Zgierz

Zgierz

miasto i gmina
Plac im. Pułkownika Jana Kilińskiego w Zgierzu
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
Powiat	zgierski
Aglomeracja	łódzka
Data założenia	1161
Prawa miejskie	przed 1318[1]
Prezydent	Przemysław Staniszewski
Powierzchnia	42,33 km²
Wysokość	184 m n.p.m.
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość	56 190[2] 1327,4 os./km²
Strefa numeracyjna	42
Kod pocztowy	95-100 do 95-110
Tablice rejestracyjne	EZG
Położenie na mapie powiatu zgierskiego Zgierz
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Zgierz
Położenie na mapie województwa łódzkiego Zgierz
51°51′18″N 19°24′22″E/51,855000 19,406111
TERC (TERYT)	1020031
SIMC	0959263
Urząd miejski plac Jana Pawła II 16 95-100 Zgierz
Strona internetowa
BIP

Zgierz – miasto w Polsce w województwie łódzkim, siedziba powiatu zgierskiego. Leży nad Bzurą. Graniczy od południa z Łodzią i wchodzi w skład aglomeracji łódzkiej. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do ówczesnego województwa łódzkiego. Zgierz uzyskał prawa miejskie przed rokiem 1288 i jest jednym z najstarszych miast w regionie^[3].

Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[4] w starostwie łęczyckim w powiecie łęczyckim województwa łęczyckiego w końcu XVI wieku^[5].

Podczas II wojny światowej na obszarze ziem polskich włączonych do III Rzeszy w „Warthegau” („Kraj Warty”) pod nazwą Görnau.

Najczęściej używana jest gwara łódzka z silniej zaznaczonymi rusycyzmami i germanizmami.

Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto zamieszkiwało 56 190 osób^[2].

Geografia

Położenie miasta na mapie powiatu

Podział na jednostki pomocnicze gminy (osiedla)

Położenie i obszar

Według danych z roku 2007^[6] Zgierz ma obszar 42,33 km², w tym:

• użytki rolne: 42%
• użytki leśne: 17%

Miasto stanowi 4,95% powierzchni powiatu.

Pod względem administracyjnym Zgierz jest gminą miejską. Na obszarze Zgierza utworzono 11 jednostek pomocniczych gminy zwanych osiedlami.

Zgierz leży w historycznej ziemi łęczyckiej^[7].

Demografia

Dane o ludności z dnia 31 grudnia 2007^[8]:

Zobacz wykaz

• Piramida wieku mieszkańców Zgierza w 2014 roku^[9].

Historia

Nazwa miasta

Nie wiadomo, skąd pochodzi nazwa miasta. Przypuszcza się, że nazwa Zgierz pochodzi od miejsca zgorzałego, miejsca wypalania ogni ofiarnych lub od miejsca po wypalonym lesie. W starych dokumentach miasto nazywane jest Zguyr, Sguir, Segey i Shegrz^[10].

Kalendarium

Okolice Zgierza na tzw. mapie Kwatermistrzostwa WP z lat 1822–1843

Plan Zgierza z 1821

Ta sekcja od 2009-08 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

• 1231: pierwsze pisane wzmianki o Zgierzu.
• przed 1288 prawa miejskie.
• 1420: potwierdzenie przez króla Władysława Jagiełłę praw miejskich.
• 1504: nadanie praw cotygodniowych targów w poniedziałki i jarmarków w dzień św. Katarzyny, Zielone Świątki oraz Niedzielę Palmową.
• XVII w.: utworzenie starostwa zgierskiego.
• 1643: zostaje wzniesiony przez księdza Wawrzyńca Kowalika kościółek drewniany pod wezwaniem św. Wawrzyńca, pierwotnie usytuowany między obecnymi ulicami Aleksandrowską i 3 Maja. Odbudowany po pożarze w 1780 r., niewiele później przeniesiony na cmentarz katolicki.
• 1659: król Jan Kazimierz obdarzył rotmistrza pancernego Stanisława Wężyka dzierżawą zgierską zwaną także starostwem niegrodowym, w skład którego wchodziły: miasto Zgierz, miasteczko Dąbie i wsie: Zegrzany, Kargolec (Krogulec), Szczawiny (Szczawin) i Szeligi oraz później część Dąbrówek.
• 1792: przeniesienie do Zgierza sejmików poselskich powiatu brzezińsko-inowłodzkiego.
• 1793: po II rozbiorze miasto znalazło się pod zaborem pruskim, w prowincji nazwanej Prusy Południowe.
• 1807: przyłączenie Zgierza do Księstwa Warszawskiego utworzonego z ziem drugiego, trzeciego i części pierwszego zaboru pruskiego.
• 1815: przyłączenie Zgierza do Królestwa Polskiego w zaborze rosyjskim.
• 30 marca 1821: zawarcie tzw. „umowy zgierskiej” – stanowiącej prawa i obowiązki osiedlenia się na terenie miasta 300 zagranicznych sukienników (zachęcała do osiedlania się i dawała liczne przywileje imigrantom).
• 1822: Jan Fryderyk Zachert zakłada pierwszą manufakturę tkacką w Zgierzu.
• 1826: bunt czeladzi i wyrobników fabrycznych^[11]
• 1829: Zgierz otrzymał prawa i przywileje przysługujące miastom wojewódzkim, odtąd urząd municypalny składał się z prezydenta i radnych, którzy przejęli obowiązki burmistrza i ławników.
• I połowa XIX w.: powstanie przemysłu włókienniczego – rozwój miasta.
• 1830: w czasie powstania powstaje Straż Bezpieczeństwa w liczbie 903 obywateli, na jej czele stanął były kapitan Antoni Dąbrowski.
• 1831: Zgierz staje się głównym ośrodkiem produkcji sukienniczej w kraju.

Zgierz w 1889 roku

Widok na miasto z fabryki Kürzela

Kościół katolicki

Kościół ewangelicki

Ratusz

Fabryka Meyerhoffa

Fabryka Meyerhoffa

Fabryka Borsta

Fabryka Kürzela

• 19 stycznia 1901: uruchomienie połączenia tramwajowego z Łodzią.
• 15 listopada 1902: uruchomienie połączenia kolejowego w ramach Kolei Warszawsko-Kaliskiej.
• 9 kwietnia 1922: uruchomienie komunikacji z trakcją parową na trasie Zgierz-Ozorków (późniejsza linia tramwajowa).
• 1926: uruchomienie połączeń kolejowych do Kutna.
• 1926: komunikacja tramwajowa z Ozorkowem (zelektryfikowanie trakcji parowej).
• 1931: otwarcie linii kolejowej do stacji Łódź Widzew.
• 1933: Zgierz został wydzielony z powiatu łódzkiego i utworzył samodzielny powiat grodzki.
• 3–5 września 1939: naloty bombowe niemieckiej Luftwaffe (m.in. doszczętnie zbombardowany został kościół ewangelicki).
• 6 września 1939: ewakuacja polskich władz: policja, straż pożarna i urzędnicy magistratu w pośpiechu opuścili miasto.
• 7 września 1939: wkroczenie wojsk niemieckich do miasta.
• 10 września 1939: podpalenie synagogi przez Niemców.
• 26 grudnia 1939: rozpoczęcie likwidacji społeczności żydowskiej Zgierza – wysiedlenie do Łodzi^[12].
• 1940: miasto zostało włączone do Kraju Warty.

Pomnik na placu Stu Straconych

• 20 marca 1942: publiczna egzekucja 100 Polaków.
• 1943: władze niemieckie zmieniły nazwę miasta na Görnau.
• 17 stycznia 1945: zajęcie miasta przez oddziały 8 korpusu zmechanizowanego gwardii i 29 korpusu piechoty gwardii I Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej^[13].
• 15 marca 1965: otwarcie szpitala wojewódzkiego, jednego z największych w województwie łódzkim.
• 1 czerwca 1975: w wyniku reformy administracyjnej miasto straciło status powiatu miejskiego.
• 1988: przyłączono okoliczne wsie (Piaskowice, Aniołów, (obecnie osiedle Piaskowice-Aniołów), Krogulec, Kontrewers, Lućmierz i Proboszczewice) zwiększając znacznie powierzchnię miasta.
• 1 stycznia 1999: kolejna reforma administracyjna – Zgierz staje się siedzibą powiatu zgierskiego.

Podział administracyjny

Dzielnice

• Nowe Miasto
• Stare Miasto
• Przybyłów
• Rudunki
• Krzywie - Chełmy
• Proboszczewice - Lućmierz
• Podleśna
• Piaskowice - Aniołów
• Kurak
• Chełmy - Adelemówek
• 650 Lecia

Osiedla

• Osiedle Mieszkaniowe im. Stanisława Dubois^[14]
• Osiedle Mieszkaniowe im. Generała Władysława Sikorskiego^[14]
• Osiedle Mieszkaniowe im. Stefana Cezaka^[14]
• Osiedla Mieszkaniowe 650 Lecia^[14]
• Osiedle Mieszkaniowe przy ul. Spacerowej^[14]
• Osiedle Mieszkaniowe przy ul. Kolejowej^[14]

Historyczne wzmianki związane ze Zgierzem

• W 1255 Kazimierz Kondratowic, książę łęczycki i kujawski wydaje we wsi Męka (sieradzkie) dokument lokacyjny dla Warty, w którym pośród świadków jest wymieniony Aleksy kapelan ze Zgierza,
• 8 lipca 1295 w dokumencie Władysława Łokietka księcia kujawskiego, łęczyckiego i sieradzkiego jest wymieniony pośród świadków „Jaschon” pisarz i pleban kościoła w Zgierzu,
• 24 czerwca 1345 Władysław, książę dobrzyński nadaje wójtostwo w Zgierzu komesowi Samborowi, skarbnikowi łęczyckiemu,
• w 1430 studiuje na Akademii Krakowskiej dwóch studentów pochodzących ze Zgierza – Mikołaj syn Świętosława i Stanisław syn Macieja,
• 8 sierpnia 1447 Kazimierz Jagiellończyk odnawia na prośbę wójta Helmana przywilej z 1345 r. na wójtostwo w Zgierzu
• między 1817–1820 przybywa do Zgierza 23 majstrów sukienniczych, wśród nich najzamożniejszymi byli Jan Fryderyk Zachert, Karol August Meisner, Karol Gottlieb Saenger, Jan Henryk Teske i Jan Georg Yiertes,
• w latach 1863–1864 stu siedmiu zgierzan bierze udział w powstaniu styczniowym, głównie walcząc z bronią w ręku w partiach powstańczych Oksińskiego i Sawickiego-Dworzaczka,
• Zgierz w „Encyklopedii Powszechnej” Orgelbranda (Warszawa 1884)

Zgierz – miasto nad rzeką Bzurą w Guberni Piotrkowskiej, w powiecie łódzkim. Osadnictwo od czasów przedhistorycznych, prawa miejskie według Karty Magdeburskiej od roku 1420. Całkowicie zniszczone podczas pierwszej wojny szwedzkiej, następnie odbudowane. Szczególny wzrost miasta od momentu założenia pierwszych fabryk. Obecna populacja wynosi 11 tys. osób.

• 28 stycznia 1886 został stracony na stokach Cytadeli w Warszawie Jan Pietrusiński, tkacz ze Zgierza, członek partii Proletariat.

Zmiany nazw ulic w Zgierzu

Uchwałą Nr VII/49/90 Rady Miejskiej w Zgierzu z dnia 13 grudnia 1990 roku zmieniono nazwy następujących ulic:

Pod koniec XX wieku nastąpiły także zmiany nazw innych ulic i placów w wyniku uchwał Rady Miasta:

Zabytki

Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej

Domy tkaczy

Łaźnia miejska z 1926 roku

Budynek Kolegium Nauczycielskiego

Na liście zabytków są:

• unikatowy układ urbanistyczny w osiedlu Nowe Miasto z XIX w.,
• drewniane domy tkaczy z XIX w.,
• fabryka sukna Adolfa Gustawa Borsta przy ul. 3 Maja 6
• fabryka bawełniana Lorentz & Krusche przy ul. Dąbrowskiego 19
• fabryka włókiennicza Meyera przy ul. Barlickiego 1
• neogotycki kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej,
• neogotycki kościół Chrystusa Króla przy ul. Słowackiego 10, dawna świątynia mariawicka
• dworzec kolejowy,
• budynek Kolegium Nauczycielskiego przy ul. 3 Maja 46,
• budynek dawnej szkoły ewangelickiej przy ul. Długiej 33 (wzniesiony w latach 1820–1830, piętrowy, o dachu naczółkowym, dwutraktowy z sienią na osi, wnęki okien udekorowano stylizowanymi rzeźbami głów kobiecych),
• budynek dawnej remizy ochotniczej straży pożarnej (d. Rekwizytornia straży ogniowej ochotniczej – z II poł. XIX w.) przy ul. 1 Maja 19,
• budynek miejskiego muzeum przy ul. Dąbrowskiego 21 z 1828 r. – klasycystyczny murowany, otynkowany budynek, parterowy z ryzalitem na osi. Ryzalit zwieńczony jest attyką ozdobioną sztukateriami i postaciami kamiennych lwów. Jego właścicielami od lat 40. XIX w. aż do stycznia 1945 była rodzina Cyplów (Zippel),
• Łaźnia Miejska przy ul. Łęczyckiej 24 – budynek zaprojektowany w 1926 przez W. Horodeckiego i F. Michalskiego; oddany do użytku 5 lutego 1929 był obiektem na wskroś nowoczesnym i wielofunkcyjnym. Posiadał krytą pływalnię o rozmiarach 10 x 17 m, drugą z kolei w Polsce (po pływalni w Siemianowicach Śląskich), która jest czynna do dzisiaj Znajdowało się tu również 16 wanien, łaźnia parowa – rosyjska, łaźnia sucha – rzymska, gabinety do masażu, 11 kabin natryskowych, sala natryskowa dla dzieci szkolnych, urządzenia do kąpieli słonecznych oraz pralnia mechaniczna^[21][22],
• Plac Stu Straconych – pomnik ku czci ofiar zbiorowej egzekucji z 1942 roku,
• historyczne cmentarze: rzymskokatolicki, protestanckie, mariawicki i żydowski,
• wojenne cmentarze: w Lesie Krogulec i przy ul. Parzęczewskiej.

Symbole miasta

Jeż ze Zgierza

• Herb – herbem miasta jest mur forteczny z trzema spiczasto zakończonymi basztami. W murze widnieje otwarta brama z koronowanym orłem pośrodku.
• Flaga – do 2021 roku flagą miasta był prostokątny płat tkaniny o stosunku szerokości do długości 1:2 o następującej kolorystyce: kolor żółty rozmieszczony jest w kształcie rzymskiej cyfry VII o wymiarach: skrajny lewy pionowy pas o szerokości 1/10 całej długości flagi oraz trzy pasy ukośne o tej szerokości mierzonej wzdłuż boku flagi, przy czym pierwszy lewy ukośny pas ma skrajną krawędź przebiegającą wzdłuż linii poprowadzonej przez dolny lewy róg flagi i punkt na górnej krawędzi flagi oddalony o 32/100 długości flagi od jej lewej krawędzi. Pozostałe pasy są równoległe do pierwszego ukośnego. W 2021 roku zmieniono flagę na czerwony płat tkaniny o takich samych wymiarach jak wcześniej, w której centralnej części znajduje się mur z trzema basztami i otwartą bramą, w której umieszczono białego, koronowanego orła. Jest to dokładnie ten sam symbol, który znajduje się również w herbie miasta^[23].
• Pieczęć – pieczęć miasta jest okrągła o średnicy 36 mm; w otoku pieczęci o szerokości 6 mm znajduje się napis: Miasto Zgierz, o wysokości liter 3 mm, rozmieszczony symetrycznie; w środku pieczęci jest umieszczony herb miasta, którego podstawa znajduje się w odległości 1 mm od wewnętrznej krawędzi otoku pieczęci. Odciski z najstarszej pieczęci miejskiej znajdują się na dokumentach z 1534 i 1535 roku.
• Hejnał – hejnałem miasta jest motyw muzyczny – melodia piosenki „Stary młynarz ze Zgierza” autorstwa Adama Kowalskiego w opracowaniu muzycznym Ireneusza Gusta – wykonywany codziennie w południe, tuż po godzinie 12, z balkonu budynku Urzędu Miasta Zgierza bądź innego miejsca wskazanego przez Prezydenta, na trąbkach bądź odtwarzany z nagrania elektronicznego. Hejnał odtwarzany (wykonywany) jest dwukrotnie.
• Święto – świętem miasta jest corocznie pierwsza niedziela czerwca.
• Symbol – symbolem promocyjnym miasta jest „Jeż ze Zgierza”. Wywodzi się z popularnej, wierszowanej bajki dla dzieci „Przygody jeża spod miasta Zgierza”. Autorka bajki, Wanda Chotomska, otrzymała w 2003 r. honorowe obywatelstwo miasta Zgierza za rozsławienie miasta w swej książce^[24].

Transport

Transport drogowy

Tablica miejscowości od strony Łodzi

Miasto przecinają dwie drogi krajowe:

• droga krajowa nr 91: Gdańsk – Zgierz – Częstochowa
• droga krajowa nr 71: Stryków – Zgierz – Rzgów

oraz ma początek droga wojewódzka nr 702 łącząca Zgierz z Kutnem.

Na północ od miasta przebiega autostrada A2, z którą Zgierz jest skomunikowany poprzez węzły drogowe

• Emilia drogą krajową nr 91 (ok. 8 km od Zgierza)
• Zgierz drogą wojewódzką nr 702 (ok. 6,5 km od Zgierza)
• Stryków drogą krajową nr 71 (ok. 14 km od Zgierza).

W fazie projektów łódzkiego oddziału Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad jest budowa obwodnicy Zgierza, która będzie stanowiła fragment obwodnicy Łodzi w części drogi szybkiego ruchu nr 14. Przejmie ona niemal w całości ruch tranzytowy, co znacznie odciąży krajową „starą jedynkę” biegnącą przez miasto. Obwodnica ma rozpoczynać się w okolicach Lućmierza, później biec będzie w okolicach osiedla 650-lecia w Zgierzu, w stronę Aleksandrowa, stamtąd zaś południowo-zachodnim fragmentem Łodzi do Pabianic, gdzie łączyć się będzie z drogą ekspresową nr 8.

Transport kolejowy

Dworzec kolejowy w Zgierzu

Przez Zgierz przechodzą dwa szlaki kolejowe:

• linia kolejowa nr 15: Bednary – Zgierz – Łódź Kaliska
• linia kolejowa nr 16: Łódź Widzew – Zgierz – Kutno

Miasto posiada stację kolejową Zgierz oraz trzy przystanki kolejowe: Zgierz Północ, Zgierz Jaracza i Zgierz Kontrewers.

Przez miasto przebiega budowana od 2011 Łódzka Kolej Aglomeracyjna.

Transport zbiorowy

Komunikacja Tramwajowa - Po raz pierwszy tramwaj na ulicach Zgierza pojawił się 19 stycznia 1901 roku. Linia biegła na trasie Łódź Plac Kościelny – Zgierz Plac Kilińskiego. Pierwotnie trasa miała kończyć się na Rynku Staromiejskim, przed budynkiem Zgierskiego Magistratu. Ostatecznie akcjonariusze tramwajów podmiejskich nie doszli do porozumienia z władzami Zgierza i projektu nie zrealizowano ^[25].

Trasę w Zgierzu zakończono na Nowym Rynku (obecnie plac Kilińskiego), który pełnił wówczas rolę placu targowego. Mijankę ułożono w centralnej części rynku. Sieć trakcyjną podwieszono do stalowych słupów. Na przystanku ustawiono drewnianą poczekalnię. W 1920 roku przebudowano Plac Kilińskiego tworząc pośrodku skrzyżowanie ulic. Zlikwidowano istniejącą formę handlu, posadzono drzewa i urządzono zieleńce. Prawdopodobnie wtedy wybudowano nową mijankę w ulicy Wysokiej dzisiejszej ulicy Długiej, a w obrębie rynku ułożono jedynie pojedynczy tor, który ślepo kończył się przed skrzyżowaniem ^[26]. Przystanek dla wsiadających i poczekalnia zostały bez zmian. W 1922 r. uruchomiono kolejkę wąskotorową ze Zgierza (Stacja Zgierz Kaliski przy ul. Kolejowej, w pobliżu stacji Zgierz) do Ozorkowa, którą w 1927 r. zlikwidowano, a na jej miejsce wprowadzono tramwaje^[27]. W 1944 roku w południowo-zachodnim kwartale placu Kilińskiego (Horst Wessel Platz) Niemcy zbudowali jednotorową pętlę. Zastąpiła ona dotychczasową mijankę. Była to pierwsza tego typu krańcówka (nie licząc Bałuckiego Rynku w Łodzi) na liniach podmiejskich.

W całej sieci łódzkich tramwajów krańcówka na placu Kilińskiego w Zgierzu jest jedną z dwóch pętli prawostronnych i jedyną, gdzie wymiany pasażerów dokonuje się wewnątrz "koła". Tramwaje poruszają się po niej zgodnie ze wskazówkami zegara. Pod koniec 1973 roku na 45, jako pierwszej linii podmiejskiej, wprowadzono tramwaje przegubowe typu 803N. W czerwcu 1984 roku zlikwidowano na krańcówce wysłużoną, drewnianą poczekalnię. Rozebrano ją pod okiem konserwatora zabytków i przechowywano na terenie zajezdni Brus. Po wielu latach została odbudowana i w 2008 roku ustawiona w skansenie łódzkiej architektury drewnianej, znajdującym się przy Centralnym Muzeum Włókiennictwa w Łodzi. 1 kwietnia 1985 uruchomiono do Zgierza linię nocną 101, która jezdziła na trasie Zgierz pl. Kilińskiego - Północna. 1 listopada 1993 obsługę linii 45 i 101 przejęła Międzygminna Komunikacja Tramwajowa, z siedzibą na Helenówku w Łodzi ^[28]. 1 Lutego 2004 roku zlikwidowano nocne połączenie tramwajowe 101 ^[29].

• 101 z Placu Kilińskiego w Zgierzu do pętli Północna w Łodzi

Przez długi czas linie do Zgierza i Ozorkowa nosiły numery 45 i 46.

• 45 z Placu Kilińskiego w Zgierzu do pętli Północna w Łodzi
• 46 z Pętli Cegielniana w Ozorkowie przez Zgierz do pętli Północna w Łodzi

W 2004 roku zlikwidowano linię 45, zastępując ją linią nr 11 obsługiwaną przez MPK Łódź na trasie Pabianice – Zgierz.

• 11 z Placu Kilińskiego w Zgierzu przez Łódź do pętli Tramwajowej przy ulicy Wiejskiej w Pabianicach.

Linia 11 była komercyjna, a sprzedaż biletów prowadzili konduktorzy. Od 2005 roku konduktorów zaczęły zastępować automaty biletowe. Po raz ostatni konduktor pojawił się 30 kwietnia 2005. Linia 11 uznawana była za drugą co do długości linię tramwajową w Europie i Polsce. Jednak dłuższa byłą linia 46 z Łodzi do Ozorkowa ^[30]. W 2007 roku pojawiły się plany połączenia Łodzi ze Zgierzem tramwajem regionalnym, lecz z powodu braku woli władz miasta, w 2009 roku Zgierz wycofał się. Istniały również plany budowy linii na os. 650-lecia, jednak do dziś nie podjęto w tym kierunku żadnych kroków. 7 lipca 2007 roku w związku z pierwszym etapem budowy Łódzkiego Tramwaju Regionalnego zawieszono kursowanie komunikacji tramwajowej i linii 11 do Zgierza ^[31].

13 sierpnia 2007 rozpoczęto wymianę nawierzchni i torowiska na ulicy 1 Maja oraz na placu Kilińskiego w Zgierzu. 23 kwietnia 2008 roku przywrócono po remoncie komunikację tramwajową i linie 11 do Zgierza ^[32]. Po zakończeniu budowy Łódzkiego Tramwaju Regionalnego do Zgierza skierowano linię 16 na trasie Kurczaki – pl. Kilińskiego. 1 kwietnia 2012 zmienił się przewoźnik na linii 46, a na obu liniach taryfę zgierską zastąpiła taryfa łódzka.

• 16 z Placu Kilińskiego w Zgierzu do pętli Kurczaki w Łodzi
• 46 z Pętli Zdrowie przez Zgierz do pętli Cegielniana w Ozorkowie

Od 1 lipca 2008 roku do Zgierza dojeżdżały linie: 16 i 46. Linia 16 kursowała na trasie Kurczaki-Zgierz, a linia 46 na trasie Zdrowie – Ozorków. 2 kwietnia 2017 roku z powodu reformy komunikacyjnej w łodzi przywrócono poprzednią numerację linii 16 na 45, oraz zmieniono trasy obu tramwajów:

• 45 z Placu Kilińskiego w Zgierzu do pętli Telefoniczna w Łodzi,
• 46 z Ozorkowa przez Zgierz do pętli Stoki w Łodzi.

Obie linie obsługiwane były przez MPK-Łódź. Obowiązywała na nich taryfa Lokalnego Transportu Zbiorowego w Łodzi (w Zgierzu i Ozorkowie strefa aglomeracyjna, w Łodzi strefa miejska).

4 lutego 2018 r. w związku z katastrofalnym stanem infrastruktury MPK Łódź zawiesiło kursowanie linii 45 do Zgierza i 46 do Ozorkowa, uruchomiono autobusowe linie zastępcze Z45 i Z46 do granicy Łodzi. Po generalnym remoncie linia 45 wróciła na tory pod koniec 2021 roku, jako linia Tramwajowa nr 6^[33].

• 6 z Placu Kilińskiego w Zgierzu do pętli Widzew - Augustów w Łodzi

Znaczna część taboru tramwajowego który dojeżdża do Zgierza to łódzkie Konstale. Obecnie w Zgierzu pojawiają się tramwaje Konstale 805NaND, Konstale 805Na, Konstale 805N-ML-Woltan oraz Düwag GT8N.

Komunikacja Autobusowa - Wraz z budową osiedla 650 lecia na przełomie lat 60 i 70. XX wieku pojawiły się pierwsze linie autobusowe w mieście.

Obecnie w Zgierzu kursuje 14 linii autobusowych [1]. Tabor autobusowy stanowi głównie model Mercedes O530.

Na liniach 6 (do dworca Łódź Kaliska) oraz 61 (do dworca Łódź Fabryczna) obowiązują dwie taryfy biletowe. Na terenie miasta Zgierza obowiązuje taryfa MUK, natomiast w Łodzi taryfa MPK Łódź. Istnieje też bilet wspólny, który obowiązuje na terenie obu miast.

Od 1 października 2013 na trasie Stryków – Zgierz – Aleksandrów Łódzki kursuje linia międzygminna 2 (dawniej jako linia 3A). Obowiązuje na niej taryfa zgierska, ze specjalnymi biletami aglomeracyjnymi (nie mylić z biletem aglomeracyjnym wchodzącym w skład taryfy łódzkiej) obowiązującymi w relacjach wykraczających poza granice Zgierza.

Linie Autobusowe [2]: Linia nr 1 ( Parzęczewska/Staffa - Parzęczewska/Staffa )

Linia nr 2BIS ( Aleksandrów Łódzki - Zgierz - Corning )

Linia nr 3 ( Sadowa - Konstantynowska )

Linia nr 4 ( Parzęczewska/Staffa - Parzęczewska/Staffa )

Linia nr 5 ( Parzęczewska/Staffa - Szczawińska )

Linia nr 6 ( Parzęczewska/Staffa - Dworzec Łódź Kaliska )

Linia nr 7 ( Kolejowa/Dworzec Zgierz Nowe Miasto - Parzęczewska/Staffa )

Linia 7A ( Kolejowa/Dworzec Zgierz Nowe Miasto - Parzęczewska/Staffa)

Linia nr 8 ( Parzęczewska/Staffa - Parzęczewska/Staffa)

Linia nr 9 ( Kolejowa/Dworzec Zgierz Nowe Miasto - Wiosny Ludów/Kontrewers )

Linia nr 9L ( Iglasta - Wiosny Ludów/Kontrewers )

Linia nr 10 ( Kolejowa/Dworzec Zgierz Nowe Miasto - Ozorków/Armii Krajowej )

Linia nr 10S ( Kolejowa/Dworzec Zgierz Nowe Miasto - Łanowa/Zgierska Strefa Ekonomiczna)

Linia nr 61 ( Parzęczewska/Staffa - Dworzec Łódź Fabryczny

Transport lotniczy

W 2012 przy ul. Parzęczewskiej otwarto sanitarne lądowisko, należące do Szpitala Wojewódzkiego.

Turystyka

• dom Pod Lwami – obecnie Muzeum Miasta,
• neogotycki kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej,
• zachowany układ urbanistyczny Nowego Miasta,
• domy klasycystyczne,
• rzeka Bzura,
• Wilcze Doły – przeszkody (hopy) freeride’owe zrobione własnoręcznie przez amatorów tego sportu,
• Coroczny Plener Rzeźby Monumentalnej w Zgierzu – odbywa się w maju. Do Zgierza przyjeżdżają rzeźbiarze z całego kraju i Europy,
• Szlaki turystyczne przechodzące przez gminę:
  • Agroturystyczny Szlak Rowerowy Gminy Zgierz,
  • Agroturystyczny Szlak Rowerowy Gminy Zgierz – łącznik Łagiewniki – Zgierz Malinka,
  • Szlak pamięci ofiar hitlerowskiego ludobójstwa.

Panorama placu Jana Pawła II

Cmentarze

Cmentarz żydowski w Zgierzu

• Cmentarz rzymskokatolicki pod wezwaniem św. Józefa i św. Wawrzyńca – Przy ul. Piotra Skargi. Został założony w 1820 r. W 1921 r. przeniesiono tutaj modrzewiowy kościółek szpitalny pw. św. Wawrzyńca i św. Józefa z 1643 r., który w 1987 spłonął. Na jego miejscu wymurowano kaplicę, za którą w alei znajdują się mogiły legionistów Józefa Piłsudskiego z prochami przywiezionymi w 1999 r. przez harcerzy z Kostiuchnówki na Wołyniu, żołnierzy niemieckich z 1914 r., żołnierzy polskich poległych w 1920 r. W równoległej do tej, na prawo, alei znajdują się pomniki m.in. J.S.Cezaka – założyciela i wieloletniego dyrektora Państwowej Szkoły Kupieckiej, A. Pawińskiego – słynnego polskiego historyka czy Jana Pietrusińskiego. W kolejnej alei z prawej, tj. wzdłuż muru cmentarnego, znajduje się pomnik Ofiar 1939 roku – 83 żołnierzy i 72 cywilów a dalej oryginalny grób Rodziny Wieczorków. Możemy również znaleźć wiele innych ciekawych grobów, zarówno ze względów historycznych, jak i artystycznych. Teren jest zadrzewiony.
• Cmentarz ewangelicko-augsburski – przy ul. Spacerowej został założony ok. 1820. Znajdują się na nim groby wielu zasłużonych zgierzan (m.in. ks. Henryka Bando, ks. Ernesta Bursche, ks. prof. Karola Seriniego, ks. Aleksandra Falzmanna) oraz okazałe grobowce rodzinne (Borstów, Hoffmanów, Ernstów, Moesów, Kruschów, Bredschneiderów, Zachertów).
• Cmentarz komunalny – przy ul. Konstantynowskiej 75, założony w 1989.
• Cmentarz żydowski – przy ul. Barona, założony w 1826 roku, rozbudowany w 1885.
• Cmentarz mariawicki – przy ul. Cmentarnej, założony na początku XX w.
• Cmentarz baptystów – przy ul. Spacerowej z końca XIX w.
• Cmentarz wojenny – w Lesie Krogulec, urządzony przez władze miejskie w 1916 roku dla złożenia na nim poległych w czasie działań wojennych po 1914 roku żołnierzy polskich, niemieckich i rosyjskich – spotyka się tam młodzież.
• Cmentarz żołnierzy Armii Czerwonej – przy ul. Parzęczewskiej.
• Mogiły zbiorowe – ofiar niemieckiego terroru usytuowane na terenie lasu „Okręglik” – obecnie Miejsce Pamięci Narodowej.
• Cmentarz opuszczony w polach wzdłuż końca ul.Stepowizna (okolice firmy ATLAS)

Wspólnoty wyznaniowe

Do wybuchu II wojny światowej ludność miasta, podobnie jak całego łódzkiego okręgu przemysłowego, była wielowyznaniowa i wieloetniczna. Najliczniejszą grupę mieszkańców stanowili katolicy, ale także była tu prężnie działająca gmina wyznaniowa żydowska. Miasto zamieszkiwali także ewangelicy. W 1938 Zgierz miał 27853 mieszkańców, ich struktura narodowościowa prezentowała się w następujący sposób:

Kościół Matki Boskiej Dobrej Rady

Kościół starokatolicki mariawitów w Zgierzu

Kościół ewangelicko-augsburski Opatrzności Bożej

W wyniku wojny struktura ta się ujednoliciła i obecnie najliczniejszą grupę wyznaniową stanowią katolicy. W mieście istnieją następujące kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia św. Katarzyny Aleksandryjskiej
  • parafia Matki Bożej Dobrej Rady
  • parafia Chrystusa Króla
  • parafia Najświętszej Maryi Panny Różańcowej
  • parafia Świętego Jana Chrzciciela
• Kościół Starokatolicki Mariawitów:
  • parafia Matki Boskiej Nieustającej Pomocy
• Kościół Katolicki Mariawitów:
  • parafia Matki Boskiej Nieustającej Pomocy
• Kościół Polskokatolicki:
  • parafia Świętej Rodziny w Łodzi
• Kościół Starokatolicki:
  • kaplica starokatolicka
• Kościół Ewangelicko-Augsburski:
  • parafia Opatrzności Bożej
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego:
  • Dom Modlitwy Kościoła Adwentystów
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Zgierz-Centrum
  • zbór Zgierz-Osiedle
  • zbór Zgierz-Stare Miasto (Sala Królestwa ul. Republikańska 13)^[34]

Kultura i sztuka

Klasycystyczny Dom Pod Lwami z 1828 roku (ob. Muzeum Miasta Zgierza)

Miejsko-Powiatowa Biblioteka Publiczna im. B. Prusa

W mieście działają liczne ośrodki i towarzystwa kultury:

• Miejski Ośrodek Kultury, przy którym funkcjonuje ośrodek twórczości teatralnej,
• Towarzystwo Ochrony Kultury Zgierza
• Centrum Kultury Dziecka,
• Młodzieżowy Dom Kultury,
• Dom Kultury SEM,
• Towarzystwo Śpiewacze Lutnia,
• Biblioteka Miejska im. B. Prusa została założona w 1913 roku przez Zgierskie Towarzystwo Szerzenia Wiedzy im. B. Prusa,
• Muzeum Miasta Zgierza mieści się w klasycystycznym, zabytkowym, jednopiętrowym budynku z 1828 roku, tzw. Dom Pod Lwami przy ul. Gen. J.H. Dąbrowskiego 21. Prezentowane są w nim:
  • wystawy stałe:
    • Dzieje Zgierza – wystawa dotyczy dziejów Zgierza od czasów najdawniejszych do niemal współczesnych.
    • Kruszówka – wnętrze pofabrykanckie z przełomu XIX i XX wieku – salon, jadalnia, sypialnia, kuchnia.
  • wystawy czasowe, tj.
    • Archeologia w Muzeum Miasta Zgierza
    • Między Dobrą a Dalikowem. Powstanie styczniowe 1863-1864.

Wybrane zespoły i grupy artystyczne oraz imprezy:

• eksperymentalną grupę artystyczną Art Deja Vu, która powstała w 2003 w wyniku eksperymentu twórczego polegającego na wzbudzeniu uczucia deja vu,
• paraprofesjonalne Stowarzyszenie MŁYN, które zajmuje się propagowaniem plastyki,
• Ogólnopolski Festiwal Muzyki Rockowej „Zderzak” organizowany corocznie od 2002 roku na terenie Młodzieżowego Domu Kultury w Zgierzu,
• Ogólnopolski Przegląd Filmów Amatorskich „Ogień w głowie”, organizowany corocznie od 2005 roku,
• Dni Zgierza i Święto Ulicy Długiej – corocznie organizowane przez miasto dwie cykliczne i publiczne imprezy skupiające wszystkie środowiska kultury.

Zgierz jest miastem otwartym dla artystów. Działają tutaj liczni twórcy z takich dziedzin jak malarstwo, rzeźba, grafika, fotografia. Liczne plenery rzeźbiarskie wprowadzają wciąż nowe dzieła w rzeczywistość miasta. Tworzyli tutaj między innymi tacy artyści jak Jerzy Wieczorek, Jan Nawrot, czy Władysław Rząb. Do dzisiaj ze Zgierzem silnie związany jest postimpresjonista Józef Wasiołek.

Edukacja

W skład zgierskiego szkolnictwa publicznego wchodzi 11 szkół podstawowych:

• Szkoła Podstawowa nr 1 z Oddziałami Integracyjnymi
• Szkoła Podstawowa nr 3
• Szkoła Podstawowa nr 4 im. Jana Niepokoja
• Szkoła Podstawowa nr 5
• Szkoła Podstawowa nr 6 im. Jana Kochanowskiego w Zgierzu z Oddziałami Dwujęzycznymi i Oddziałami Sportowymi
• Szkoła Podstawowa nr 7 im. Adama Mickiewicza
• Szkoła Podstawowa nr 8
• Szkoła Podstawowa nr 10
• Szkoła Podstawowa nr 11
• Szkoła Podstawowa nr 12 im. Armii Krajowej
• Szkoła Podstawowa nr 13 specjalna

4 szkoły średnie:

• I Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Staszica w Zgierzu
• Samorządowe Liceum Ogólnokształcące im. Romualda Traugutta
• Zespół Szkół nr 1 im. Jakuba Stefana Cezaka
• Zgierski Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Jana Pawła II

1 szkoła wyższa:

• Kolegium Nauczycielskie

Od 1990 pod patronatem Towarzystwa Przyjaciół Zgierza istnieją:

• społeczna szkoła podstawowa
• niepubliczne liceum ogólnokształcące

7 czerwca 2008 odbyły się uroczyste obchody jubileuszu 110-lecia powstania LO im. Stanisława Staszica i 90-lecie nadania imienia Stanisława Staszica.

Sport i rekreacja

Plakat reklamujący imprezy sportowe w czasie łódzkiego okręgowego Zlotu Sokołów w Zgierzu w 1928 roku.

Jedną z pierwszych sportowych organizacji w Zgierzu był regionalny oddział Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”.

Na terenie Zgierza znajduje się centrum sportu Stacja Nowa Gdynia ul. Sosnowa 1, m.in. z kompleksem basenowym, krytymi kortami tenisowymi i do squasha, kręgielnią, siłownią, restauracją i centrum hotelowo-konferencyjnym.

Ponadto miasto dysponuje innymi obiektami do uprawiania sportów:

• kompleks „Malinka” z oświetlonym stokiem narciarskim i wyciągiem,
• baseny pływackie w Gimnazjum nr 3 im. Adama Mickiewicza (dawniej SP nr 7) ul. Leśmiana i Łaźni Miejskiej (Miejski Zakład Kąpielowy w Zgierzu) ul. Łęczycka 24,
• dwa stadiony piłkarskie:
  • Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji (dawniej KS Boruta) wraz z halą sportową i salą gimnastyczną (ul. Wschodnia 2),
  • Zgierskiego Klubu Sportowego „Włókniarz” (ul. Musierowicza).
• sztuczna ściana do wspinaczki,
• Wilcze doły – trasy do freeride’u zrobione własnoręcznie przez amatorów tego sportu,
• Park Linowy w Parku Miejskim, zarządzany przez MOSiR Zgierz.

Polityka

Władze miasta

Budynek Urzędu Miasta Zgierz

Siedzibą Prezydenta Miasta Zgierza i Rady Miasta jest budynek Urzędu Miasta (wybudowany w 1847 r.) przy pl. Jana Pawła II 16. Obecnie prezydentem miasta jest Przemysław Staniszewski, pełniący kadencję od 2014 roku.

Prezydenci i burmistrzowie

Przewodniczącym Rady jest Grzegorz Leśniewicz. Miasto jest członkiem Związku Miast Polskich.

W mieście znajduje się także siedziba starostwa powiatu zgierskiego oraz wiejskiej gminy Zgierz.

Parlamentarzyści

Zgierz wchodzi w skład sieradzkiego okręgu wyborczego.

Posłowie na Sejm RP VI kadencji posiadający podstawowe biura poselskie w mieście: Artur Dunin (PO), Agnieszka Hanajczyk (PO), Marek Matuszewski (PiS). W Zgierzu filię biura poselskiego ma poseł Stanisław Olas (PSL) oraz biura senatorskiego ma senator VII kadencji Przemysław Błaszczyk (PiS).

Miasta i rejony partnerskie

Nazwa	Jednostka administracyjna	Państwo	Data podpisania umowy
Glauchau	miasto	Niemcy	23 listopada 1996
Hódmezővásárhely	miasto	Węgry	15 marca 2005
Kieżmark	miasto	Słowacja	20 lutego 1998
Kupiszki	rejon	Litwa	5 czerwca 1998
Maniewicze	rejon	Ukraina	4 czerwca 1999
Orzysz	gmina i miasto	Polska	2 czerwca 2001
Supraśl	gmina	Polska	5 października 2001
Zgierz	gmina	Polska	27 sierpnia 2000
Bischwiller	gmina i miasto	Francja	8-10 listopada 2019

Garnizon Zgierz

Garnizon Zgierz z siedzibą w Zgierzu obejmuje miasto Zgierz i gminę Zgierz^[40].

Byłe i obecne jednostki wojskowe stacjonujące w Zgierzu:

• przed 1918 rokiem
  • 2 Brygada Artylerii w składzie 2 Dywizji Piechoty 23 Korpusu Armijnego Imperium Rosyjskiego
• po 1918 roku
  • 10 batalion pancerny
    • 41 samodzielna kompania czołgów rozpoznawczych
    • 42 samodzielna kompania czołgów rozpoznawczych
• po 1945 roku
  • 10 szkolny pułk telefoniczno-telegraficzny (1945-1950)
  • 2 pułk budownictwa łączności (1971-1993)od 1990 r. 2 wojskowy zakład budownictwa łączności, rozformowany w 1993 r.
  • 3 (samodzielny) pułk artylerii przeciwlotniczej, od 1967 r. 77 pułk artylerii przeciwlotniczej
  • 5 samodzielny batalion radiotechniczny, od 1964 r. 5 batalion rozpoznania radiolokacyjnego, od 1968 r. 5 batalion radiotechniczny, od 1973 r. 5 pułk radiotechniczny, od 1998 r. we WLOP przeformowany w manewrowy batalion radiotechniczny. W 2007 r. rozformowany.
  • Oficerska Szkoła Łączności (1945)
  • Oficerska Szkoła Polityczna (1945-1955)
  • 31 Wojskowy Oddział Gospodarczy (obecnie)

W Zgierzu zlokalizowana była Wojskowa Komenda Uzupełnień, obejmująca zasięgiem działania powiaty: łęczycki, poddębicki i zgierski zlikwidowana w 2011 r.^[41]

Osoby związane ze Zgierzem

Statuetka „Honorowy Obywatel Miasta Zgierza”

Honorowi obywatele

Tytuł Honorowy Obywatel Miasta Zgierza został ustanowiony w 2000, a nadany po raz pierwszy w 2002 r. Tytuł nadaje Rada Miasta osobom fizycznym, które nie są mieszkańcami miasta Zgierza za szczególny wkład wniesiony w rozwój i kształtowanie pozycji miasta Zgierza w skali kraju i na forum międzynarodowym. Nadanie tytułu wiąże się z wręczeniem okolicznościowej statuetki i dyplomu. Od 2007 r. tytuł w danym roku może być nadany tylko jednej osobie.

Poniżej w kolejności chronologicznej wymienione są osoby, które otrzymały tytuł „Honorowy Obywatel Miasta Zgierza”.

• Zdzisława Kotulska-Hofmokl (23 maja 2002 r.)
• Marian Glinkowski (23 maja 2002 r.)
• Wanda Chotomska (24 kwietnia 2003 r.)
• Dawid Krystian Ber (29 kwietnia 2004 r.)
• Leszek Rózga (29 kwietnia 2004 r.)
• Adam Biela (28 kwietnia 2006 r.)
• Maciej Kozłowski (28 kwietnia 2006 r.)
• Wiesław Olender (28 kwietnia 2006 r.)
• Jerzy Dzik (24 kwietnia 2008 r.)
• Henryk Leszczyński (26 marca 2009 r.)
• Witold Świętosławski (25 marca 2010 r.)
• Weronika Fabiańska (30 kwietnia 2008
• ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski (29 marca 2012) ^[42]

Sąsiednie gminy

• Aleksandrów Łódzki,
• Łódź (miasto-powiat grodzki),
• Zgierz (gmina wiejska).

Zgierskie serwisy i portale internetowe

• wirtualnyzgierz.pl
• gazetazgrzyt.pl
• forum.wirtualnyzgierz.pl
• miasto.zgierz.pl (oficjalny miejski infoserwis)
• ezg.info.pl
• forum.miastozgierz.pl
• kochamzgierz.pl
• zgierz.dbv.pl

Zobacz też

• ulica Długa
• Plac Stu Straconych w Zgierzu

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Zgierz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 576 .