Wileńska Brygada Kawalerii

Wileńska Brygada Kawalerii (Wil. BK) – wielka jednostka kawalerii Wojska Polskiego.

Okres międzywojenny

1 kwietnia 1937 roku 3 Samodzielna Brygada Kawalerii została przemianowana na Wileńską Brygadę Kawalerii.

W dawnym pałacu Paców mieściło się dowództwo WBKaw

W okresie międzywojennym dowództwo Wileńskiej Brygady Kawalerii rozmieszczono w dawnym pałacu Paców przy ulicy Wielkiej^[1].

Organizacja pokojowa Wileńskiej BK

• Dowództwo Wileńskiej Brygady Kawalerii w Wilnie
• 4 Pułk Ułanów Zaniemeńskich w Wilnie
• 13 Pułk Ułanów Wileńskich w Nowej Wilejce
• 23 Pułk Ułanów Grodzieńskich w Postawach
• 3 Dywizjon Artylerii Konnej w Podbrodziu
• 7 szwadron pionierów w Wilnie
• 3 Szwadron Łączności w Wilnie

Udział w wojnie obronnej 1939

Wileńska Brygada Kawalerii pod dowództwem płk. dypl. Konstantego Druckiego-Lubeckiego wchodziła w skład Północnego Zgrupowania Armii "Prusy". W nocy z 31 sierpnia na 1 września wyładowała się w Koluszkach i Rogowie z transportu kolejowego. W dniach 2–5 września osłaniała Piotrków Trybunalski. Następnie wraz z innymi jednostkami wycofała się na przeprawy na Wiśle. 8 września po południu 4 Pułk Ułanów Zaniemeńskich został zaatakowany pod Jedlnią przez niemiecką 1 Dywizję Lekką gen. mjr. Friedricha Wilhelma von Loepera. Po godzinnej walce i stracie 2 czołgów Niemcy zrezygnowali z ataków czołowych i zaczęli obchodzić skrzydło pułku, który w związku z groźbą okrążenia musiał się wycofać. Na drugiej linii obrony pułk stawiał opór aż do wieczora, niszcząc kolejne 3 niemieckie czołgi. Następnie oddziały brygady wycofały się do rejonu Maciejowic, prowadząc po drodze działania osłaniające odwrót 13, 19 i 29 Dywizji Piechoty oraz przeprawy przez Wisłę. 4. Pułk Ułanów Zaniemeńskich bronił tej pozycji do popołudnia 9 września i po stracie dział przeciwpancernych ustąpił. Brygada nie wykonała zadania obrony przedmościa w Maciejowicach i wycofała się przedwcześnie na północ (walka w obronie mostu nie trwała nawet godziny)^[2]. Pułki otrzymały rozkaz do przeprawy w rejonie Magnuszewa na własną rękę i nie dysponując środkami przeprawowymi. W rezultacie Wileńska Brygada Kawalerii przestała się liczyć jako związek taktyczny. W ten sposób bez walki poniesiono bardzo duże straty. Wielu żołnierzy utonęło, a ciężki sprzęt pozostał na drugim brzegu.

Jednocześnie 23 Pułk Ułanów Grodzieńskich został odcięty od reszty brygady i rozpoczął walkę partyzancką w Górach Świętokrzyskich. 10 września Wileńska Brygada Kawalerii, po przeprawie miała się ześrodkować w lesie pod Łaskarzewem. Przybył tam dowódca brygady tylko z dowódcą łączności, ponieważ nie miał już swojego sztabu. O świcie tego samego dnia dowódca 4. Pułku Ułanów Zaniemeńskich z drugim szwadronem przemieścił się do lasu pod Łaskarzewem. Wobec nienapotkania pozostałych pododdziałów pułku ani innych oddziałów brygady, ruszył w rejon ześrodkowania Armii "Prusy" w pobliżu Lubartowa. Z kolei ppłk dypl. Józef Szostak po przeprawieniu 13 Pułku Ułanów Wileńskich przez Wisłę nie uformował go w kolumnę i nie poprowadził do Łaskarzewa, lecz rozkazał dowódcom szwadronów maszerować samodzielnie do Garwolina. Część pododdziałów dołączyła 13 września do pozostałych jednostek na czele z ppłk. Eugeniuszem Święcickim, który zbierał rozproszone pododdziały brygady. Następnego dnia podporządkowano je dowódcy Kombinowanej Brygady Kawalerii płk. Adamowi Zakrzewskiemu. Stoczyła ona walki na szlaku od Lubartowa do Majdanu Sopockiego, gdzie weszła następnie w skład Grupy Operacyjnej Kawalerii gen. bryg. Władysława Andersa. Podczas przebijania się na Węgry oddziały tej grupy zostały rozbite 26 września. Inna część Wileńskiej Brygady Kawalerii trafiła do brygady płk. Zakrzewskiego i wzięła udział w II bitwie tomaszowskiej, podczas której skapitulowała.

Gros Ośrodka Zapasowego brygady wzięło udział w obronie Wilna przed Armią Czerwoną 18 września. Następnie spieszony oddział został wycofany do Mejszagoły w celu osłony tego ośrodka jako najlepszego miejsca do ewakuacji polskich oddziałów z Wilna na Litwę. 20 września OZ brygady przeszedł na Litwę. Jeden ze szwadronów ośrodka wpadł w ręce sowieckie 21 września w lesie koło Nowo-Wilejki. W Pohulance poddał się Armii Czerwonej szwadron koni remontowych ośrodka.

Obsada personalna kwatery głównej

Płk dypl. Konstanty Drucki-Lubecki

• dowódca brygady – płk dypl. kaw. Konstanty Drucki-Lubecki †1940 Ukraina
• oficer ordynansowy - por. Edward Kukiel-Krajowski †1940 Charków
• oficer dyspozycyjny por. Kazimierz Szalewicz
• szef sztabu – mjr dypl. kaw. Jan Schaitter †1940 Charków
• I oficer operacyjny - kpt. dypl. art. Juliusz Szostak
• II oficer operacyjny - rtm. dpl. Stanisław Kuczyński †1940 Charków
• I oficer informacyjny - rtm. kontr. Wassan bek Totjew †21 IX 1939 Dub
• II oficer informacyjny - rtm. Józef Sztukowski †1940 Katyń
• kwatermistrz – kpt. dypl. art. Zenon Władysław Kropiński
• oficer intendentury - kpt. int. Lubomir Jan Chrzanowski †1940 Charków
• komendant Kwatery Głównej – mjr Tadeusz Nowakowski †1940 Charków
• kapelan – st. kpl. ks. Wacław Sankowski
• dowódca szwadronu sztabowego – rtm. rez. Witold Pruszyński †1940 Charków

Organizacja wojenna we wrześniu 1939 roku

• Kwatera Główna Wileńskiej Brygady Kawalerii
• 4 Pułk Ułanów Zaniemeńskich – dowódca ppłk Ludomir Wysocki
• 13 Pułk Ułanów Wileńskich – dowódca ppłk dypl. Józef Szostak
• 23 Pułk Ułanów Grodzieńskich – dowódca ppłk dypl. Zygmunt Miłkowski (zm. 1943 AK)
• 3 Lubelski Dywizjon Artylerii Konnej im. płk. Włodzimierza Potockiego – dowódca ppłk Józef Stanisław Droba
• 33 Dywizjon Pancerny – dowódca kpt. Władysław Łubieński
• Szwadron Kolarzy Nr 3 – dowódca ppor. Jerzy Majewski
• Szwadron Pionierów Nr 7 – dowódca rtm. Józef Lichtarowicz (†20 VIII 1944 Langannerie, Francja)
• Szwadron Łączności Nr 3 – dowódca kpt. Orzechowski
• Bateria Artylerii Przeciwlotniczej Motorowa Nr 83 – dowódca ppor. Henryk Szperka
• Samodzielny Pluton Karabinów Maszynowych Nr 3 – dowódca NN
• Pluton Konny Żandarmerii Nr 3 – dowódca NN
• Poczta Polowa Nr 88
• Sąd Polowy Nr 43
• Drużyna Parkowa Uzbrojenia Nr 342
• Park Intendentury Nr 342
• Pluton Sanitarny Konny Nr 83
• Kolumna Taborowa Kawalerii Nr 347
• Kolumna Taborowa Kawalerii Nr 348
• Kolumna Taborowa Kawalerii Nr 349
• Kolumna Taborowa Kawalerii Nr 350
• Kolumna Taborowa Kawalerii Nr 351
• Kolumna Taborowa Kawalerii Nr 352
• Warsztat Taborowy Nr 342

Żołnierze brygady

Obsada personalna dowództwa

Dowódcy brygady

• płk kaw. Józef Tokarzewski (IV 1922 - 21 X 1924 → inspektor formacji konnych KOP^[3])
• płk SG / gen. bryg. Jan Kubin (1 XII 1924^[4] - 31 III 1927 → stan spoczynku^[5])
• płk SG / gen. bryg. Marian Przewłocki (14 IV 1927^[6] - 12 V 1937 → dowódca Kresowej BK)
• płk dypl. kaw. / gen. bryg. Rudolf Dreszer (IV 1937 – VIII 1939 → dowódca GOKaw. Nr 1)
• płk dypl. kaw. Konstanty Drucki-Lubecki (VIII – IX 1939)

Szefowie sztabu brygady

• rtm. AS Janusz Feliks Korczyński (1923)
• rtm. SG Antoni Gustaw Witkowski (1 X 1924^[7] - VII 1926 → DOK III^[8])
• kpt. SG (piech.) Jerzy Stawiński (VII 1926 - XI 1928 → 11 pp)
• mjr SG (art.) Konstanty Kazimierz Ważyński (XI 1928^[9] - 1 XI 1930 → DOK III^[10])
• mjr dypl. Jan Monwid-Olechnowicz (1 XI 1930 - VI 1934 → skład osobowy inspektora armii, gen. dyw. Juliusza Rómmla^[11])
• mjr dypl. kaw. Jan Schaitter (VI 1934 – ? → zastępca dowódcy 13 puł)
• ppłk dypl. kaw. Jerzy Skrzydlewski (do VIII 1939 → szef sztabu GOKaw. Nr 1)
• mjr dypl. kaw. Jan Schaitter (VIII - IX 1939)

Obsada personalna w marcu 1939 roku^[12][b]

• dowódca brygady – gen. bryg. Rudolf Dreszer
• zastępca dowódcy – płk dypl. kaw. Konstanty Drucki-Lubecki
• szef sztabu – ppłk dypl. kaw. Jerzy Skrzydlewski
• I oficer sztabu – kpt. dypl. art. Zenon Władysław Kropiński
• II oficer sztabu – rtm. (adm.) Józef Sztukowski
• oficer dyspozycyjny (na kursie we Francji) – kpt. dypl. art. Adam Franciszek Józef Ziętkowski
• dowódca łączności – mjr łączn. Wacław Orchowski
• oficer intendentury – kpt. int. Lubomir Jan Chrzanowski

Żołnierze Brygady (w tym OZ) – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[14]

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2019-02-09].
• Bogumił Kacperski, Jan Zbigniew Wroniszewski - Końskie i powiat konecki 1939-1945
• Bohdan Królikowski - Czas ułanów wyd. Bellona Warszawa 1993
• Artur Wodzyński: Wielka księga piechoty polskiej 1918–1939. 1 Dywizja Piechoty Legionów. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2016. ISBN 978-83-7945-593-5.
• Wojciech Zalewski - Piotrków 1939 wyd. Bellona Warszawa 2000
• Jan Wróblewski - Armia Prusy, Warszawa 1986.
• Jan Przemsza-Zieliński - Wrześniowa księga chwały kawalerii polskiej, wyd. Bellona Warszawa 2005
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.