Województwo mścisławskie

Województwo mścisławskie

Palatinatus Mscislaviensis

— województwo —
1566–1772
Herb
Państwo	I Rzeczpospolita
Prowincja	Litwa
Data powstania	1566
Siedziba wojewody i sejmiku	Mścisław
Wojewoda	zobacz: wojewodowie mścisławscy
Powierzchnia	22 600 km²
Liczba reprezentantów
Liczba senatorów 2
Położenie na mapie Rzeczypospolitej
Portal Polska

(c) You must make credit to author of this image for using this image elsewhere., CC BY-SA 2.5

     Położenie województwa mścisławskiego na mapie Wielkiego Księstwa Litewskiego

Mohylew w XIX w. Napoleon Orda

Województwo mścisławskie – województwo położone we wschodniej części Wielkiego Księstwa Litewskiego. Z wyjątkiem okresu gdy do Litwy należało województwo smoleńskie graniczne województwo I Rzeczypospolitej w latach 1566–1772.

Historia

Teren województwa mścisławskiego w czasie rozbicia dzielnicowego Rusi Kijowskiej wchodził w skład księstwa smoleńskiego. Książę smoleński, a później wielki książę kijowski Rościsław I Michał (święty prawosławny), w latach 30. XII w. założył miasto Mścisław lub też nadał istniejącej wcześniej miejscowości nazwę pochodzącą od imienia swojego ojca Mścisława I Haralda wielkiego księcia kijowskiego. W toku dalszych podziałów dynastycznych powstało odrębne księstwo mścisławskie.

W II poł. XIV w. księstwo mścisławskie opanowali Litwini. Pierwszym księciem z dynastii Giedyminowiczów był brat Władysława Jagiełły Korygiełło (Kazimierz), w latach 1377–1390, a następnie kolejny brat wielkiego księcia Lingwen (Siemion, Szymon), w latach 1390–1430, który wsławił się jako dowódca trzech pułków smoleńskich (smoleński, orszański, mścisławski) w bitwie pod Grunwaldem. Hołdownicze księstwo mścisławskie utrzymało się aż do I połowy XVI w. Zostało zlikwidowane w związku z wojnami litewsko-rosyjskimi prowadzonymi w dwóch pierwszych dziesięcioleciach wieku ze względu na niepewną postawę książąt. Ostatni książę mścisławski, Michał, sprzymierzył się z Rosją i po zwycięstwie Rzeczypospolitej pod Orszą (1514) musiał uchodzić do Moskwy.

Po śmierci matki księcia, Juliany, księstwo mścisławskie stało się starostwem (1527). W 1566 r. Zygmunt August mianował pierwszego wojewodę mścisławskiego Jurija Ostyka (Jerzy Ościk) i kasztelana Iwana Sołomoreckiego.

W Rzeczypospolitej Obojga Narodów

Po unii lubelskiej (1569) wojewoda i kasztelan mścisławski zajęli dość dalekie miejsca w senacie Rzeczypospolitej. Wojewoda za wojewodą chełmińskim, a przed wojewodą malborskim. Kasztelan, wśród kasztelanów większych, szedł za chełmińskim, a przed elbląskim.

Województwo nie zostało podzielone na powiaty. Miało w związku z tym jeden komplet urzędników ziemskich i wybierało dwóch posłów na sejm oraz dwóch deputatów na Trybunał Główny Wielkiego Księstwa Litewskiego (po jednym na sesję wiosenną i jesienną). Starostwo grodowe, zatem i sąd grodzki, znajdowało się w Mścisławiu. Tu także sądził sąd ziemski, odbywały się sejmiki ziemskie i popisy pospolitego ruszenia.

Herbem województwa była litewska Pogoń w czerwonym polu. Chorągiew wojewódzka miała kolor żółty. Mundur wojewódzki składał się z granatowego kontusza ze srebrnymi wyłogami i żółtego (słomianego) żupana.

Mścisław był ważną twierdzą położoną niedaleko granicy i szybko rozwijającym się miastem. Drugim głównym ośrodkiem miejskim województwa był Krzyczew ośrodek najbogatszego w województwie starostwa niegrodowego.

Oprócz majętnej średniej szlachty w województwie było dużo szlachty zagrodowej wywodzącej się z uszlachconych, w XV i XVI w. całymi wsiami, za ich zasługi w wojnie z Krzyżakami, a później w wojnach z Rosją, bitnych bojarzynów mścisławskich. Wśród nich Kmicic, bohater Potopu, poszukiwał kandydatów do swego straceńczego oddziału. Aż do lat 20. XX w. zachowały się całe okolice spolonizowanej zaściankowej szlachty: Pietrowicze, Klimowicze, Kurkowie, Dubiejkowscy, Krzyczewscy.

Pierwsza parafia katolicka w tym prawosławnym regionie powstała dopiero na początku XVII w. w Mścisławiu. W 1601 r. większość duchowieństwa prawosławnego w mścisławskim przystąpiła do unii brzeskiej. W 1634 r. Władysław IV zgodził się na utworzenie w Mohylewie biskupstwa (eparchii) dyzunickiego obejmującego całą Białoruś.

Województwa nie ominęły klęski wojen toczonych w połowie XVII w. Szczególne spustoszenie przyniósł rok 1654. Wojska rosyjskie pod dowództwem wojewody Trubeckiego zdobyły Mścisław i dokonały rzezi ludności kwitnącego dotąd, trzydziestotysięcznego miasta. Z tych, którzy nie zdążyli wcześniej uciec, zginęło 15000 osób, żywych zostało ok. 700. Mieszkańców Mścisławia nazywano odtąd niedosiekami.

W granicach Rzeczypospolitej województwo mścisławskie pozostawało do I rozbioru (1772), kiedy to przyłączone zostało do Rosji i przekształcone w gubernię mohylewską. Podobnie jak w przypadku innych utraconych województw, król nadal, do końca istnienia I Rzeczypospolitej, mianował urzędników województwa, a ta część szlachty, która opuściła województwo, sejmikowała i wybierała posłów oraz deputatów.

Po rozbiorach

W 1918 r. na terenie byłego województwa mścisławskiego walczył przedzierający się do Polski I Korpus Polski generała Józefa Dowbor-Muśnickiego spotykając się z poparciem miejscowej polskiej ludności i ochraniając ją przed mordami bolszewików.

Swój szlak bojowy 1 Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki rozpoczęła od sforsowania rzeki Mierei stanowiącej przez długi czas granicę pomiędzy Rosją a Rzecząpospolitą Obojga Narodów a jednocześnie wschodnią granicę województwa mścisławskiego. W bogatej później symbolice dotyczącej bitwy pod Lenino nie nawiązywano oczywiście do tego zbiegu okoliczności.

Urzędnicy

Godności senatorskie województwa mścisławskiego nie plasowały się zbyt wysoko w hierarchii urzędów. Z tego powodu nie stanowiły łakomego kąska dla ambitnych przedstawicieli największych rodów magnackich. W większości obsadzane były przez lokalne możnowładztwo reprezentowane przez potomków kniaziów litewskich i ruskich, a nawet przedstawicieli średniej szlachty. Podobnie było ze starostwem. Urzędy ziemskie, jak wszędzie, opanowała średnia szlachta, dla której były to godności wskazujące jej pozycję w lokalnym środowisku.

Wojewodowie, kasztelanowie i starostowie mścisławscy

Zobacz też

• podział terytorialny Rzeczypospolitej Obojga Narodów

Linki zewnętrzne

• Województwo mścisławskie (6), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 341 .
• Województwo mścisławskie, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 777 .