Turbo (zespół muzyczny)

Turbo
Ilustracja
Turbo podczas koncertu na festiwalu Metalmania w katowickim Spodku 12 marca 2005
Rok założenia

1980

Pochodzenie

 Polska, Poznań

Gatunek

heavy metal[1][2][3][4], metal progresywny[1], thrash metal[1][2][3][4], hard rock, speed metal, muzyka akustyczna[2]

Aktywność

1980–1991, 1991–1992, 1995, od 1996[5]

Wydawnictwo

Polton, Tonpress, Klub Płytowy Razem, Pronit, Noise Records, Metalmaster, Polskie Nagrania „Muza”, Under One Flag, Carnage Records, Metal Mind Productions

Powiązania

Lombard, Non Iron, Wolf Spider, Ceti, Acid Drinkers, Creation of Death, Kazik na Żywo, Luxtorpeda

Strona internetowa

Turbo – polski zespół heavymetalowy[1][2][3][4].

Historia

Zespół został założony w styczniu 1980 roku w Poznaniu przez basistę Henryka Tomczaka, który wcześniej grał w grupach Stress i Heam. Pierwszy skład uzupełnili Wojciech Hoffmann – gitara, Wojciech Anioła – perkusja i Wojciech Sowula – wokal. W tym składzie zespół nagrywał singel z utworami „W środku tej ciszy” i „Byłem z tobą tyle lat” utrzymanymi w hardrockowym stylu. W listopadzie 1980 za mikrofonem stanął Piotr Krystek. Grupa nagrywała nowe utwory, które dość często gościły na falach radiowych. Wkrótce w zespole doszło do licznych zmian w składzie: odszedł założyciel Henryk Tomczak. Na jego miejscu pojawił się 16-letni Piotr Przybylski. Drugim gitarzystą został Andrzej Łysów, który wcześniej grał w zespole Kredyt, a nowym wokalistą został Grzegorz Kupczyk.

W 1983 ukazała się pierwsza płyta zespołu: Dorosłe dzieci. Muzyka zawarta na tym krążku to mieszanina ostrego hard rocka i brytyjskiego heavy metalu spod znaku Iron Maiden. Z tej płyty pochodzi największy przebój zespołu – tytułowe „Dorosłe dzieci”. Po nagraniu płyty grupa licznie koncertowała: m.in. na festiwalach Rockowisko w Łodzi i słynnym Jarocinie. Mimo sporego sukcesu doszło do kolejnych zmian w składzie. Na stanowisku perkusisty pojawili się kolejno Marek Olszak, Ryszard Oleksy i Przemysław Pahl. Ostatecznie perkusistą grupy został Alan Sors. Z zespołu odszedł też Piotr Przybylski, a nowym basistą został Bogusz Rutkiewicz.

Kłopoty ze składem nie były wówczas jedynymi problemami Turbo. Po sukcesie przeboju „Dorosłe dzieci” wytwórnia zaczynała naciskać na zespół, żeby złagodził swoje brzmienie i nagrywał bardziej chwytliwe kompozycje. Później Wojciech Hoffmann nazywał ten czas „okresem błędów i wypaczeń”[6]. W wyniku tych nacisków w 1985 zespół nagrał kompromisową płytę Smak ciszy. Płyta jest o wiele łagodniejsza od poprzedniego albumu, lecz ostre riffy nawiązujące do kompozycji Iron Maiden i wokal Grzegorza Kupczyka nie pozostawiają wątpliwości, że mamy do czynienia z zespołem metalowym. Na rewersie koperty płyty umieszczono nawet specjalną dedykację dla grupy Iron Maiden. Płyta odniosła spory sukces – na listach królowały utwory „Smak ciszy” i „Jaki był ten dzień”.

Rok później Turbo nagrał płytę, która wpisała się w kanon najlepszych polskich heavymetalowych płyt wszech czasów. Na Kawalerii Szatana zespół zerwał z łagodnym hardrockowym brzmieniem i zaczął grać heavy metal. Płytą jest uznawana za największe osiągnięcie grupy. Po tym sukcesie zespół nawiązał współpracę z firmą Metal Mind Productions, czego efektem były występy na festiwalu Metalmania.

W 1987 grupa nagrała kolejną płytę: Ostatni wojownik. Debiutował na niej nowy perkusista Tomasz Goehs. Album znów przyniósł zmianę stylu. Tym razem Turbo gra thrash metal inspirowany wczesnymi nagraniami zespołów Metallica, Slayer czy Testament. Rok później płyta w anglojęzycznej wersji pod nazwą Last Warrior ukazała się w Europie. A w 1988 roku ukazał pierwszy album koncertowy Turbo – Alive! zawierający materiał z koncertów z 30 grudnia 1986 i 3 marca 1987.

1989 rok przyniósł kolejną płytę i kolejną zmianę składu. Z grupy odszedł Bogusz Rutkiewicz. Stanowisko basisty objął dotychczas grający na gitarze Andrzej Łysów, a nowym gitarzystą został Robert „Litza” Friedrich. Pod wpływem fascynacji zespołami Anthrax i Flotsam and Jetsam powstał anglojęzyczny album – Epidemic. Wkrótce też została nagrana polskojęzyczna wersja płyty o nazwie Epidemie.

Zespół Turbo około 1989 roku. Od lewej: Andrzej Łysów, Robert „Litza” Friedrich, Wojciech Hoffmann, Tomasz Goehs i Grzegorz Kupczyk.

W 1990 roku nastąpił rozłam w Turbo. Z zespołu odeszli Grzegorz Kupczyk i Andrzej Łysów. Obowiązki wokalisty objął Robert Friedrich, natomiast basistą został Tomasz „Lemmy Demolator” Olszewski. W tym składzie powstała płyta Dead End. Growling Litzy nasuwała skojarzenia z death metalem, ale same utwory nadal były osadzone w strukturach mocnego thrashu. Skłócenie muzyków Turbo i brak koncertów spowodowało rozpad zespołu. W tym roku ukazała się również kompilacja 1980–1990 zawierająca niepublikowane utwory Turbo.

W 1991 roku Wojciech Hoffmann podjął próbę zmontowania nowego składu Turbo. Ukazał się materiał One Way wydany tylko na kasecie. To wydawnictwo okazało się fiaskiem i Turbo zakończyło działalność.

W późniejszych latach ukazywały się składanki: w 1992 roku płyta Titanic zawierająca niepublikowane utwory z „okresu błędów i wypaczeń”, a rok później kompilacja Dorosłe dzieci i inne ballady, z wszystkimi balladami Turbo.

W 1995 roku Turbo zagrał koncert w Poznaniu w składzie: Wojciech Hoffmann, Grzegorz Kupczyk, Bogusz Rutkiewicz oraz Marcin Białożyk – gitara i Szymon Ziomkowski – perkusja. Doskonałe przyjęcie spowodował, że muzycy podjęli decyzję o reaktywacji. 1 stycznia 1996 grupa oficjalnie wznowiła działalność. W 1997 roku ukazała się kolejna składanka – Intro: 1982–1986 z najpopularniejszymi utworami. W 1999 roku firma Metal Mind Productions wydała dyskografię Turbo na CD. Zespół grał na festiwalu Metalmania oraz na Thrash 'Em All Festival. W 2000 roku ukazała się również reedycja płyty Titanic pod nazwą Remix '92. 20 stycznia tego roku Turbo grał na koncercie z okazji 25-lecia działalności artystycznej Grzegorza Kupczyka – zapis koncertu ukazał się na płycie 20012000.

2001 roku przyniósł premierę nowej studyjnej płyty Turbo, pierwszej od 10 lat. Awatar nagrany w dwóch wersjach językowych to kolejna zmiana stylu. Turbo dość obficie eksperymentował z nowymi brzmieniami. Na płycie oprócz Hoffmanna, Kupczyka i Rutkiewicza zagrał na perkusji Mariusz Bobkowski. Niezadowolenie muzyków z płyty oraz konflikt z wydawcą spowodował kolejną przerwą w działalności zespołu. W tym czasie muzycy skupili się na swoich solowych projektach.

Turbo powróciło w 2004 roku w składzie: Wojciech Hoffmann, Grzegorz Kupczyk, Bogusz Rutkiewicz oraz Tomasz Krzyżaniak – perkusja i Dominik Jokiel – gitara. Ukazała się kolejna płyta zespołu o nazwie Tożsamość. Na tym wydawnictwie Turbo powróciło do swoich korzeni i nagrało czysty heavy metal najbliższy stylistycznie dokonaniom Iron Maiden. Na początku 2005 roku ukazała się limitowana wersja Tożsamości z płytą Akustycznie, na której znalazł się zapis akustycznego koncertu z grudnia 2003 roku. Ukazała się też anglojęzyczna wersja ostatniej płyty pod nazwą Identity. Zespół występował na festiwalu Metalmania i zarejestrował swój występ, który ukazał się w roku 2006 na płycie DVD.

Jednak dały też znać nierozwiązane problemy na linii wytwórnia – zespół oraz kiepska sytuacja na rynku. Muzycy postanowili zawiesić działalność Turbo na czas nieokreślony. Wojciech Hoffmann skupił się na swojej karierze solowej, Grzegorz Kupczyk pracował z zespołem CETI, a Bogusz Rutkiewicz z zespołem Gotham.

Na przełomie marca i kwietnia 2007 roku grupa wzięła udział w trasie Metal Marathon Tour 3, razem z bydgoskim Chainsaw. Była to ich pierwsza trasa od 6 lat. Zaraz po zakończeniu Metal Marathon z zespołu odszedł Grzegorz Kupczyk, którego zastąpił Tomasz Struszczyk.

Wiosną 2008 roku zarejestrowano z nowym wokalistą w nowej wersji utwór „Szalony Ikar”. 2 września 2008 roku wyszedł box 13 płyt Turbo Anthology 1980–2008 z wszystkimi oficjalnymi albumami zespołu oraz wieloma nigdy wcześniej nie publikowanymi nagraniami.

23 marca 2009 roku nakładem Metal Mind Productions ukazała się reedycje płyt Dorosłe Dzieci (5 dodatkowych utworów + videoklip „Szalony Ikar”)[7] oraz Smak Ciszy (6 dodatkowych utworów)[8]. 16 listopada 2009 roku wyszedł pierwszy album grupy z Tomaszem Struszczykiem za mikrofonem pt. Strażnik Światła.

16 maja 2011 roku Tomasza Krzyżaniaka zastąpił na perkusji Mariusz Bobkowski, powracający po 10 latach do zespołu. Współpracę z Krzyżaniakiem zerwano ze względu na jego działalność w zespole Luxtorpeda nieuzgodnioną z macierzystym zespołem.

Z dnia 13 na 14 stycznia 2012 roku zmarł Piotr Krystek, drugi wokalista Turbo w latach 1980–1981[9].

Latem 2013 roku zespół nagrywa album zatytułowany „Piąty Żywioł”, który ukazuje się 12 października 2013. Płyta zbiera bardzo dobre recenzje i zostaje ciepło przyjęta przez słuchaczy. W marcu 2014 roku zespół wydaje angielską wersję płyty – „The Fifth Element”. W maju 2014 odejście od zespołu ogłosił Dominik Jokiel, jego miejsce oficjalnie w dniu 25 maja zajął Krzysztof „Tercjusz” Kurczewski. W kwietniu 2014 roku zespół dał koncert w krakowskim klubie Lizard King poprzedzając ex-wokalistę Iron Maiden, Paula Di’Anno[10]. Zapis występu wydano 6 października 2014 na płycie kompaktowej oraz DVD zatytułowanym In the Court of the Lizard[11].

19 lutego 2015 roku koncertem w Łodzi rozpoczęła się trwająca cały rok trasa „35th Aniversary Tour” celebrująca 35-lecie powstania zespołu. Trasa zakończyła się 5 stycznia 2016 koncertem finałowym, który miał miejsce w klubie Blue Note w Poznaniu. Gościnnie wystąpili Roman Kostrzewski, Tomasz Pukacki, założyciel zespołu Henryk Tomczak, Wanda Kwietniewska i Anja Orthodox.

25 stycznia 2016 zespół ogłosił rozstanie z dotychczasowym gitarzystą Krzysztofem Kurczewskim.

Pod koniec kwietnia 2018 roku do zespołu dołączył gitarzysta Przemysław Niezgódzki. Pierwszy raz zaprezentował się publiczności w dniu 4 maja na koncercie w klubie "U Bazyla" w Poznaniu.

3 grudnia 2018 Turbo ogłosiło trasę o nazwie "The Last Warrior Tour". Gwoździem programu każdego koncertu (poczynając od Gniezna 1 marca, a kończąc na Rzeszowie 19 maja 2019 roku) było zagranie w całości materiału z płyty Ostatni wojownik. Dodatkowo zespół wykonywał najostrzejsze utwory ze swojej dyskografii.

Również w 2019 roku zespół koncertował na wspólnej trasie z legendarnym Uriah Heep oraz wyjechał pierwszy raz w swojej historii do Rosji. 30 sierpnia tegoż roku w Szczecinku odbył się festiwal Materiafest, na którym Turbo wystąpiło obok Srogo, The Sixpounder, Materii, Vadera, a także Kata & Romana Kostrzewskiego[12].

28 grudnia natomiast zespół był gościem specjalnym na Metalowym Zakończeniu Roku w Bydgoszczy. Koncert miał miejsce w Miejskim Centrum Kultury, a Turbo dzieliło scenę z Unborn Suffer, Leash Eye, Vane oraz Chainsaw[13].

Rok 2020 przyniósł jubileusz 40-lecia Turbo. Rocznicowa trasa rozpoczęła się w Iławie (31 stycznia)[14].

Na początku marca po występie w Gdańsku została jednak przerwana z uwagi na zagrożenie epidemiczne wywołane przez koronawirusa SARS-CoV-2.

13 listopada 2020 nakładem Metal Mind Productions ukazała się dwupłytowa przekrojowa składanka Greatest Hits, na której znalazło się 27 zremasterowanych utworów[15].

31 stycznia 2021 Turbo zagrało transmitowany w telewizji STK oraz internecie koncert w ramach 29. Finału Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy w Ośrodku Kultury w Swarzędzu[16].

Koncertowy sezon letni rozpoczął się dla zespołu 16 lipca 2021, kiedy to zagrał na Dniach Gołdapi[17]. Dzień później uświetnił Festiwal Mocnych Brzmień w Świeciu[18], a w niedzielę 18 lipca wystąpił w Bartoszycach[19].

Ważne wydarzenie odbyło się 13 listopada w klubie "U Bazyla" w Poznaniu, kiedy to Turbo zakończyło świętowanie 40-lecia. 3-godzinny występ wzbogacili zaproszeni goście: założyciel zespołu Henryk Tomczak, Andrzej Łysów, Grzegorz Kupczyk oraz Bartek Struszczyk[20].

Wojciech Hoffmann realizuje w międzyczasie swój projekt wykonywania utworów z płyt Dead End i One Way. W tym celu założył zespół Hellium, do współpracy zaprosił Marcina Białożyka (gitara), Jacka Zemę (wokal), Pawła Jaroszewicza (perkusja) i Przemysława Niezgódzkiego (bas)[21].

Muzycy

Grzegorz Kupczyk podczas koncertu na festiwalu Metalmania w katowickim Spodku 12 marca 2005

Obecny skład zespołu

Byli członkowie zespołu

  • Grzegorz Kupczyk – wokal (1981–1990, 1996–2007, gościnnie 2009 i 2018)
  • Andrzej Łysów – gitara rytmiczna, później basowa (1981–1990)
  • Piotr Przybylski – gitara basowa (1981–1983)
  • Wojciech Anioła – perkusja (1980–1983)
  • Alan Sors – perkusja (1984–1987)
  • Tomasz Goehs – perkusja (1987–1991, gościnnie 1992, 1996)
  • Maria „Marihuana” Wietrzykowska – sopran (gościnnie 1987, 1988)
  • Robert „Litza” Friedrich – gitara rytmiczna (1989–1991, gościnnie 2018)
  • Radosław Kaczmarek – gitara basowa, wokal (1991–1992)
  • Marcin Białożyk – gitara rytmiczna (1991–1992, 1996–1998)
  • Sławomir Bryłka – perkusja (gościnnie 1992)
  • Tomasz Krzyżaniak – perkusja (2001–2011, gościnnie 2018)
  • Henryk Tomczak – gitara basowa (1980–1981)
  • Wojciech Sowula – wokal (1980)
  • Piotr Krystek (nie żyje) – wokal (1980–1981)
  • Marek Olszak – perkusja (1982)
  • Ryszard Oleksy – perkusja (1983)
  • Przemysław Pahl – perkusja (1983–1984)
  • Daniel Cybusz – perkusja (1991–1992)
  • Szymon Ziomkowski – perkusja (19962000)
  • Dominik Jokiel – gitara rytmiczna (2001–2014)
  • Krzysztof „Tercjusz” Kurczewski – gitara rytmiczna (2014–2016)

Oś czasu

Dyskografia

Albumy

RokTytułPozycja na liście
POL
1983Dorosłe dzieci
  • Data: 30 listopada 1983
  • Wydawca: Polton
1985Smak ciszy
  • Data: 1985
  • Wydawca: Klub płytowy „Razem”
1986Kawaleria szatana
  • Data: 1986
  • Wydawca: Pronit
1987Ostatni wojownik / Last Warrior
  • Data: 1987 (wersja pl)
    6 sierpnia 1988 (wersja ang.)
  • Wydawca: Pronit / Noise Records
1989Epidemic / Epidemie
  • Data: 1989 (wersja ang.)
    1990 (wersja pl.)
  • Wydawca: Metalmaster / Polskie Nagrania Muza
1990Dead End
  • Data: 1990
  • Wydawca: Under One Flag
1992One Way
  • Data: 1992
  • Wydawca: Carnage Records
2001Awatar
  • Data: 15 maja 2001
  • Wydawca: Metal Mind Productions
21[24]
2004Tożsamość / Identity
  • Data: 20 grudnia 2004 (wersja pl.)
    21 listopada 2006 (wersja ang.)
  • Wydawca: Metal Mind Productions / TBC
48[a][25]
2009Strażnik Światła
  • Data: 16 listopada 2009
  • Wydawca: Metal Mind Productions
2013Piąty żywioł
  • Data: 12 listopada 2013
  • Wydawca: Metal Mind Productions
48[26]
2014Piąty element / The Fifth Element
  • Data: 24 marca 2014
  • Wydawca: Metal Mind Productions
48[27]
„–” pozycja nie była notowana.

Kompilacje

RokTytułPozycja na liście
POL
19901980–1990
  • Data:
  • Wydawca: Tonpress
1992Titanic
  • Data: 1992
  • Wydawca: Phonex
1993Dorosłe dzieci i inne ballady
  • Data: 1993
  • Wydawca: Dża Dża Records
1997Intro: 1982–1986
  • Data: 1997
  • Wydawca: Koart
2008Anthology 1980–2008
  • Data: 1 września 2008
  • Wydawca: Metal Mind Productions
2020Greatest Hits (Forty Years After)
  • Data: 13 listopada 2020
  • Wydawca: Metal Mind Productions
31[28]
„–” pozycja nie była notowana.

Albumy koncertowe

RokTytułPozycja na liście
POL
1988Alive!
  • Data: 1988
  • Wydawca: Polton
36[29]
2009Akustycznie
  • Data: 7 września 2009
  • Wydawca: Metal Mind Productions
2014In the Court of the Lizard
  • Data: 6 października 2014
  • Wydawca: Metal Mind Productions
„–” pozycja nie była notowana.

Single

RokTytuł
1980„W środku tej nocy” / „Byłem z tobą tyle lat”
  • Data: 1980
  • Wydawca: Tonpress

Notowane utwory

RokTytułPozycja na liście
LP3
[30]
Turbo
Top

[31]
WAWA
[32]
LP1
[33]
1982„Dorosłe dzieci”11
1983„Przebój miesiąca”17
1984„Zwykły tramp”36
1985„Wszystko będzie O.K.”26
2005„Samotnia”3
2010„Na progu życia”14
2012„Smak ciszy”11
„–” pozycja nie była notowana.

Wideografia

RokTytuł
2006The History 1980–2005
  • Data: 6 lutego 2006[34]
  • Wydawca: Metal Mind Productions
  • Format: DVD
2014In the Court of the Lizard
  • Data: 27 października 2014
  • Wydawca: Metal Mind Productions
  • Format: DVD

Nagrody i wyróżnienia

RokKategoriaNagrodaNota
1990Zespół rokuPlebiscyt Thrash’em All, 19893 miejsce[35]
Wokalista roku (Grzegorz Kupczyk)4 miejsce[35]
Gitarzysta roku (Wojciech Hoffmann)1 miejsce[35]
Perkusista roku (Tomasz Goehs)2 miejsce[35]
1991Album roku (Dead End)Plebiscyt Thrash’em All, 19902 miejsce[36]
Gitarzysta roku (Robert „Litza” Friedrich)1 miejsce[36]
Gitarzysta roku (Wojciech Hoffmann)2 miejsce[36]
Zespół roku3 miejsce[36]
2001album roku metal (Awatar)FryderykNominacja[37]
2002Zespół rokuPlebiscyt Metal Hammer, 20012 miejsce[38]
Przebój roku („Upiór w operze”)1 miejsce[38]
Muzyk roku (Grzegorz Kupczyk)2 miejsce[38]
Osobowość roku (Grzegorz Kupczyk)1 miejsce[38]
Album roku (Awatar)1 miejsce[38]
2010album roku metal (Strażnik Światła)FryderykNominacja[39]

Uwagi

  1. Zestawienie miesięczne za styczeń 2005. Lista bestsellerów przygotowywana na podstawie danych pochodzących z firm fonograficznych, opracowana przez ZPAV.

Przypisy

  1. a b c d Turbo Discography, AllMusic [dostęp 2018-07-14], Cytat: Genre: Pop/Rock
    Styles: Heavy Metal, Progressive Metal (ang.).
  2. a b c d Turbo, Rate Your Music [dostęp 2018-07-14], Cytat: Genres: Heavy Metal, Thrash Metal, Hard Rock, Speed Metal, Acoustic Rock (ang.).
  3. a b c Turbo, RMF FM [dostęp 2018-07-14], Cytat: gatunek: heavy metal, thrash metal (pol.).
  4. a b c Turbo band members and discography. metal-archives.com. [dostęp 2010-10-15]. (ang.).
  5. Historia zespołu | Turbo. [dostęp 2016-11-05].
  6. Paweł Domino: wywiad: Turbo. 2010-03-30. [dostęp 2015-04-20]. (pol.).
  7. Turbo – Dorosłe Dzieci. metalmind.com.pl. [dostęp 2010-10-15]. (pol.).
  8. Turbo – Smak Ciszy. metalmind.com.pl. [dostęp 2010-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-08)]. (pol.).
  9. Zmarł Piotr Krystek, były wokalista Turbo. fabrykazespolow.pl. [dostęp 2012-01-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-29)]. (pol.).
  10. Paul Di'Anno nagra w Polsce oficjalne DVD, Teraz Muzyka [dostęp 2021-04-10].
  11. Turbo - In The Court Of The Lizard, magazyngitarzysta.pl [dostęp 2021-04-10] (pol.).
  12. Głośne, metalowe dźwięki muzyki nad jeziorem i tłumy fanów. To był wyjątkowy Festiwal Materiafest 2019., AktywnePomorze24.pl, 1 września 2019 [dostęp 2020-11-06] (pol.).
  13. Metalowe Zakończenie Roku vol. VII, KIWIPortal [dostęp 2020-11-06] (pol.).
  14. Turbo w Iławie – 31.01.2020 – bilety, koncertomania.pl [dostęp 2020-11-06] (pol.).
  15. Turbo: Specjalne wydawnictwo na 40-lecie, muzyka.interia.pl [dostęp 2020-11-06] (pol.).
  16. 29. FINAŁ WOŚP W SWARZĘDZU – PODZIĘKOWANIE – Ośrodek Kultury w Swarzędzu, ok-swarzedz.pl [dostęp 2021-07-08].
  17. D.K. Gołdap, Za tydzień tegoroczne Dni Gołdapi, GOLDAP.INFO [dostęp 2021-07-08] (pol.).
  18. Festiwal Mocnych Brzmień. Kolejny raz zagrają dla Ryśka, nSwiecie.pl, 1 lipca 2021 [dostęp 2021-07-08].
  19. Koncert TURBO - Bartoszyckie Centrum Informacji Turystycznej, Bartoszyckie Centrum Informacji Turystycznej - BARTOSZYCKIE CENTRUM INFORMACJI TURYSTYCZNEJ gminnej i turystycznej - Informacje dotyczące pracy, przedsiębiorczości, funduszy unijnych oraz turystyki w gminie Bartoszyce i okolicy., 6 lipca 2021 [dostęp 2021-07-08] (pol.).
  20. Koncert TURBO (40-lecie) w Poznaniu + goście specjalni - 13.11.2021, koncertomania.pl [dostęp 2021-11-15] (pol.).
  21. Hellium, facebook.com [dostęp 2021-07-08] (ang.).
  22. Turbo ponownie na dwie gitary. muzyka.interia.pl. [dostęp 2018-04-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-30)]. (pol.).
  23. Turbo: Zmiana za bębnami. muzyka.interia.pl. [dostęp 2011-05-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-18)]. (pol.).
  24. Oficjalna Lista Sprzedaży Związku Producentów Audio Video. olis.onyx.pl. [dostęp 2009-08-28]. (pol.).
  25. ZPAV – najpopularniejsze płyty w Polsce Najlepiej sprzedające się płyty w styczniu 2005 r.. muzyka.interia.pl. [dostęp 2013-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-03)]. (pol.).
  26. OLiS – sprzedaż w okresie 12.11.2013 – 17.11.2013. olis.onyx.pl. [dostęp 2013-11-21]. (pol.).
  27. OLiS – sprzedaż w okresie 12.11.2013 – 17.11.2013. olis.onyx.pl. [dostęp 2015-05-10]. (pol.).
  28. OLiS – sprzedaż w okresie 13.11.2020 – 19.11.2020. olis.onyx.pl. [dostęp 2020-11-26]. (pol.).
  29. OLiS – sprzedaż w okresie 25.02.2022 – 03.03.2022. olis.onyx.pl. [dostęp 2022-03-10]. (pol.).
  30. LP3 – statystyki dla wykonawcy Turbo. lp3.pl. [dostęp 2013-11-28]. (pol.).
  31. Antyradio – Turbo Top notowanie 272. antyradio.pl. [dostęp 2012-11-30]. (pol.).
    Antyradio – Turbo Top notowanie 164. antyradio.pl. [dostęp 2012-11-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-13)]. (pol.).
  32. Kultowa lista przebojów – Notowanie 161 [24.11.2013]. radiowawa.pl. [dostęp 2013-11-28]. (pol.).
  33. Polskie Radio Program 1 – Rockowa Lista Przebojów 14 listopada 2005. radio.com.pl. [dostęp 2013-02-09]. (pol.).
  34. Turbo (Pol) – The History 1980–2005. metal-archives.com. [dostęp 2010-12-21]. (ang.).
  35. a b c d Mariusz Kmiołek. Podsumowanie roku 1989. „Thrash’em All”. 3/4/1990, s. 36. Mariusz Kmiołek. Cranage/Thrash’em All. ISSN 1429-9380. (pol.). 
  36. a b c d Mariusz Kmiołek. Podsumowanie roku 1990. „Thrash’em All”. 1/1991, s. 38. Mariusz Kmiołek. Cranage/Thrash’em All. ISSN 1429-9380. (pol.). 
  37. Nominowani i laureaci 2001, Album Roku Rock / Metal. zpav.pl. [dostęp 2009-01-07]. (pol.).
  38. a b c d e Podsumowanie roku Czytelnicy. „Metal Hammer”. 2/2002, s. 12–13. Tomasz Dziubiński. Metal Mind Sp. z o.o.. ISSN 1231-9759. (pol.). 
  39. Nominowani i laureaci 2010, Album Roku Rock / Metal. zpav.pl. [dostęp 2009-01-07]. (pol.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie