Ziemia lubuska

Ziemia lubuska
Terra Lubus
Herb
Herb
Państwa

 Polska
 Niemcy

Stolica

Lubusz

Ważniejsze miasta

Frankfurt nad Odrą, Fürstenwalde/Spree, Kostrzyn nad Odrą, Słubice

Mapa Ziemi lubuskiej
Ziemie przekazane książętom śląskim przez wielkopolskich według Kodeksu dyplomatycznego Wielkopolski z zaznaczoną diecezją lubuską
Diecezja lubuska przed reformacją

Ziemia lubuska[a] (łac. terra Lubus, niem. Land Lebus, Lebuser Land) – termin ma szerokie i często odmienne znaczenie, rozróżniane także względem okresów historycznych. Poniżej przedstawiono główne znaczenia, które będą szczegółowo rozwinięte w odpowiednich sekcjach.

  1. ziemia lubuska – zdaniem części badaczy odrębne terytorium w okresie państwa pierwszych Piastów, identyfikowane także jako terytorium plemienne Lubuszan. Jej obszar może dotyczyć obu brzegów rzeki Odry wokół dawnego grodu Lubusza[4].
  2. ziemia lubuska – pojęcie pochodne obszaru definicji 1. w odniesieniu do późniejszego okresu: obszar włączony ponownie do państwa polskiego około 1120, tożsamy z pojęciem kasztelanii lubuskiej, do której zalicza się także ziemię kiniecką i ziemię kostrzyńską[5][6]
  3. ziemia lubuska – główna jednostka osadniczo-administracyjna kasztelanii lubuskiej, powstała na skutek podziałów politycznych w końcu XII wieku i pierwszej ćwierci XIII wieku, kiedy to wydzielono ziemię kiniecką i ziemię kostrzyńską[5][6]
  4. ziemia lubuska – pojęcie dotyczące części obszaru Ziem Odzyskanych, która w 1945 została wcielona do województwa poznańskiego, a w 1950 prawie w całości należała do pierwszego województwa zielonogórskiego[7]. Nazwę „Ziemia Lubuska” w tym znaczeniu wprowadzili w 1946 Bogumił Krygowski i Stanisława Zajchowska[8].
  5. Ziemia Lubuska – synonim województwa lubuskiego, stosowany przez władze wojewódzkie[9][10]. Termin w tym znaczeniu został rozpropagowany w 1998 z inicjatywy Stowarzyszenia na rzecz Promocji i Powołania Województwa Lubuskiego oraz innych zwolenników tego rozwiązania[11].

Toponimia i pisownia

Swoją nazwę ziemia lubuska wzięła od położonego na lewym brzegu Odry Lubusza[12], głównego ośrodka kasztelańskiego i dawnej siedziby biskupów lubuskich.

W literaturze funkcjonują zapisy toponimu wielkimi literami i małymi (ziemia lubuska lub Ziemia Lubuska). Zgodnie z regułą ortograficzną języka polskiego należy ją zapisać małymi literami (ziemia lubuska). Natomiast ze względów uczuciowych bądź dla uwydatnienia szacunku wyjątkowo można pisać wielką literą[a].

Historia

Coat of arms of Lubusz Land.svg
POL województwo lubuskie COA.svg

Historia przynależności Ziemi Lubuskiej
Monarchia wczesnopiastowska
ok. 960–1138
W okresie rozbicia dzielnicowego Polski
1138–1249:

Księstwo śląskie 1138–1173
Księstwo wrocławskie 1173–1177
Księstwo głogowskie 1177–1181
Księstwo wrocławskie 1181–1203
Księstwo wielkopolskie 1203–1211
Księstwo wrocławskie 1211–1218
Księstwo wielkopolskie 1218–1230
Księstwo wrocławskie 1230–1241
Księstwo lubuskie 1241–1242
Księstwo wrocławskie 1242–1248
Księstwo legnickie 1248–1249

Marchia Brandenburska
1250–1373
Korona Królestwa Czech, Marchia Brandenburska
1373–1415
Marchia Brandenburska
1415–1618
Brandenburgia-Prusy
1618–1701
Królestwo Prus
1701–1871
Cesarstwo Niemieckie, Królestwo Prus
1871–1918
Republika Weimarska, Wolne Państwo Prusy
1919–1933
Rzesza Niemiecka, Wolne Państwo Prusy
1933–1945
Okupacja aliancka Niemiec
1945–1949
Niemiecka Republika Demokratyczna
1949–1990
Polska Rzeczpospolita Ludowa
1945–1989
Republika Federalna Niemiec
1990–
Rzeczpospolita Polska
1989–

Terytorium Lubuszan i jego udział w państwie Piastów

Na mapach osadniczych dość wyraźnie zaznacza się terytorium plemienne Lubuszan w rejonie środkowego Nadodrza i w strefie pogranicza lubusko-pomorskiego, które charakteryzują się jednością osadniczą. Największym czynnikiem integrującym tego obszaru była rzeka Odra wraz z dopływami tworzące oś hydrograficzną i na wielu odcinkach osadniczą. Ponadto lądowe szlaki komunikacyjne przebiegające równoleżnikowo oraz dwa szlaki lądowe biegnące po obu biegach Odry[13].

Polska za panowania księcia Mieszka I

Zdaniem części badaczy w X wieku ziemia lubuska stanowiła odrębną jednostkę terytorialną w stosunku do krain plemiennych Pomorza, Wielkopolski i Śląska[14][15]. Przyjmuje się zazwyczaj, że Polska przyłączyła ją około 960 roku, choć istnieją poglądy o aneksji tego terytorium w latach czterdziestych X wieku, o czym świadczy nieuwzględnienie jej w uposażeniu biskupstwa brandenburskiego. Mieszko I mógł traktować ziemię lubuską jako bazę do prowadzenia swojej polityki ekspansyjnej w kierunku ziem Łużyczan i Wkrzan. Zwolennicy późniejszej datacji opanowania tego terytorium opierają swoje przypuszczenia, po pierwsze, na wynikach badań archeologicznych, wiążąc zniszczenie grodu Lubuszy w połowie X wieku z militarnymi działaniami Polski na tym terenie oraz, po drugie, na dostrzeganiu związku pomiędzy jej przyłączeniem, a konfliktem Mieszka I z margrabią Geronem w 963 roku. Według badacza Połabia Kazimierza Myślińskiego obie teorie nie mają mocnych podstaw: badania archeologiczne nie są precyzyjne, zaś konflikt Polski z Marchią Wschodnią nie ma oparcia w źródłach pisanych[16].

Badania wykazują, że w wyniku ekspansji Piastów sieć starszych grodów lubuskich została całkowicie zniszczona, a w jej miejsce powstała sieć z innego rodzaju grodami o nowym rozmieszczeniu.[17].

Należy także przedstawić, że inni badacze negują istnienie plemienia Lubuszan i ziemi lubuskiej w tym okresie. Np. Edward Rymar stwierdził, że losy ziemi lubuskiej w czasach Mieszka I nie są nam znane z powodu brak źródeł pisanych, a w świetle dokumentu Dagome iudex z ok. 991 r. Odra na lubuskim odcinku jego państwa wydaje się być rzeką graniczną[18].

Kasztelania i diecezja lubuska

     Księstwo lubuskie pod panowaniem Mieszka w latach 1241–1242

Około 1120 r. Bolesław III Krzywousty inkorporował wprost ziemię lubuską do państwa Piastów (bez zwierzchności lennej)[19]. W 1124 r. zostało utworzone biskupstwo lubuskie, którego podstawą zdaniem części badaczy miałoby być domniemane terytorium plemienne Lubuszan[20]. Diecezja lubuska podlegała arcybiskupowi gnieźnieńskiemu.

Około 1138 r. na mocy Ustawy sukcesyjnej Bolesława Krzywoustego ziemia lubuska została włączona do dzielnicy śląskiej Władysława II Wygnańca[21].

W 1207 r. książę poznańsko-kaliski Władysław III Laskonogi chcąc zwiększyć aktywność na Pomorzu Zachodnim, zamienił swą ziemię kaliską na ziemię lubuską z księciem śląskim Henrykiem I Brodatym[22][23]. Jednak już w 1209 r. margrabia łużycki Konrad II wkroczył do ziemi lubuskiej i obległ Lubusz. Na odsiecz obrońcom Lubusza ruszył Władysław III Laskonogi, jednak przegrał bitwę pod Lubuszem, a obrońcy grodu zostali powieszeni. Książę poznański utracił ziemię lubuską. Zajęcie strategicznego Lubusza stanowiło realne zagrożenie dla władztwa Henryka I Brodatego, co zmusiło go do działania. Po śmierci Konrada II podczas kampanii zbrojnej między sierpniem 1210 a marcem 1211 Henryk odzyskał ziemię lubuską[24], ponownie ją wiążąc z dzielnicą śląską, a w 1218 po raz drugi przekazał ją Władysławowi Laskonogiemu, tym samym znów została częścią dzielnicy wielkopolskiej.

Jeszcze w pierwszej połowie XIII w. za sprawą nadań piastowskich książąt wielkopolskich i śląskich na ziemi lubuskiej pojawiły się zakony templariuszy (m.in. w Łagowie, Dębnie, Rurce, Kostrzynie, Leśnicy, Chwarszczanach i Dargomyślu), cystersów (założyli m.in. miasto Lubiąż) i kanoników regularnych (na terenie dzisiejszej gminy Vierlinden[25]). Po kasacie zakonu templariuszy w XIV w. ich dobra lubuskie przeszły w ręce joannitów.

W latach 1241–1242 istniało wydzielone księstwo lubuskie, w którym panował Mieszko lubuski, po czym obszar powrócił do dzielnicy śląskiej ze stolicą we Wrocławiu.

W 1250 r. Bolesław II Rogatka, potrzebując pomocy przeciwko księciu wrocławskiemu Henrykowi III, sprzedał ten strategiczny rejon Marchii Brandenburskiej i arcybiskupowi magdeburskiemu Wilbrandowi jako ich kondominium, aby zdobyć pieniądze na prowadzenie lokalnych wojen. W 1252 zastaw ostatecznie przeszedł we władanie Brandenburgii.

W drugiej połowie XIII w. diecezja lubuska utraciła południowy fragment swego terytorium wskutek ekspansji miśnieńskiej (okolice dzisiejszego miasta Eisenhüttenstadt)[26].

W 1276 biskup lubuski Wilhelm I z Nysy przeniósł rezydencję biskupią z Lubusza do Górzycy.

Od 1319 ziemia lubuska była przedmiotem rywalizacji pomiędzy Piastami (Księstwo jaworskie), Gryfitami (Księstwo wołogoskie) i Askańczykami (Księstwo Saksonii-Wittenbergi)[27]. W 1319 region zajął książę wołogoski Warcisław IV, w 1320 znaczną część przejął książę jaworski Henryk I, po czym jeszcze w tym samym roku zachodnią część podbił książę Rudolf I Askańczyk[28]. Wschodnie krańce (Torzym i Sulęcin) w 1321 lub 1322 zajęło księstwo głogowskie, a w północnej części (w okolicach Kostrzyna nad Odrą) walki pomorsko-saskie toczyły się jeszcze do 1323. Po odniesieniu zwycięstwa nad Austrią, w 1323 regionem zainteresowali się bawarscy Wittelsbachowie – król Ludwik IV Bawarski nadał Brandenburgię włącznie z ziemią lubuską swemu synowi Ludwikowi V[29]. Pojawienie się nowego silnego rywala skłoniło dotychczas walczące strony do zawarcia pokoju między sobą[29]. Ludwik IV przybył do ziemi lubuskiej w 1324. Po stronie Gryfitów i Piastów głogowskich opowiedział się papież Jan XXII, oponent Wittelsbachów[30]. Do wojny włączył się także król Polski Władysław I Łokietek, najeżdżając w lutym 1326 okolice Frankfurtu/Słubic, a papież wzywał mieszkańców regionu do oporu przeciw Wittelsbachom, jednak mimo to do 1326 zdołali oni zająć terytoria Gryfitów i Piastów w ziemi lubuskiej i region ponownie znalazł się w całości w Marchii Brandenburskiej[31].

W latach 1373–1415 wraz z Marchią Brandenburską ziemia lubuska znajdowała się pod panowaniem Królestwa Czech. Ostatnim polskim biskupem lubuskim (do 1392) był Jan Kietlicz. W 1385 przeniósł on stolicę diecezji z Górzycy do Fürstenwalde. Od 1392 do 1424 na tronie biskupim zasiadali Czesi. W 1424 r. biskupstwo lubuskie zostało podporządkowane arcybiskupowi w Magdeburgu.

W 1518 biskup lubuski zakupił przygraniczne dolnołużyckie dobra Beeskow i Storkow, pozostające formalnie lennem czeskim. W 1555 zmarł ostatni katolicki biskup lubuski i diecezja została zsekularyzowana. W 1575 r. król Czech Maksymilian II Habsburg przekazał Beeskow i Storkow w lenno Brandenburgii, a w 1598 diecezja lubuska została zamknięta.

Dawny kościół św. Mikołaja we Frankfurcie nad Odrą, którego budowa rozpoczęła się pod panowaniem polskim (widok z około 1862)

Panowanie pruskie

W 1618 wraz z Brandenburgią ziemia lubuska została częścią unijnego państwa brandenbursko-pruskiego, a od 1701 Królestwa Prus. W XVII w. region ucierpiał z powodu wojny trzydziestoletniej. Pod koniec XVII w. w regionie zaczęli się osiedlać francuscy hugenoci. Ich wspólnoty powstały we Frankfurcie nad Odrą i Müncheberg[32]. Miasta Beeskow i Storkow do 1742 pozostawały pod formalnym zwierzchnictwem czeskim jako lenno.

W 1871 region znalazł się w granicach Cesarstwa Niemieckiego. W 1880 największymi miastami regionu były Frankfurt nad Odrą (51 147 mieszk.)[33], Kostrzyn nad Odrą (14 069 miesz.)[34], Fürstenwalde/Spree (10 781 miesz.)[35], Słońsk (6 298 mieszk.), Sulęcin (5880 mieszk.)[36] i Ośno Lubuskie (5 357 mieszk.)[37].

W 1945 obszar zaciętych walk na froncie wschodnim II wojny światowej. W lutym i marcu stoczono bitwę o Kostrzyn nad Odrą, wskutek czego miasto zostało zniszczone w 95%[38], a w kwietniu miała miejsce bitwa o wzgórza Seelow z udziałem 1 Armii Wojska Polskiego, zwycięstwo w niej otworzyło drogę na Berlin.

Od 1945 roku

Województwo zielonogórskie w latach 1950–1975

Prawobrzeżną część ziemi lubuskiej przyłączono do Polski w 1945 (od 1999 część województwa lubuskiego).

Do powszechnego obiegu w Polsce powojennej termin ziemia lubuska wprowadziła w 1945 Maria Kiełczewska-Zaleska z Instytutu Zachodniego podając opis historycznej ziemi lubuskiej jako małej krainy nad Odrą, która odgrywa rolę łącznika Pomorza ze Śląskiem. Według jej definicji kraina miała ciągnąć się po obu brzegach Odry, od ujścia Nysy Łużyckiej po ujście Warty[39][40].

Rok później (1946 r.) publikacja B.Krygowskiego i S.Zajchowskiej rozciągnęła nazwę ziemi lubuskiej daleko poza właściwą ziemię lubuską włączając część Wielkopolski, Pomorza i na południe od Odry – część Śląska. Jednocześnie określono, że ziemia lubuska jest „zachodnią cząstką Wielkopolski” co wynika z warunków naturalnych charakterystycznych dla całości[8].

Określono że nowa ziemia lubuska obejmuje 14 powiatów o łącznej powierzchni 11 451,7 km²[8]:

W 1955 stwierdzono, że względy historyczne i praktyczne zadecydowały, że wszystkim tym powiatom nadano nazwę ziemi lubuskiej, która dotyczy części obszaru tzw. Ziem Odzyskanych, która w 1945 została wcielona do województwa poznańskiego, a w 1950 prawie w całości należała do pierwszego województwa zielonogórskiego[7].

Przy Niemczech pozostała lewobrzeżna część ziemi lubuskiej, w tym miasta Frankfurt nad Odrą, Fürstenwalde/Spree, Müncheberg, Seelow, Müllrose, Buckow (Märkische Schweiz) oraz historyczna stolica Lubusz.

Miasta

Lista miast historycznej ziemi lubuskiej (w granicach dawnej diecezji lubuskiej):

Lp.MiastoPaństwoPopulacjaPowierzchniaJednostka administracyjna
1.DEU Frankfurt (Oder) COA.svg Frankfurt nad Odrą Niemcy56 679147,85 km²Flag of Brandenburg.svg Brandenburgia
2.Wappen Fuerstenwalde.png Fürstenwalde/Spree Niemcy32 12070,68 km²Flag of Brandenburg.svg Brandenburgia
3.Wappen Eisenhuettenstadt.svg Eisenhüttenstadt[b] Niemcy22 91963,47 km²Flag of Brandenburg.svg Brandenburgia
4.POL Kostrzyn nad Odrą COA.svg Kostrzyn nad Odrą Polska17 73046,14 km²POL województwo lubuskie flag.svg lubuskie
5.POL Słubice COA.svg Słubice Polska16 64419,2 km²POL województwo lubuskie flag.svg lubuskie
6.POL Dębno COA 1.svg Dębno Polska13 13719,51 km²POL województwo zachodniopomorskie flag.svg zachodniopomorskie
7.POL Sulęcin COA.svg Sulęcin Polska10 0968,56 km²POL województwo lubuskie flag.svg lubuskie
8.Storkow (Mark) wappen.svg Storkow (Mark)[c] Niemcy9373179,96 km²Flag of Brandenburg.svg Brandenburgia
9.Wappen Beeskow.png Beeskow[c] Niemcy808277,79 km²Flag of Brandenburg.svg Brandenburgia
10.DEU Muencheberg COA.svg Müncheberg Niemcy7042152,29 km²Flag of Brandenburg.svg Brandenburgia
11.POL Witnica COA.svg Witnica Polska67318,24 km²POL województwo lubuskie flag.svg lubuskie
12.POL Rzepin COA 1.svg Rzepin Polska650511,42 km²POL województwo lubuskie flag.svg lubuskie
13.DEU Seelow COA.svg Seelow Niemcy536342,73 km²Flag of Brandenburg.svg Brandenburgia
14.Wappen Müllrose.svg Müllrose Niemcy466069,23 km²Flag of Brandenburg.svg Brandenburgia
15.POL Ośno Lubuskie COA.svg Ośno Lubuskie Polska39158,01 km²POL województwo lubuskie flag.svg lubuskie
16.POL Mieszkowice COA.svg Mieszkowice[d] Polska37134,73km²POL województwo zachodniopomorskie flag.svg zachodniopomorskie
17.DEU Lebus COA.svg Lubusz Niemcy313354,42 km²Flag of Brandenburg.svg Brandenburgia
18.POL Cybinka COA.svg Cybinka Polska27515,32 km²POL województwo lubuskie flag.svg lubuskie
19.POL Torzym COA.svg Torzym Polska25419,11 km²POL województwo lubuskie flag.svg lubuskie
20.Wappen Buckow.png Buckow (Märkische Schweiz) Niemcy146414,42 km²Flag of Brandenburg.svg Brandenburgia

Miasta zdegradowane

Do miast ziemi lubuskiej (które jednak z różnych przyczyn utraciły status miasta) należą również:

Lp.Dawne miastoPopulacjaPrawa miejskieDegradacjaJednostka administracyjna
1.DEU Letschin COA.svg Letschin39831863 r.XX wiekFlag of Brandenburg.svg Brandenburgia
2.POL Słońsk COA.svg Słońsk3028przed 1341 r.1945 r.POL województwo lubuskie flag.svg lubuskie
3.POL gmina Łagów COA.svg Łagów15881808 r.1931 r.POL województwo lubuskie flag.svg lubuskie
4.POL gmina Górzyca COA.svg Górzyca1539przed 1299 r.1947 r.POL województwo lubuskie flag.svg lubuskie
5.POL gmina Boleszkowice COA.svg Boleszkowice14051325 r.[e]1 stycznia 1972 r.POL województwo zachodniopomorskie flag.svg zachodniopomorskie
6.DEU Falkenhagen COA.svg Falkenhagen (Mark)676XIV w.XVIII w.Flag of Brandenburg.svg Brandenburgia
7.Barnówko293przed 1317 r.1608 r.POL województwo zachodniopomorskie flag.svg zachodniopomorskie

Galeria

Zobacz też

Uwagi

  1. a b Pisana niekiedy Ziemia Lubuska. Wśród językoznawców nie ma zgodności co do pisowni wielką lub małą literą[1]. Decydujące znaczenie ma definicja słownikowa. Nazwy okręgów administracyjnych współczesnych i historycznych, wyodrębnionych w strukturach kościelnych i państwowych należy pisać od małej litery[2]. Ze względów uczuciowych bądź dla uwydatnienia szacunku wyjątkowo można pisać wielką literą[3].
  2. Obszar leżał w granicach diecezji lubuskiej w czasach polskiego panowania w regionie, po czym prawdopodobnie w ok. połowie XIII w. został zajęty przez diecezję miśnieńską[26]. Przez setki lat istniało tu miasto Fürstenberg.
  3. a b Miasto to, leżące na Dolnych Łużycach, w latach 1518–1575 stanowiło lenno Czech podległe biskupom lubuskim.
  4. Sporne tereny z diecezją kamieńską.
  5. Wzmianka o nadaniu Boleszkowicom praw miejskich nie została do tej pory jednoznacznie udowodniona. Pierwsza pewna wzmianka o tej miejscowości pochodzi dopiero z 1325 roku. Była ona wówczas miasteczkiem prywatnym (oppidum) Uchtenhagenów. [www.pomeranica.pl/wiki/Historia_Boleszkowic_(powiat_my%C5%9Bliborski)]

Przypisy

  1. Jan Grzenia: Ziemia Lubuska. PWN: Poradnia językowa, 2002. [dostęp 2011-08-26].
  2. 20.29. Nazwy okręgów administracyjnych współczesnych i historycznych, wyodrębnionych w strukturach kościelnych i państwowych. PWN: Zasady pisowni i interpunkcji. [dostęp 2019-11-27].
  3. 19.3. Wyrazy i wyrażenia Ojczyzna, Kraj, Orzeł Biały, Naród. PWN: Zasady pisowni i interpunkcji. [dostęp 2019-11-27].
  4. Edward Rymar: Klucz do ziem polskich, czyli Dzieje Ziemi Lubuskiej aż po jej utratę przez Piastów i ugruntowanie władzy margrabiów brandenburskich. Gorzów Wielkopolski: Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna, 2007, s. 13–30. ISBN 978-83-907249-5-9.
  5. a b Józef Spors. Przynależność administracyjna ziem nad środkową Odrą i dolną Wartą w XII i 1. połowie XIII w. „Śląski Kwartalnik Historyczny „Sobótka””. 1, s. 28, 1986. ISSN 0037-7511. Cytat: [..] pojęcia ziemi i kasztelani były zapewne pierwotnie całkowicie zbieżne i dopiero na skutek wyodrębnienia się w obrębie owej ziemi mniejszych ziem doszło do zróżnicowania tych pojęć. Toteż w połowie XIII w. nie pokrywały się ze sobą.. 
  6. a b Józef Spors. Przynależność administracyjna ziem nad środkową Odrą i dolną Wartą w XII i 1. połowie XIII w. „Śląski Kwartalnik Historyczny „Sobótka””. 1, s. 3, 1986. ISSN 0037-7511. Cytat: W literaturze pojęcie ziemi lubuskiej używa się na ogół zamiennie z pojęciem kasztelanii, co względu na [..] oraz poświadczony w późniejszych źródłach szerszy zasięg kasztelanii w stosunku do ściślejszej ziemi lubuskiej nie wydaje się uzasadnione. 
  7. a b Adam Dubowski: Ziemia Lubuska. Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1955, s. 3.
  8. a b c Bogumił Krygowski, Stanisława Zajchowska: Ziemia Lubuska: opis geograficzny i gospodarczy. Poznań: Wydawnictwo Instytutu Zachodniego, 1946, s. 10–12, seria: Biblioteczka Ziemi Lubuskiej Nr 2.
  9. Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego → Lubuska Strategia Rozwoju Turystyki lata 2006–2013 (z 30 października 2005) Lubuska Organizacja Turystyczna LOTur, s. 1, 4, 32.
  10. Przemysław Pikuła: Lubuskie najlepsze w kraju. Lubuski Urząd Wojewódzki w Gorzowie Wielkopolskim, 2011-02-25. [dostęp 2012-10-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
  11. Robert Gwidon Makarowicz: Stowarzyszenie na rzecz Promocji i Powołania Województwa Lubuskiego. W: Andrzej Toczewski (red.): Ziemia Lubuska. Studia nad tożsamością regionu. Zielona Góra: Muzeum Ziemi Lubuskiej, 2004, s. 19 i 20. ISBN 83-88426-26-5.Sprawdź autora:1.
  12. Zygmunt Gloger: Geografia historyczna ziem dawnej Polski. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1903, s. 338.
  13. Józef Spors. Przynależność administracyjna ziem nad środkową Odrą i dolną Wartą w XII i 1. połowie XIII w. „Śląski Kwartalnik Historyczny „Sobótka””. 1, s. 23–24, 28, 1986. ISSN 0037-7511. 
  14. Edward Rymar: Klucz do ziem polskich, czyli Dzieje Ziemi Lubuskiej aż po jej utratę przez Piastów i ugruntowanie władzy margrabiów brandenburskich. Gorzów Wielkopolski: Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna, 2007, s. 13. ISBN 978-83-907249-5-9.
  15. Józef Spors. Przynależność administracyjna ziem nad środkową Odrą i dolną Wartą w XII i 1. połowie XIII w. „Śląski Kwartalnik Historyczny „Sobótka””. 1, s. 19, 1986. ISSN 0037-7511. 
  16. Kazimierz Myśliński: Polska wobec Słowian połabskich do końca wieku XII. Wodzisław Śląski: 2011, s. 20–21. ISBN 978-83-932793-4-0.
  17. Edward Rymar: Klucz do ziem polskich, czyli Dzieje Ziemi Lubuskiej aż po jej utratę przez Piastów i ugruntowanie władzy margrabiów brandenburskich. Gorzów Wielkopolski: Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna, 2007, s. 24. ISBN 978-83-907249-5-9.
  18. Edward Rymar: Klucz do ziem polskich, czyli Dzieje Ziemi Lubuskiej aż po jej utratę przez Piastów i ugruntowanie władzy margrabiów brandenburskich. Gorzów Wielkopolski: Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna, 2007, s. 26. ISBN 978-83-907249-5-9.
  19. Józef Spors. Przynależność administracyjna ziem nad środkową Odrą i dolną Wartą w XII i 1. połowie XIII w. „Śląski Kwartalnik Historyczny „Sobótka””. 1, s. 25, 1986. ISSN 0037-7511. 
  20. Edward Rymar: Klucz do ziem polskich, czyli Dzieje Ziemi Lubuskiej aż po jej utratę przez Piastów i ugruntowanie władzy margrabiów brandenburskich. Gorzów Wielkopolski: Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna, 2007, s. 30. ISBN 978-83-907249-5-9.
  21. Józef Spors: Podział dzielnicowy Polski według statutu Bolesława Krzywoustego ze szczególnym uwzględnieniem dzielnicy seniorackiej. Słupsk: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 1978, s. 107.
  22. Maciej Przybył: Władysław Laskonogi. Książę wielkopolski: 1202-1231. Poznań: Wyd. WBP, 1998, s. 93–96. ISBN 83-85811-54-0.
  23. Roman Grodecki: Dzieje polityczne Śląska do roku 1290. W: Historja Śląska od najdawniejszych czasów do roku 1400. T. 1. Kraków: Polska Akademja Umiejętności, 1933, s. 192.
  24. Benedykt Zientara: Henryk Brodaty i jego czasy. Warszawa: Trio, 2006, s. 193–196. ISBN 83-7436-056-9.
  25. Amt Seelow-Land – Vierlinden, www.amt-seelow-land.de [dostęp 2019-03-27].
  26. a b Joachim Huth, Das Bistum Meißen – Entstehungsgeschichte und kritische Exegese früher Meißner Bistumsurkunden, s. 23–24.
  27. Edward Rymar, Rywalizacja o ziemię lubuską i kasztelanię międzyrzecką, w: Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, nr 4/1979, s. 481
  28. Ibid., s. 481, 485-486
  29. a b Ibid., s. 492
  30. Ibid., s. 493
  31. Ibid., s. 494
  32. Huguenot Refugees in Brandenburg and Berlin, Germany Genealogy – FamilySearch Wiki.
  33. Informationsseite – DENIC eG, www.verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-15] (niem.).
  34. Deutsche Verwaltungsgeschichte Provinz Brandenburg, Kreis Königsberg/Neumark, www.verwaltungsgeschichte.de:80 [dostęp 2018-07-15] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-08].
  35. Informationsseite – DENIC eG, www.verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2013-01-06] (niem.).
  36. Informationsseite – DENIC eG, www.verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2013-01-06] (niem.).
  37. Deutsche Verwaltungsgeschichte Provinz Brandenburg, Weststernberg, www.verwaltungsgeschichte.de:80 [dostęp 2018-07-15] [zarchiwizowane z adresu 2017-07-20].
  38. Bitwa o Festung Küstrin w 1945 roku | Konflikty.pl, www.konflikty.pl [dostęp 2017-11-28] (pol.).
  39. Maria Kiełczewska, Andrzej Grodek: Odra-Nisa: Najlepsza granica Polski. Poznań-Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Zachodniego, 1945, s. 22, seria: Prace Instytutu Zachodniego Nr 1.
  40. Bogumił Krygowski, Stanisława Zajchowska: Ziemia Lubuska: opis geograficzny i gospodarczy. Poznań: Wydawnictwo Instytutu Zachodniego, 1946, s. 10 (przypis 1.), seria: Biblioteczka Ziemi Lubuskiej Nr 2.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Steinhoefel Schloss und Landschaftspark 01.jpg
Autor: A.Savin, Licencja: CC BY-SA 3.0
Estate and park in Steinhöfel, Brandenburg, Germany
Französisch-Reformierte Kirche Frankfurt Oder um 1862.jpg
Französisch-Reformierte Kirche Frankfurt (Oder) um 1862
Bistum Lebus vor der Reformation.png
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Bistum Lebus vor der Reformation (Diözesangrenzen)
Kosciol rzymskokatolicki w Cybince.jpg
Autor: Cybinka, Licencja: CC BY-SA 3.0
Cybinka - dawny kościół ewangelicki, ob. rzym.-kat. par. pw. MB Częstochowskiej z 1784 (zabytek nr rejestr. 989)
Rathaus Frankfurt (Oder) IMGP3242.jpg
Autor: Ice Boy Tell, Licencja: CC BY-SA 4.0
Rathaus in Frankfurt an der Oder; Marktplatz 1, 2
Church St. Jacob Ośno Lubuskie 1.JPG
Autor: Lienhard Schulz, Licencja: CC BY-SA 3.0
Gotycki kościół pw. św. Jakuba w Ośnie Lubuskim. Ośno Lubuskie (niem. Drossen, dawn. Ośno) – miasto w woj. lubuskim, w powiecie słubickim, położone nad rzeką Łęcza i jeziorem Reczynek.
Wappen Müllrose.svg
Coat of arms of Müllrose, Brandenburg.
2018 Brama Polska w Łagowie 3.jpg
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY 3.0
Brama Polska w Łagowie
Wappen Bistum Lebus.png
Autor: David Liuzzo, Licencja: Attribution
Herb diecezji lubuskiej
LOS 08-13 img01 Beeskow.jpg
Autor: A.Savin, Licencja: CC BY-SA 3.0
Castle in Beeskow, Brandenburg, Germany
LOS 08-13 img09 Storkow.jpg
Autor: A.Savin, Licencja: CC BY-SA 3.0
Castle in Storkow (Mark), Brandenburg, Germany
POL Słońsk COA.svg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to WarX (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5

Author

  • real name: Artur Jan Fijałkowski
  • pl.wiki: WarX
  • commons: WarX
  • mail: [1]
  • jabber: WarX@jabber.org
  • irc: [2]
POL gmina Łagów COA.svg
Herb gminy Łagów
Diedersdorf - 2015-07-05 - Schloss (04).jpg
Autor: Tsungam, Licencja: CC BY-SA 4.0
Château Diedersdorf, Vierlinden, Brandenburg, Germany
LebusSchulstrasse6u7.JPG
Autor: Klabauter2, Licencja: CC BY-SA 3.0
denkmalgeschützte Gebäude in Lebus, Schulstraße 6 und 7
Chwarszczany - panoramio.jpg
(c) 7alaskan, CC BY-SA 3.0
Chwarszczany
Pomnik Orła Białego w Dębnie.jpg
Autor: Andrzej Gondek, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pomnik Orła Białego w Dębnie
POL Cybinka COA.svg
Nowy Herb Gminy Cybinka
Polska 960 - 992.png
Autor: Poznaniak, Popik, Licencja: CC BY-SA 3.0
Mapa Polski za panowania Mieszka I (ok. 960 - 992)
Dargomysl church.jpg
Autor: Andrzej Gondek, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kościół w Dargomyślu
POL gmina Boleszkowice COA.svg
Gmina Boleszkowice coat of arms
Müncheberg Küstriner Torturm.JPG
Autor: Kvikk, Licencja: CC BY-SA 3.0
Verteidigungsturm des Küstriner Stadttores und Teil der Stadtmauer von Müncheberg, errichtet im 15. Jahrhundert und eingetragen in die Liste der Baudenkmale in Müncheberg
POL gmina Górzyca COA.svg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to WarX (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5

Author

  • real name: Artur Jan Fijałkowski
  • pl.wiki: WarX
  • commons: WarX
  • mail: [1]
  • jabber: WarX@jabber.org
  • irc: [2]
Silesia 1241-1243.jpg
Autor: Zuber, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Mapa Śląska w latach 1241-1243
SulecinChurch3(js).jpg
Autor: Jerzy Strzelecki, Licencja: CC BY-SA 3.0
Sulęcin - kościół fil.. p.w. św. Mikołaja, XIII, 2 poł. XIV, 1951
Pillgram Vorlaubenhaus.jpg
Autor: Doris Antony, Berlin, Licencja: CC BY-SA 3.0
Vorlaubenhaus (Biegener Str. 3) in Jacobsdorf-Pillgram in Brandenburg, Deutschland
Słubice, kościół NMP.JPG
Autor: Lechita, Licencja: CC BY 3.0
Kościół pw. Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Słubicach.
Palac Dabroszyn.jpg
Autor: Bartekblat, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Ta fotografia została przesłana w ramach projektu Wiki Lubi Zabytki będącego częścią inicjatywy Wiki Loves Monuments 2011.
Ziemia Lubuska.jpg
Fragment historycznej mapy Wielkopolski w epoce piastowskiej wykonanej przez Dr. T. Szulca i zamieszczonej w czwartym tomie Kodeksu dyplomatycznego Wielkopolski, obrazujący Ziemię Lubuską (granice diecezji lubuskiej) oraz obszar odstąpiony książętom śląskim przez książąt wielkopolskich
Ratusz w Rzepinie.jpg
Autor: Rzepin, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ratusz w Rzepinie.
St Marien Dom Kirche zu Fürstenwalde - panoramio.jpg
(c) Peter Dargatz, CC BY 3.0
St Marien Dom Kirche zu Fürstenwalde