Wojny inflanckie

Wojny inflanckie
Ilustracja
Bitwa pod Narwą (1558)
Czas

1558–1583

Terytorium

ziemie Zakonu krzyżackiego w Inflantach

Przyczyna

osłabienie Zakonu krzyżackiego w Inflantach

Wynik

wygrana Królestwa Danii i Norwegii, Szwecji i Rzeczypospolitej Obojga Narodów i rozbiór zakonu krzyżackiego w Inflantach

Strony konfliktu
Terra Mariana
Królestwo Danii i Norwegii
Królestwo Szwecji
Rzeczpospolita Obojga Narodów
Carstwo Rosyjskie
Królestwo Inflant
Dowódcy
Gotthard Kettler
Zygmunt August
Fryderyk II Oldenburg
Eryk XIV Waza
Stefan Batory
Iwan IV Groźny
Magnus Inflancki
brak współrzędnych

Wojny inflanckie lub dominium Maris Baltici (pol. władztwo Morza Bałtyckiego) – seria konfliktów politycznych i zbrojnych w okresie od 1558 do 1583 roku między państwem polsko-litewskim (od 1569 roku Rzeczpospolitą Obojga Narodów), a Szwecją, Danią i Carstwem Rosyjskim o panowanie na morzu i ziemie zakonu inflanckiego (do 1525 roku gałąź zakonu krzyżackiego).

Liwonia w 1573 r.

Geneza

Począwszy od sekularyzacji zakonu krzyżackiego w Prusach (1525) zakon inflancki zaczął upadać. Sprzyjało temu nastawienie szlachty inflanckiej, która przyszłość swego kraju upatrywała w połączeniu z Rzecząpospolitą. Po zawarciu przez Iwana IV Groźnego paktu z wielkim mistrzem zakonu Henrykiem von Galenem (co było próbą wyłączenia inflanckiej opozycji politycznej z konfliktu moskiewsko-litewskiego) w Inflantach doszło do rozruchów[1].

Układ pozwolski i jego konsekwencje

W 1557 Zygmunt II August podjął decyzję o ingerencji w sprawy wewnętrzne tego kraju i zorganizował wyprawę zbrojną przeciw zakonowi, która zaowocowała wymuszeniem przymierza przeciw Moskwie – 14 września 1557 r. w Pozwolu mistrz zakonu Johann Wilhelm von Fürstenberg podpisał tzw. układ pozwolski, w którym zakon zobowiązywał się do sprzyjania Litwie i przyłączenia jego ziem do Rzeczypospolitej[2].

Car Iwan IV Groźny zareagował aneksją (1558) Dorpatu i Narwy[3]. Po zdobyciu portu w Narwie Rosja uruchomiła stały szlak handlowy, zwany żeglugą narewską, którą Polacy wytrwale zwalczali. Wkrótce do wojny przystąpili też inni pretendenci do spadku po zakonie inflanckim, a mianowicie Dania, która zajęła Ozylię (1560), i Szwecja, która opanowała Rewel (1561)[4].

Układ wileński i jego konsekwencje

Nowy wielki mistrz – Gotthard Kettler – postanowił oddać się pod opiekę Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Zawarty 28 listopada 1561 r. pakt wileński przewidywał sekularyzację zakonu oraz oddanie w lenno księstwa Kurlandii i Semigalii Kettlerowi, który przeszedł na protestantyzm. Rygę i resztę Inflant oddano Rzeczypospolitej[5].

Taki stan rzeczy nie zadowolił ani Moskwy, ani Szwecji. W rezultacie doszło do wybuchu „północnej wojny siedmioletniej” (I wojna północna), sprzymierzenia Szwecji z Rosją i Polski z Danią (1563) i Lubeką. Kiedy armia Iwana Groźnego zajęła Połock i obszar Litwy na północ od Dźwiny, stało się jasne, że wojny nie da się utrzymać na obszarze Inflant. Gdy na tronie Szwecji zasiadł Jan III, skoligacony z Jagiellonami przez żonę, Katarzynę, doszło do nagłego odwrócenia sojuszy.

Sojusz Polski ze Szwecją

W 1568 r. doszło do radykalnej zmiany sprzymierzeńców – Polska weszła w sojusz ze Szwecją, a Moskwa z Danią. Po nieudanych próbach uzyskania przewagi, oba obozy sojusznicze zdecydowały się na rokowania pokojowe. 13 grudnia 1570 roku Szwecja, Dania i Polska zawarły pokój w Szczecinie. W jego rezultacie Polska i Litwa zachowały południową część Inflant (z Rygą), Szwecji przypadła Estonia, a Danii okoliczne wyspy (z Ozylią).

Wznowienie działań wojennych

W 1577 roku car Iwan IV najechał polskie i szwedzkie ziemie Inflant, zajmując większość obszaru, poza Rygą i Rewlem. Odpowiedzią polską były trzy wyprawy wojenne Stefana Batorego, w czasie których zdobył on Połock, Newel, Uświat, Wielkie Łuki i inne miasta, a także oblegał Psków.

Rozejm w Jamie Zapolskim

Te działania skłoniły cara do zawarcia dziesięcioletniego rozejmu (1582), a ich pośrednim skutkiem był zwrot zagrabionych ziem inflanckich i litewskich. Po pokoju z Moskwą w 1582 r. Inflanty zostały podzielone na trzy województwa: dorpackie, wendeńskie i parnawskie.

Rosja przegrała także wojnę ze Szwecją, w jej wyniku tracąc zupełnie wywalczony dostęp do Bałtyku.

Skutki wojen inflanckich

W wyniku długotrwałych działań wojennych na obszarze Inflant pod koniec XVI w. przeszły one na własność trzech państw: Szwecji, Danii (wyspa Ozylia) i Polski. Wojny inflanckie nie doprowadziły jednak do ostatecznego rozwiązania kwestii własności tamtejszych ziem. Po wojnach szwedzkich za Jana Kazimierza Polska utraciła na mocy pokoju oliwskiego w 1660 roku 4/5 obszaru Inflant odstąpionych Szwecji, a nazywanych odtąd Inflantami szwedzkimi. Reszta obszaru, zwana Inflantami polskimi, stanowiąca obszar dawnego powiatu dyneburskiego, z miastem Dyneburg pozostała przy Polsce do I rozbioru Polski.

Zobacz też

  • wojna litewsko-rosyjska (1558–1570)

Przypisy

  1. W. Konopczyński, Dzieje Polski nowożytnej, wyd. 4 krajowe, Warszawa 1999, s. 139.
  2. S. Cynarski, Zygmunt August, wyd. 3, Wrocław 2004, s. 170.
  3. Historia Polski. Kalendarium dziejów: Pradzieje - 1655, red. A. Nowak, Kraków 2010, s. 348.
  4. M. Gędek, Ilustrowana historia wojen i bitew polskich, Warszawa 2014, s. 203.
  5. W.A. Serczyk, Iwan IV Groźny, wyd. 3, Wrocław 2004, s. 127.

Media użyte na tej stronie