanu
(Dz.U. z 1936 r. nr 56, poz. 403)		22 lipca 1936po 1945Desuetudo
3Ustawa Konstytucyjna z dnia 19 lutego 1947 r. o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej20 lutego 194722 lipca 1952Przewidywała powołanie (w drodze osobnej ustawy) organów właściwych do orzekania o odpowiedzialności konstytucyjnej Prezydenta Rzeczypospolitej (określonej w Konstytucji z 1921 r.) oraz ministrów, co nie zostało zrealizowane.
4Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z dnia 22 lipca 1952 r.

(w brzmieniu nadanym przez Ustawę z dnia 26 marca 1982 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.U. z 1982 r. nr 11, poz. 83))

22 lipca 195217 października 1997Przepisy dotyczące Trybunału weszły w życie 6 kwietnia 1982 r.
4aUstawa z dnia 26 marca 1982 r. o Trybunale Stanu
(Dz.U. z 1982 r. nr 11, poz. 84, Dz.U. z 1993 r. nr 5, poz. 22 i Dz.U. z 1993 r. nr 7, poz. 34, Dz.U. z 1996 r. nr 73, poz. 350, Dz.U. z 1999 r. nr 35, poz. 321, Dz.U. z 2001 r. nr 125, poz. 1372, Dz.U. z 2003 r. nr 175, poz. 1692, Dz.U. z 2004 r. nr 25, poz. 219, Dz.U. z 2010 r. nr 75, poz. 472, Dz.U. z 2010 r. nr 182, poz. 1228, Dz.U. z 2016 r. poz. 437, Dz.U. z 2019 r. poz. 125, Dz.U. z 2021 r. poz. 1560)
(teksty jednolite: Dz.U. z 1993 r. nr 38, poz. 172, Dz.U. z 2002 r. nr 101, poz. 925, Dz.U. z 2016 r. poz. 2050), Dz.U. z 2019 r. poz. 2122, Dz.U. z 2022 r. poz. 762)		6 kwietnia 1982Obowiązuje.
4bUchwała Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z dnia 6 lipca 1982 r. w sprawie regulaminu czynności Trybunału Stanu
(M.P. z 1982 r. nr 17, poz. 135)		21 lipca 19827 marca 2022Uchylona
5Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.17 października 1997Obowiązuje.
5aUchwała Trybunału Stanu z dnia 19 stycznia 2022 r. w sprawie regulaminu Trybunału Stanu
(M.P. z 2022 r. poz. 309)		7 marca 2022Obowiązuje.

Uwagi

  1. ↑ Przestał funkcjonować we wrześniu 1939, nie przywrócono go po 1945.

Przypisy

  1. ↑ Dz.U. z 1935 r. nr 30, poz. 227 – art. 71.
  2. ↑ a b c Leszek Garlicki: Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu. Wolters Kluwer, 2020, s. 433–435. ISBN 978-83-8223-214-1.
  3. ↑ M.P. z 2019 r. poz. 1137.
  4. ↑ Stanowiska i funkcje państwowe pełnione przez osoby wybierane lub powoływane przez Sejm. www.sejm.gov.pl. [dostęp 2019-01-30].
  5. ↑ Kancelaria Sejmu RP: Internetowy System Aktów Prawnych. isap.sejm.gov.pl. [dostęp 2016-12-14].
  6. ↑ PAP: Senat powołał Rafała Surę do Rady Polityki Pieniężnej. WP money, 2016-11-16. [dostęp 2016-12-14].
  7. ↑ Postanowienie nr 7 Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 20 lutego 2017 r. w sprawie stwierdzenia utraty stanowiska sędziego Trybunału Stanu, Kancelaria Sejmu RP [dostęp 2017-03-24].
  8. ↑ M.P. z 2018 r. poz. 132
  9. ↑ M.P. z 2018 r. poz. 199
  10. ↑ M.P. z 2018 r. poz. 134
  11. ↑ M.P. z 2018 r. poz. 1208
  12. ↑ Zapis przebiegu posiedzenia komisji. www.sejm.gov.pl. [dostęp 2019-12-09].

Linki zewnętrzne

Przewodniczący Trybunału Stanu
1921–1945
od 1982

Herb Polski

Organy władzy sądowniczej w Rzeczypospolitej Polskiej
Sądy powszechne
Sądy wojskowe
Sądy administracyjne
Naczelny organ władzy sądowniczej
Trybunały

Coat of arms of Poland-official3.png

Media użyte na tej stronie

Herb Polski.svg
Uproszczony obraz godła Polski; oficjalne godło: Coat of arms of Poland-official.png
Coat of arms of Poland-official3.png
Godło Rzeczypospolitej Polskiej
Warszawa 9471.jpg
Autor: User:Darwinek, Licencja: CC BY-SA 3.0
Supreme Court of Poland in Warsaw, Poland