Wiąz

Wiąz
Ilustracja
Wiąz górski Ulmus glabra
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządróżopodobne
Rządróżowce
Rodzinawiązowate
Rodzajwiąz
Nazwa systematyczna
Ulmus L.
Sp.Pl. 225. 1753[3].
Typ nomenklatoryczny

Ulmus campestris L.[3]

Synonimy
  • Chaetoptelea Liebm.
  • Microptelea Spach[4]
  • Ulmoxylon E. Hofmann[3]

Wiąz (Ulmus L.) – rodzaj drzew, rzadziej krzewów z rodziny wiązowatych (Ulmaceae). Obejmuje 38 gatunków[4]. Rośliny te występują w strefie umiarkowanej półkuli północnej, największe zróżnicowanie osiągając we wschodniej Azji (w Chinach rośnie 21 gatunków, z czego 14 to endemity tego kraju[5]), 10 gatunków rośnie w Ameryce Północnej[6], 6 w Europie[7], z czego trzy w Polsce: wiąz górski U. glabra, wiąz pospolity U. minor i wiąz szypułkowy U. laevis[8].

Są to drzewa leśne, rzadziej formacji zaroślowych[9], głównie siedlisk żyznych i wilgotnych (zwłaszcza gatunki europejskie i amerykańskie), osiągające znaczne rozmiary[10], aczkolwiek z powodu holenderskiej choroby wiązu duże drzewa wielu gatunków są rzadko spotykane[9]. Podobne gwałtowne załamania liczebności drzew tego rodzaju znane są z historii – z początków neolitu, około roku 1500 i połowy XIX wieku[9].

Wiązy z powodu odporności na warunki miejskie były często uprawiane w parkach i przy drogach. Ich drewno jest cenione ze względu na twardość, elastyczność, trudną łupliwość i brązową barwę. Wykorzystywane było w meblarstwie i tokarstwie, do wyrobu fornirów[10]. Ze względu na trwałość i odporność na gnicie w warunkach dużej wilgotności wyrabiano z wiązów rury i dreny do przewodzenia wody[9].

Morfologia

Pokrój
Drzewa osiągające do 35 m wysokości, rzadziej krzewy[6][9]. Nierzadko tworzące pędy z odrostów korzeniowych[9]. Pędy bezbronne, ale czasem korkowato oskrzydlone, młode nagie lub owłosione, cienkie lub tęgie. Kora zwykle głęboko żłobiona, korona zróżnicowana pod względem kształtu[6].
Liście
Zrzucane przed zimą, czasem utrzymujące się do zimy[6] i nawet opisywane jako zimozielone[5]. Pojedyncze, skrętoległe, krótkoogonkowe[10], z szybko odpadającymi przylistkami[6] (te jajowate do równowąskich, błoniaste, zostawiające krótkie blizny po bokach nasady liści[5]). U nasady blaszka często nieco asymetryczna, zaokrąglona, sercowata do zbiegającej, liście w ogólnym zarysie jajowate do owalnych, o brzegu piłkowanym, często podwójnie[6]. Użyłkowanie pierzaste, końce wiązek przewodzących sięgają szczytów ząbków[5].
Kwiaty
Obupłciowe z niepozornym okwiatem, zebrane w pęczki, grona i wierzchotki, ukazujące się przed rozwojem liści na ubiegłorocznych pędach. Kwiaty siedzące lub na szypułkach, wsparte dwoma przysadkami[6]. Działki kielicha w liczbie od 5 do 9 zrośnięte są u nasady i tworzą dzwonkowaty okwiat (płatków korony brak)[6][9]. Pręciki w liczbie od 3 do 9, zwykle z czerwonymi pylnikami. Zalążnia powstaje z pojedynczego owocolistka zwieńczona jest głęboko dwudzielną szyjką[6][9].
Owoce
Spłaszczone zwykle skrzydlaki otoczone dookoła płaskim, błoniastym skrzydełkiem[6][9].

Systematyka

Wiąz szypułkowy, gałązka z owocami
Pokrój (wiąz górski)
Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (2001...)
Rodzaj z rodziny wiązowatych (Ulmaceae) z rzędu różowców, należących do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych[2].
Wykaz gatunków[4]
  • Ulmus alata Michx.
  • Ulmus americana L.wiąz amerykański
  • Ulmus × androssowii Litv.
  • Ulmus bergmanniana C.K.Schneid.
  • Ulmus boissieri Grudz.
  • Ulmus × brandisiana C.K.Schneid.
  • Ulmus castaneifolia Hemsl.
  • Ulmus changii W.C.Cheng
  • Ulmus chenmoui W.C.Cheng
  • Ulmus chumlia Melville & Heybroek
  • Ulmus crassifolia Nutt.
  • Ulmus davidiana Planch.
  • Ulmus elliptica K.Koch
  • Ulmus elongata L.K.Fu & C.S.Ding
  • Ulmus gaussenii W.C.Cheng
  • Ulmus glabra Huds.wiąz górski
  • Ulmus glaucescens Franch.
  • Ulmus harbinensis S.Q.Nie & G.Q.Huang
  • Ulmus × hollandica Mill.wiąz holenderski
  • Ulmus × intermedia Elowsky
  • Ulmus ismaelis Todzia & Panero
  • Ulmus kunmingensis W.C.Cheng
  • Ulmus laciniata (Herder) Mayr ex Schwapp.
  • Ulmus laevis Pall.wiąz szypułkowy
  • Ulmus lamellosa C.Wang & S.L.Chang
  • Ulmus lanceifolia Roxb.
  • Ulmus lesueurii Standl.
  • Ulmus macrocarpa Hance
  • Ulmus × mesocarpa M.Kim & S.Lee
  • Ulmus mexicana (Liebm.) Planch.wiąz meksykański
  • Ulmus microcarpa L.K.Fu
  • Ulmus minor Mill.wiąz pospolity
  • Ulmus parvifolia Jacq.wiąz drobnolistny
  • Ulmus prunifolia W.C.Cheng & L.K.Fu
  • Ulmus pseudopropinqua F.T.Wang & S.X.Li
  • Ulmus pumila L.wiąz syberyjski
  • Ulmus rubra Muhl.wiąz czerwony
  • Ulmus serotina Sarg.
  • Ulmus szechuanica W.P.Fang
  • Ulmus thomasii Sarg.
  • Ulmus uyematsui Hayata
  • Ulmus villosa Brandis ex Gamble
  • Ulmus wallichiana Planch.

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-21] (ang.).
  3. a b c Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-04-25].
  4. a b c Ulmus L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-07-25].
  5. a b c d Ulmus Linnaeus. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-07-25].
  6. a b c d e f g h i j Susan L. Sherman-Broyles: Ulmus Linnaeus. W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-07-25].
  7. David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 950-951. ISBN 978-1-107-11502-6.
  8. Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  9. a b c d e f g h i Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 160. ISBN 0-333-73003-8.
  10. a b c Władysław Bugała, Drzewa i krzewy dla terenów zieleni, wyd. 2, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1991, s. 146-147, ISBN 83-09-00013-8, OCLC 749824810.

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Mataučiznos guoba.JPG
Autor: Vilensija, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ulmus glabra tree in Mataučizna, Rokiškis District, Lithuania