Zagłębie Dąbrowskie

Zagłębie Dąbrowskie
Herb	Flaga
Państwa	Polska
Stolica	Będzin

Zagłębie Dąbrowskie – region geograficzno-historyczny w zachodniej Małopolsce, na pograniczu z Górnym Śląskiem, zlokalizowany w widłach trzech rzek: Białej Przemszy, Czarnej Przemszy oraz Brynicy. Obecnie leży we wschodniej części województwa śląskiego i stanowi północno-wschodnią część Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego.

Nazwa

Przymiotnik „dąbrowskie” wziął się od jednego z najsilniejszych ośrodków przemysłowych regionu – Dąbrowy Górniczej. Nazwę „Zagłębie” wymyślił około 1850 r. Józef Cieszkowski, wówczas naczelny zawiadowca kopalni rządowych Zachodniego Okręgu Węglowego w Dąbrowie^[2]^[3]. W niemieckiej literaturze fachowej region nazywany był najczęściej jako das Polnische Kohle(n)becken, czyli Zagłębie Polskie (w opozycji do Zagłębia na Górnym Śląsku), a przymiotnik Dąbrowski był używany w Polsce od lat 80. XIX wieku^[4].

Granice

(c) PawelD, CC-BY-SA-3.0

Zagłębie Dąbrowskie w wąskim rozumieniu na mapie województwa śląskiego. Uwaga: Miasto Sławków (powiat będziński) oraz gmina Ożarowice (powiat tarnogórski) nie zostały zaznaczone.

Mapa województwa krakowskiego z Zagłębiem Dąbrowskim w czasie jego utworzenia.

Nie ma pełnej zgodności co do dokładnych granic regionu^[5]. Najwyraźniejsza jest zachodnia granica Zagłębia ze Śląskiem, która przebiega wzdłuż podziałów historyczno-kulturowych i opiera się na rzece Brynicy oraz Przemszy Czarnej i Białej^[1]^[5]. Południowa granica przebiega wzdłuż granic zaborów – rosyjskiego i austriackiego^[5]. Wschodnie i północne granice regionu są mało ostre^[1].

W wąskim znaczeniu

Granice w tym znaczeniu są oparte na dzisiejszych odczuciach i tożsamości mieszkańców^[5]. Obejmują one obszar Sosnowca, Dąbrowy Górniczej, Będzina, Czeladzi, Wojkowic i Sławkowa^[5].

W szerokim znaczeniu

W szerokim rozumieniu, biorąc pod uwagę historyczne związki i wspólnotę losów oraz etnografię, uznaje się, że Zagłębie Dąbrowskie obejmuje także powiat zawierciański, myszkowski, olkuski, będziński oraz gminę Ożarowice w powiecie tarnogórskim^[6]^[5], choć im dalej na wschód, samoświadomość regionalna mieszkańców tych terenów staje się coraz bardziej dyskusyjna^[6]^[5]^[7].

Historia

Zagłębie Dąbrowskie jako region uformowało się w XIX wieku i dopiero od tego czasu można mówić o nim jako osobnym regionie. Do czasów rozbiorów Polski obszar ten (Będzin, Sławków) był częścią województwa krakowskiego. Część północno-zachodnia (Siewierz, Czeladź) stanowiła południową część dawnego księstwa siewierskiego.

Okres rozbiorów Polski

Teodor Cieszkowski – jeden z dowódców powstania styczniowego, bezpośrednio dowodzący atakiem na dworzec w Sosnowcu.

Po III rozbiorze teren ten należał krótko (1795–1807) do Prus jako nowo utworzona prowincja pod nazwą Nowy Śląsk, a następnie do Księstwa Warszawskiego w departamencie krakowskim i Królestwa Kongresowego (1815–1914) – najpierw jako część województwa krakowskiego, później guberni radomskiej, a po powstaniu styczniowym guberni piotrkowskiej.

Industrializacja

Od początku XIX wieku region ulegał znacznym przeobrażeniom i napływowi ludności związanym z odkryciem na jego terenie pokładów węgla. Główna Dyrekcja Górnicza w Kielcach utworzyła tu wówczas Dozorstwo Olkusko-Siewierskie, a w 1833 roku, gdy pieczę nad rozwojem rządowych kopalń i hut przejął Bank Polski, zostało ono włączone wraz z dozorstwem pankowskim do nowo powstałego Zachodniego Okręgu Górniczego ze stolicą w Dąbrowie Górniczej. W 1848 roku została ukończona linia kolejowa łącząca Warszawę z Sosnowcem tzw. Kolej Warszawsko-Wiedeńska.

Zrywy niepodległościowe

Pod zaborem rosyjskim miały tu miejsce walki w trakcie powstania styczniowego. Bitwa o Sosnowiec, zakończona sukcesem, pozwoliła na krótki okres kontroli tego terenu przez władze Rządu Narodowego. Podobna sytuacja powtórzyła się w trakcie rewolucji 1905 roku, kiedy to powołano do istnienia Republikę Zagłębiowską.

II Rzeczpospolita

W II Rzeczypospolitej obszar Zagłębia wraz z Częstochową i Kielcami jako stolicą wszedł w skład województwa kieleckiego^[8]. 1 stycznia 1927 roku powstał powiat zawierciański, a 12 kwietnia 1928 roku utworzony został powiat grodzki dla miasta Sosnowiec. Zagłębie Dąbrowskie stanowiło najbardziej zurbanizowany obszar województwa kieleckiego. W chwili powstania tego województwa Sosnowiec był największym jego miastem, później zaś drugim takowym, ustępując Częstochowie a wyprzedzając dalsze w kolejności Radom i Kielce. W stolicy województwa, Kielcach, znajdował się oddział wychodzącego w Sosnowcu wysokonakładowego dziennika Expres Zagłębia^[9]. W roku 1928 z Zagłębia Dąbrowskiego pochodziło ok. 18% polskiego wydobycia węgla kamiennego, w 1938 – 17%^[10].

Do dzisiaj istnieją znaczne różnice kulturowe w porównaniu z sąsiednim Górnym Śląskiem. Granica między Śląskiem a Zagłębiem, mająca charakter historyczny, kulturowy i dialektowy, biegnie rzekami: Brynicą i Czarną Przemszą^[11].

Galeria

Huty, elektrownie i osiedla robotnicze
Elektrociepłownia Będzin
Huta ArcelorMittal Poland w Sosnowcu
Huta ArcelorMittal Poland w Dąbrowie Górniczej
Osiedle Piaski w Czeladzi

Zamki i pałace
Zamek biskupów krakowskich w Siewierzu
Zamek w Będzinie
Pałac Mieroszewskich w Będzinie
(c) Arro / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0
Pałac Dietla w Sosnowcu
Zamek Sielecki w Sosnowcu

Kościoły
Katedra w Sosnowcu
Kościół św. Joachima w Sosnowcu
Bazylika Najświętszej Maryi Panny Anielskiej w Dąbrowie Górniczej
Kościół pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Czeladzi

Zobacz też

Czerwone Zagłębie
gwara zagłębiowska
strój zagłębiowski
Zagłębie Krakowskie

Przypisy

↑ ^a ^b ^c WłodzimierzW. Błaszczyk WłodzimierzW., Będzin przez wieki, Poznań 1982 [dostęp 2022-12-13] .
↑ RenataR. Dulias RenataR., AdamA. Hibszer AdamA., Województwo śląskie. Przyroda, gospodarka, dziedzictwo kulturowe, Krzeszowice: Wydawnictwo Kubajak, 2004, s. 115, ISBN 83-87971-70-7, OCLC 69620445 .
↑ Józef Cieszkowski – to on odkrył Zagłębie Dąbrowskie, „Dziennik Zachodni”.
↑ Marek Edward Nita: Od Nowego Śląska do Zagłębia Dąbrowskiego. Historia podziałów, Nowe Zagłębie, 2009, s. 26
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Granice Zagłębia Dąbrowskiego – WikiZagłębie, wikizaglebie.pl [dostęp 2022-12-13] .
↑ ^a ^b FdZD - Forum dla Zagłębia Dąbrowskiego (Stowarzyszenie Regionalne) - Obszar i granice, www.zaglebiedabrowskie.org [dostęp 2020-08-14] .
↑ RedaktorR. Naczelny RedaktorR., Kwestia zasięgu terytorialnego Zagłębia Dąbrowskiego. Geneza, Sosnowiec online, 29 marca 2018 [dostęp 2020-08-14] (pol.).
↑ Historyczny atlas Polski, Wydawnictwo Demart, Warszawa 2011, ISBN 978-83-7427-323-7.
↑ JarosławJ. Swajdo JarosławJ., Między Wisłą a Pilicą. Dzieje podziałów administracyjnych w regionie kielecko-radomskim do 1975 roku, Kielce: Agencja „JP”, 2005, s. 42-52, ISBN 83-88874-89-6, OCLC 830701128 .
↑ Górnictwo i przemysł. „Mały Rocznik Statystyczny 1938”, s. 117, 1938. Warszawa: GUS.
↑ Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, Gliwice: Wielojęzyczna (polsko-niemiecko-czeska) mapa Górnego Śląska wraz z trzema mapkami pobocznymi. [dostęp 2011-07-04].

Bibliografia

Włodzimierz Błaszczyk, Będzin przez Wieki. Dzieje miasta i jego rozwoju urbanistyczno-przestrzennego od średniowiecza do połowy XX w. na podłożu osadnictwa w starożytności i wczesnym średniowieczu, Poznań 1982.
Marian Kantor Mirski, Sosnowiec, redakcja tekstu i posłowie: Jan Przemsza-Zieliński, Sosnowiec 1991.
Marian Kantor Mirski, Czeladź, Sosnowiec 1992.
Marian Kantor Mirski, Dąbrowa Górnicza, opracowanie i przypisy: Jan Przemsza-Zieliński, Sosnowiec-Dąbrowa Górnicza 1994.
Marian Kantor Mirski, Królewskie miasto Będzin, opracowanie i przypisy: Jan Przemsza-Zieliński, Sosnowiec-Będzin 1996.
Paweł Sarna, Problematyka regionalnej tożsamości i kultury w ramach polityki Unii Europejskiej – przypadek Zagłębia Dąbrowskiego, w: 10 lat Zagłębia Dąbrowskiego w Unii Europejskiej. ZOW, Sosnowiec 2014, https://depot.ceon.pl/handle/123456789/6009

Linki zewnętrzne

Zagłębie Dąbrowskie w Encyklopedii Zagłębia Dąbrowskiego
Zagłębie Dąbrowskie w Encyklopedii Województwa Śląskiego

[:2-1] WłodzimierzW. Błaszczyk WłodzimierzW., Będzin przez wieki, Poznań 1982 [dostęp 2022-12-13] .

[2] RenataR. Dulias RenataR., AdamA. Hibszer AdamA., Województwo śląskie. Przyroda, gospodarka, dziedzictwo kulturowe, Krzeszowice: Wydawnictwo Kubajak, 2004, s. 115, ISBN 83-87971-70-7, OCLC 69620445 .

[3] Józef Cieszkowski – to on odkrył Zagłębie Dąbrowskie, „Dziennik Zachodni”.

[4] Marek Edward Nita: Od Nowego Śląska do Zagłębia Dąbrowskiego. Historia podziałów, Nowe Zagłębie, 2009, s. 26

[:1-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Granice Zagłębia Dąbrowskiego – WikiZagłębie, wikizaglebie.pl [dostęp 2022-12-13] .

[:0-6] FdZD - Forum dla Zagłębia Dąbrowskiego (Stowarzyszenie Regionalne) - Obszar i granice, www.zaglebiedabrowskie.org [dostęp 2020-08-14] .

[7] RedaktorR. Naczelny RedaktorR., Kwestia zasięgu terytorialnego Zagłębia Dąbrowskiego. Geneza, Sosnowiec online, 29 marca 2018 [dostęp 2020-08-14] (pol.).

[8] Historyczny atlas Polski, Wydawnictwo Demart, Warszawa 2011, ISBN 978-83-7427-323-7.

[9] JarosławJ. Swajdo JarosławJ., Między Wisłą a Pilicą. Dzieje podziałów administracyjnych w regionie kielecko-radomskim do 1975 roku, Kielce: Agencja „JP”, 2005, s. 42-52, ISBN 83-88874-89-6, OCLC 830701128 .

[10] Górnictwo i przemysł. „Mały Rocznik Statystyczny 1938”, s. 117, 1938. Warszawa: GUS.

[11] Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, Gliwice: Wielojęzyczna (polsko-niemiecko-czeska) mapa Górnego Śląska wraz z trzema mapkami pobocznymi. [dostęp 2011-07-04].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne