Valmiera

Valmiera
Ilustracja
Centrum miasta z kościołem św. Szymona i muralem z XVII-wiecznym planem miasta
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Łotwa

Okręg (do 2014)

Valmiera

Powierzchnia

18,1 km²

Wysokość

43 m n.p.m.

Populacja (2012)
• liczba ludności
• gęstość


27 123
1520 os./km²

Kod pocztowy

LV-4201

Położenie na mapie Łotwy
Ziemia57°33′N 25°24′E/57,550000 25,400000
Strona internetowa
Portal Litwa, Łotwa i Estonia

Valmiera, do 1917 Wolmar – miasto w północno-wschodniej części Łotwy, w Liwonii, nad Gaują, na skrzyżowaniu kilku ważnych dróg, ok. 100 km od Rygi, stolicy kraju, 50 km od granicy z Estonią, stolica okręgu Valmiera, 27 515 mieszkańców (2006).

Historia

Ruiny średniowiecznego zamku

Wolmar i jego okolice to jedne z najwcześniej zasiedlonych terenów na Łotwie. Znaleziska archeologiczne potwierdziły obecność stałych siedzib ludzkich na tym terenie już 9000 lat temu. W XI w. znajdował się tu gród przynależący do kraju Tālava. Murowany zamek w Wolmarze wzniesiony został przez zakon kawalerów mieczowych w roku 1224. Po raz pierwszy jako miasto Wolmar jest wspominany w 1323 roku. Właściwa lokacja miała najprawdopodobniej miejsce co najmniej 40 lat wcześniej, kiedy to mistrz krajowy inflanckiej gałęzi zakonu krzyżackiego Wilhelm von Nindorf wzniósł tu w 1283 r. kościół. Wieża kościelna dobudowana została w drugiej połowie XIV w. Wolmar był członkiem Hanzy od XIV do XVI wieku. Przynależność do tego związku przyniosła znaczący rozwój handlu i transportu.

Kościół św. Szymona

Wolmar włączył do Rzeczypospolitej w 1561 roku król Zygmunt II August po pakcie wileńskim. Administracyjnie miasto przynależało do województwa parnawskiego. W 1601 roku podczas wojny ze Szwecją o Inflanty został zdobyty przez Szwedów i odbity po oblężeniu 19 grudnia przez hetmana Jana Zamoyskiego. Wzięto wtedy do niewoli syna króla Karola Sudermańskiego Carla Carlssona Gyllenhielma. Ponownie Wolmar Szwedzi zdobyli w 1622 roku podczas IV wojny polsko-szwedzkiej. Gustaw II Adolf nie napotykając oporu zajął 2 stycznia 1622 roku miasto, a 4 stycznia rozpoczął ostrzał zamku na skutek czego w dniu 6 stycznia licząca zaledwie 28 dragonów załoga, nie mając wody, by gasić pożary, skapitulowała. W zamian otrzymała prawo swobodnego wyjścia i przeszła do Rumborka. 25 października 1657 Wolmar został ponownie zajęty przez Polaków, lecz 3 sierpnia 1658 został znów utracony na rzecz Szwecji[1][2]. Rzeczpospolita zrzekła się formalnie Wolmaru w 1660 roku wraz z Liwonią w pokoju oliwskim[1].

Podczas wielkiej wojny północnej Wolmar był zniszczony i spalony przez Rosjan w 1702. Następnie miasto dzieliło losy północnej Liwonii. W 1755 założona została tu druga najstarsza apteka na obszarze dzisiejszej Łotwy, w której zabytkowym budynku obecnie mieści się sala wystawowa[3]. W 1872 założony został łotewski zespół teatralny, który w 1885 wzniósł gmach teatru[4]. Uruchomienie kolei z Rygi do Pskowa w 1889 r. wpłynęło na rozwój drobnego przemysłu, głównie przetwórstwa rolnego. W 1905 w mieście gościł klasyk literatury łotewskiej Rūdolfs Blaumanis, który wystawiał swoje sztuki w miejscowym teatrze[4].

W końcu 1917 r. Valmiera razem z całą Liwonią znalazła się pod kontrolą łotewskich bolszewików, w tzw. Republice Iskołatu[5]. Republika ta przestała istnieć, gdy Niemcy przeszli do ofensywy na Łotwie po zerwaniu rozmów pokojowych z Rosją Radziecką w Brześciu Litewskim[6]. W rezultacie pod koniec I wojny światowej (od 22 lutego 1918) miasto było okupowane przez Niemcy[2]. Po wojnie znalazło się w granicach nowo proklamowanej Republiki Łotewskiej. W końcu listopada 1918 r. działania zbrojne przeciwko Łotwie rozpoczęła Rosja Radziecka. Valmiera została zajęta przez Armię Czerwoną 22 grudnia 1918 r.[7] W granicach Łotewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej pozostawała do 31 maja 1919 r., kiedy zajęły ją jednostki armii estońskiej, sprzymierzonej z niepodległą Łotwą, której też niemal natychmiast przekazano zarząd nad miastem[8].

W okresie międzywojennym Valmiera zasłynęła jako ośrodek sportów lekkoatletycznych, pochodzili stąd znani w kraju chodziarze, np. Jānis Daliņš (1904-1978), sześciokrotny rekordzista świata, zdobywca srebrnego medalu na igrzyskach olimpijskich w Los Angeles i mistrz Europy z 1934 r.

Na początku II wojny światowej 20 września 1939 w mieście zorganizowano obóz dla polskich uchodźców cywilnych, zbiegłych z Polski na Łotwę podczas kampanii wrześniowej[9]. W obozie było zarejestrowanych 268 Polaków, z których większość została już w październiku zwolniona[9]. Od 1940 pod okupacją radziecką, od 1941 do 1944 niemiecką, i od 1944 ponownie radziecką. II wojna światowa przyniosła prawie całkowite zniszczenie miasta, zwłaszcza jego zabytkowej części. Po wojnie pozostało w składzie ZSRR jako część Łotewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej i nieopodal Valmiery znajdowała się baza wojsk lotniczych Liepas. Po odzyskaniu niepodległości przez Łotwę i upadku ZSRR, ponownie w granicach Łotwy.

Obecnie

Valmiera jest, obok Rygi, de facto kulturalnym i administracyjnym ośrodkiem Liwonii. Jest jedynym poza Rygą miastem w regionie posiadającym profesjonalny teatr, Valmieras teātris, którego początki sięgają zespołu teatralnego z 1872 roku, a jako profesjonalny teatr funkcjonujący od 1923 roku[4]. W latach 90. XX wieku założono tutaj również regionalną uczelnię, Vidzemes Augstskola. Mieści się tu także muzeum poświęcone lokalnej historii[10]. Valmiera stanowi również gospodarcze centrum rejonu. Dominującymi gałęziami przemysłu są przemysł spożywczy, produkcja włókna szklanego, przemysł metalowy, drzewny i meblowy. W planach jest budowa w mieście elektrowni geotermalnej oraz hali sportowej i centrum olimpijskiego.

Sport

W mieście znajdują się kluby sportowe:

  • Valmieras FK (piłka nożna)
  • BK Valmiera (koszykówka)

Miasta partnerskie


Galeria

Przypisy

  1. a b Wolmar, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 855.
  2. a b 1021-1022 (Nordisk familjebok / Uggleupplagan. 32. Werth - Väderkvarn), runeberg.org, 1921 [dostęp 2020-08-10] (szw.).
  3. Vecā aptieka, Vietas.lv [dostęp 2020-08-17] (łot.).
  4. a b c Valmieras drāmas teātris, Vietas.lv [dostęp 2020-08-17] (łot.).
  5. Что и почему нужно знать о Республике Исколата, или Видземе становится советской, rus.lsm.lv [dostęp 2020-05-02] (ros.).
  6. Jonathan D. Smele, Historical Dictionary of the Russian Civil Wars, 1916-1926, Rowman & Littlefield, 19 listopada 2015, s. 509-510, ISBN 978-1-4422-5281-3 [dostęp 2020-05-02] (ang.).
  7. T. Paluszyński, Walka o niepodległość Łotwy 1914-1921, Bellona, Warszawa 1999, s. 136-137.
  8. T. Paluszyński, Walka o niepodległość Łotwy 1914-1921, Bellona, Warszawa 1999, s. 194-195.
  9. a b Ēriks Jēkabsons, Uchodźcy wojskowi i cywilni z Polski na Łotwie 1939-1940 [pdf], „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej”, 30, 1995, s. 146-147.
  10. Valmieras novadpētniecības muzejs, Vietas.lv [dostęp 2020-08-17] (łot.).

Bibliografia

  • Wolmar, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 855.
  • „Lettland wie wir es lieben”, Nacionālais APGĀDS, Rīga, 2008, ISBN 978-9984-26-372-4 (s. 79; Valmiera: XI w. – gród Tälava, 1224 r. – zamek, 1283 r. – kościół)
  • Jarosław Swajdo i inni, Litwa, Łotwa, Estonia i obwód kaliningradzki, Bielsko-Biała: Pascal, 2000, s. 233-234, ISBN 83-88355-30-9, OCLC 830224638.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Hanseatenwimpel.svg
Hanseatic Flag
Haupthandelsroute Hanse.png
Main trading routes of the Hanseatic League in northern Europe.
Hansestadt Lubeck Tatiana Yagunova Watercolor painting 2014.jpg
Autor: Tatiana Yagunova / Татьяна Ягунова, Licencja: CC BY-SA 4.0
Lubeka (Akwarela Tatiany Yagunovej) — główne miejsce Ligi Hanzeatyckiej. Związek Hanzeatycki — organizację kupiecką pod kierownictwem doświadczonego racjonalnego ośrodka kupieckiego — Wolnego Miasta Lubeki. Opublikowano:
Valmiera luteri kirik 04.JPG
Autor: Ivo Kruusamägi, Licencja: CC BY-SA 4.0
Valmiera luteri kirik
Valmiera, sild üle Koiva jõe.JPG
Autor: Ivo Kruusamägi, Licencja: CC BY-SA 4.0
Sild üle Koiva (Gauja) jõe Valmiera linnas Lätis.
Valmiera linnusevaremed.JPG
Autor: Ivo Kruusamägi, Licencja: CC BY-SA 3.0
Valmiera linnusevaremed
Valmieras Drāmas teātris - panoramio.jpg
(c) Aleksandrs Timofejev…, CC BY 3.0
Valmieras Drāmas teātris
Valmiera kesklinn.JPG
Autor: Ivo Kruusamägi, Licencja: CC BY-SA 3.0
Valmiera kesklinn
Valmieras Valsts gimnazija front 2014-12-27.jpg
Autor: Voll, Licencja: CC BY-SA 4.0
This is a photo of cultural heritage monument of Latvia number
Valmiera, old city - old pharmacy.JPG
Autor: Dzintarsivans, Licencja: CC BY-SA 4.0
This is a photo of cultural heritage monument of Latvia number
Valmiera muuseum.JPG
Autor: Ivo Kruusamägi, Licencja: CC BY-SA 3.0
Valmiera muuseum