Valdas Adamkus
 | |
| Data i miejsce urodzenia | 3 listopada 1926 |
|---|---|
| Prezydent Litwy | |
| Okres | od 26 lutego 1998 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Prezydent Litwy | |
| Okres | od 12 lipca 2004 |
| Poprzednik | Artūras Paulauskas (p.o.) |
| Następca | |
 | |
| Odznaczenia | |
           _1class_BAR.svg){kind=small}                   _ribbon_bar.svg){kind=small}  | |
Valdas Adamkus (ur. 3 listopada 1926 w Kownie[1] jako Voldemaras Adamkavičius[2]) – litewski i amerykański polityk, inżynier i działacz społeczny, prezydent Litwy (1998–2003 oraz 2004–2009).
Życiorys
Urodził się jako Voldemaras Adamkavičius, imię Valdas i nazwisko Adamkus przyjął w 1955[2]. Jego ojciec był jednym z założycieli i wykładowców szkoły lotniczej w przedwojennej Litwie. Kształcił się w kowieńskim gimnazjum Aušra, podczas wojny przyłączył się do antyniemieckiego ruchu oporu[3]. Kolportował wtedy podziemne czasopisma, m.in. patriotyczną gazetę „Jaunime, budėk!”. W 1944 wraz z rodzicami wyjechał do Niemiec, po krótkim pobycie powrócił jednak na Litwę w celu walki z sowieckim okupantem. Jeszcze w tym samym roku opuścił kraj. Ukończył litewskie gimnazjum w Niemczech, po czym studiował na wydziale nauk przyrodniczych Uniwersytetu Ludwika i Maksymiliana w Monachium. Pracował w międzyczasie dla YMCA[1][4].
W 1949 wyemigrował do Stanów Zjednoczonych[5], uzyskał obywatelstwo tego państwa[6]. W 1960 ukończył inżynierię lądową w Illinois Institute of Technology[1]. Początkowo pracował w fabryce produkującej części samochodowe, a następnie jako kreślarz w firmie inżynierskiej. Od początku lat 90. był zatrudniony w agencji federalnej Environmental Protection Agency, zajmował stanowisko zastępcy administratora i następnie do 1997 administratora regionu EPA zajmującego się ochroną Wielkich Jezior Północnoamerykańskich[1].
Na emigracji zaangażowany w działalność na rzecz społeczności litewskiej. W 1951 założył klub sportowy dla mniejszości litewskiej pod nazwą Lituanica. Był aktywnym organizatorem demonstracji i petycji przeciwko zniewoleniu Litwy, w latach 1961–1964 wchodził w skład zarządu Lithuanian-American Community, działał również w innych litewskich emigracyjnych organizacjach pozarządowych. W 1983 zorganizował światowe zawody sportowców litewskich. Był aktywnym członkiem Partii Republikańskiej. Od 1972 co kilka lat odwiedzał Litwę, przewożąc publikacje o tematyce litewskiej zakazane w ZSRR[1][3][4].
W 1993 prowadził kampanię wyborczą emigracyjnego kandydata na prezydenta Litwy Stasysa Lozoraitisa, włączył się również w kampanię umiarkowanych ugrupowań prawicowych w wyborach parlamentarnych w 1996[3]. W 1997 został wpisany na ostatnie miejsce listy wyborczej Litewskiego Związku Centrum w wyborach do rady miejskiej w Szawlach[7].
W 1997 wystartował jako niezależny w wyborach prezydenckich. Po pierwszej turze znacząco przegrywał z Artūrasem Paulauskasem, jednak w drugiej, przeprowadzonej 4 stycznia 1998, pokonał kontrkandydata, uzyskując 50,4% głosów[8]. Opowiadał się za akcesją Litwy do NATO i Unii Europejskiej. 5 stycznia 2003 przegrał drugą turę kolejnych wyborów prezydenckich. Jego kontrkandydat, były premier Rolandas Paksas, dostał wówczas 54,7% głosów[8]. Nowy prezydent już w 2004 został złożony z urzędu w wyniku procedury impeachmentu[3], co skutkowało przedterminowymi wyborami. W drugiej turze z 27 czerwca 2004 Valdas Adamkus wynikiem 52,7% głosów pokonał Kazimirę Prunskienė[8]. Drugą prezydencką kadencję zakończył 12 lipca 2009.
Od 1951 żonaty z Almą Adamkienė[4].
Odznaczenia i wyróżnienia
Ordery i odznaczenia
- Litewskie
- Wielki Mistrz Orderu Witolda Wielkiego
- Wielki Mistrz Orderu Wielkiego Księcia Giedymina
- Wielki Mistrz Orderu Krzyża Pogoni
- 2003 – Łańcuch Orderu Witolda Wielkiego (Litwa)[3]
- 2009 – Gwiazda Tysiąclecia Litwy[9]
- Zagraniczne
- 1998 – Krzyż Wielki Orderu Sokoła Islandzkiego[3]
- 1998 – Krzyż Wielki Orderu Świętego Olafa (Norwegia)[3]
- 1998 – Order Księcia Jarosława Mądrego I klasy (Ukraina)[3]
- 1999 – Łańcuch Orderu Krzyża Ziemi Maryjnej (Estonia)[3]
- 1999 – Krzyż Wielki Orderu Zbawiciela (Grecja)[3]
- 1999 – Łańcuch Orderu Zasługi Republiki Włoskiej[3]
- 1999 – Order Orła Białego (Polska)[3][10]
- 1999 – Krzyż Wielki Orderu Zasługi (Malta)[3]
- 1999 – Krzyż Wielki Orderu Zasługi (Węgry)[3]
- 2000 – Krzyż Wielki Orderu Przyjaźni (Kazachstan)[3]
- 2001 – Krzyż Wielki Orderu Trzech Gwiazd (Łotwa)[3]
- 2001 – Krzyż Wielki Orderu Legii Honorowej (Francja)[3]
- 2001 – Łańcuch Orderu Gwiazdy Rumunii[3]
- 2002 – Order Świętego Mesropa Masztoca (Armenia)[3]
- 2002 – Łańcuch Orderu Białej Róży Finlandii[3]
- 2004 – Łańcuch Orderu Gwiazdy Białej (Estonia)[3]
- 2005 – Łańcuch Orderu Izabeli Katolickiej (Hiszpania)[3]
- 2005 – Stopień Specjalny Krzyża Wielkiego Orderu Zasługi RFN (Niemcy)[3]
- 2005 – Order Podwójnego Białego Krzyża I klasy (Słowacja)[3]
- 2006 – Wielka Wstęga Orderu Leopolda (Belgia)[3]
- 2006 – Łańcuch Orderu Zasługi (Węgry)[3]
- 2006 – Krzyż Wielki Orderu Łaźni (Wielka Brytania)[3]
- 2006 – Order „Za zasługi” I klasy (Ukraina)[3]
- 2007 – Order Matki Teresy (Albania)[3]
- 2007 – Order Chryzantemy (Japonia)[3]
- 2007 – Łańcuch Orderu Infanta Henryka (Portugalia)[3]
- 2007 – Order Zwycięstwa Świętego Jerzego (Gruzja)[3]
- 2008 – Krzyż Wielki Orderu Lwa Niderlandzkiego (Holandia)[3]
- 2008 – Łańcuch Orderu Zasługi (Chile)[3]
- 2009 – Wielka Gwiazda Odznaki Honorowej za Zasługi dla Republiki Austrii[3]
- 2009 – Order Stara Płanina (Bułgaria)[3]
- 2009 – Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski[3][11]
- 2009 – Order Wolności (Ukraina)[3]
Nagrody i wyróżnienia
Otrzymał tytuł doktora honoris causa około 20 uczelni, w tym litewskich, polskich i amerykańskich[3]. Otrzymał tytuł „Człowieka Roku” 2003 Forum Ekonomicznego[12]. W 2012 został laureatem Nagrody Jana Nowaka-Jeziorańskiego. W 2022 otrzymał tytuł honorowego obywatela Wilna[13].
Przypisy
- ↑ a b c d e Valdas Adamkus. clubmadrid.org. [dostęp 2016-09-21]. (ang.).
- ↑ a b Prezidentas Valdas Adamkus tapo Šiaulių miesto garbės piliečiu. 15min.lt, 9 września 2016. [dostęp 2016-09-21]. (lit.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am Valdas Adamkus. lrp.lt. [dostęp 2015-10-25]. (ang.).
- ↑ a b c Valdas Adamkus Biography. president.lt. [dostęp 2016-09-21]. (ang.).
- ↑ Elizabeth Sleeman: Who's who in international affairs 2003. Wyd. 3. Londyn: Europa Publications, 2002. ISBN 1-85743-156-1. OCLC 50526266. (ang.).
- ↑ President to Give Up His U.S. Citizenship. latimes.com, 10 stycznia 1998. [dostęp 2022-03-26]. (ang.).
- ↑ Lietuvos Respublikos savivaldybių tarybų rinkimai: 1997/03/03: Šiaulių miesto (Nr. 11) apygarda: Lietuvos centro sąjunga. vrk.lt. [dostęp 2016-09-21]. (lit.).
- ↑ a b c Elections in Lithuania. balticvoices.org. [dostęp 2016-09-21]. (ang.).
- ↑ „Lietuvos tūkstantmečio žvaigždė apdovanojo” Lietuvos prezidentą. 15min.lt, 25 czerwca 2009. [dostęp 2013-01-02]. (lit.).
- ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 31 marca 1999 r. o nadaniu orderu (M.P. z 1999 r. nr 22, poz. 310)
- ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 kwietnia 2009 r. o nadaniu orderów (M.P. z 2009 r. nr 36, poz. 548)
- ↑ Nagrody Forum Ekonomicznego. forum-ekonomiczne.pl. [dostęp 2022-06-18].
- ↑ Valdas Adamkus Honorowym Obywatelem Wilna. wilnoteka.lt, 2 lutego 2022. [dostęp 2022-02-02].
| 1918–1940 |
|
|---|---|
| Od 1990 |
|
Media użyte na tej stronie
Baretka Orderu Zbawiciela I klasy (Grecja)
Baretka: Order Gwiazdy Rumunii (model 1999) – Krzyż Wielki – Rumunia.
Baretka: Order Zasługi RFN – Stopień Specjalny Krzyża Wielkiego.
Autor: Image sourced from 'Medals of the World' website: http://www.medals.org.uk/index.htm, Licencja: CC BY 2.5
Ribbon of the Order of the Bath
Autor: Image sourced from 'Medals of the World' website: http://www.medals.org.uk/index.htm, Licencja: CC BY 2.5
Ribbon of the Order of the Bath
Autor: Wiki Romi, Licencja: CC0
Baretka Krzyża Wielkiego Orderu Lwa Niderlandzkiego
Baretka Odznaki Honorowej za Zasługi dla Republiki Austrii 1. Klasy
Baretka: Krzyż Wielki Orderu Zasługi Republiki Węgierskiej (Orderu Zasługi Węgier) – odmiana cywilna.
Планка украинского ордена "За заслуги" 1 степени
Order "Buyuk Hizmatlari Uchun" ("Distinguished Service") Ribbon bar
Baretka japońskiego Orderu Chryzantemy.
Baretka: Order Podwójnego Białego Krzyża I Klasy – Słowacja.
Baretka: Gwiazda Tysiąclecia Litwy – nadawana przez Ministra Spraw Zagranicznych Republiki Litewskiej.
Baretka Orderu Krzyża Ziemi Maryjnej I klasy
Autor: Nieznany, Licencja: GFDL 1.2
Kaczyński, Mikheil Saakashvili and Valdas Adamkus in Tblisi 2007
Baretka: Order Zasługi Chile – Kollana (El Collar) – Chile.
Autor: Арутюнян, Арам Суренович, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ribbon of the Order of St. Mesrop Mashtots.
Ribbon bar of Order of Prince Yaroslav the Wise
Baretka Krzyża Wielkiego Orderu Sokoła Islandzkiego
Order of Liberty (ribbon bar)
_1class_Collar_BAR.svg)
Baretka: Krzyż Wielki z Łańcuchem Orderu Zasługi Republiki Węgierskiej / Krzyż Wielki z Łańcuchem i Złotopromienną Gwiazdą Orderu Zasługi Węgier – odmiana cywilna.
Baretka Wielkiego Krzyża ze Złotym Łańcuchem Orderu Witolda Wielkiego
Ribbon bar of the Order 'Stara planina'. Bulgaria.
Baretka gruzińskiego Orderu Zwycięstwa Świętego Jerzego.
Baretka Wielkiego Krzyża Orderu Wielkiego Księcia Giedymina
Autor: Fabio Pozzebom/ABr, Licencja: CC BY 3.0 br
Valdas Adamkus, President of the Republic of Lithuania, in Brazil.
Baretka: Krzyż Wielki Orderu Krzyża Pogoni – Litwa.
Signature of the President of Lithuania – Valdas Adamkus
Autor: Ordensherre, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ribbon of Grand Cross of the Order of St. Olav, Norwegian: Stripe for storkors av St. Olavs Orden.
Autor: Mboro, Licencja: CC0
Baretka: Narodowy Order Zasługi – Republika Malty.
Планка ордена Республики Казахстан «Достык» 1 степени