Łabędy (Gliwice)

Łabędy

Dzielnica Gliwic
Herb Łabęd na murku przed parkiem Powstańców Śląskich. W tle most nad Kanałem Gliwickim i śluza Łabędy.
Herb
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miasto	Gliwice
Data założenia	1288
W granicach Gliwic	1964
SIMC	0940051
Wysokość	220 m n.p.m.
Populacja (30.06.2018) • liczba ludności	14 917[1]
Strefa numeracyjna	032
Kod pocztowy	44-109, 44-113
Tablice rejestracyjne	SG
Położenie na mapie Gliwic
50°20′44,2″N 18°37′44,0″E/50,345611 18,628889
Portal Polska

Łabędy (niem. Laband) – dzielnica miasta Gliwice^[2] od 1964 roku. W latach 1945–1954 siedziba wiejskiej gminy Łabędy, a w latach 1954–1964 samodzielne miasto.

Informacje ogólne

Dzielnica dzieli się na: Łabędy, Stare Łabędy, Niepaszyce, Przyszówkę^[3] oraz Kuźnicę.

30 czerwca 2018 roku dzielnicę zamieszkiwało 14 917 mieszkańców, a na jej terenie działa Rada Osiedla Łabędy.

Łabędy położone są w dolinie rzeki Kłodnicy, w środkowym jej biegu z Katowic do Koźla. Przez dzielnicę przebiega również Kanał Gliwicki.

Na jej terenie znajduje się Port Gliwice oraz śluza Łabędy, Zakłady Mechaniczne Bumar Łabędy, Huta Łabędy i Walcownia Metali Łabędy oraz osiedle mieszkaniowe Kosmonautów i Literatów. Na terenie Niepaszyc znajduje się Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna – Podstrefa Gliwice Obszar Północny.

Nazwa

Nazwa nie ma jednoznacznej toponimii i istnieje kilka teorii na ten temat. Pierwsza wywodzi ją od przebywających w dawnych czasach na tych terenach licznych stad łabędzi. Według niej nazwa wywodzi się od polskiej nazwy tego ptaka z rodziny Cygnus. Polską nazwę Łabędy wywiedzioną od nazwy „łabędź – Schwan” oraz niemiecką Laband wymienia w 1896 roku śląski pisarz Konstanty Damrot w książce o nazewnictwie miejscowym na Śląsku^[4]. Kolejna teoria wywodzi ją od wydobywanego tu od starożytności w kamieniołomach kamienia wapiennego o białym kolorze – białe wzgórza to łac. coles labentes.

Z kolei według niemieckiego nauczyciela Heinricha Adamy’ego nazwa miejscowości pochodzi od polskiej nazwy „ława”^[5] prostego mebla zbudowanego z kłody drewna. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu jako najstarszą zanotowaną nazwę miejscowości wymienia on w formie Ława podając jej znaczenie „Bruckensteig (Holzbank)”, czyli po polsku „ława”^[5]. Nazwa miejscowości miałaby więc według tego wariantu zostać zniekształcona przez procesy lingwistyczne oraz zmiany historyczne nazwy w wyniku czego „w” w nazwie miało się zmienić na „b”.

W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Labant^[6][7].

Historia

Przez długi czas Łabędy pozostawały osadą wiejską, będąc od średniowiecza również parafią, następnie rozwinęły się w ośrodek przemysłowy co znacznie zwiększyło liczbę mieszkańców. W 1919 roku w wyborach komunalnych, na ogólną liczbę 1734 głosów, na listę polską oddano 1320 głosów. Podczas rozbudzania się polskiej świadomości narodowej mieszkańców licznie powstawały organizacje patriotyczne i społeczne. Od 1918 roku działała tu polska Rada Ludowa kierowana przez Amanda Morysa, Franciszka Marka i Ryszarda Itnera. W grudniu 1919 roku reaktywowano w Łabędach Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, a także Towarzystwo Czytelni Ludowych. W 1920 roku powstało Towarzystwo Polek. Powstał także polski Klub Sportowy „Czuwaj” oraz założona przez Wincentego Mięsoka komórka Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. W I powstaniu śląskim Łabędy w dniu 23 sierpnia 1919 roku opanowali mieszkańcy należący do Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska^[8].

Podczas plebiscytu w marcu 1921 roku, na 3023 oddanych w Łabędach głosów, 1683 padło za Polską, 1332 za Niemcami, a 8 było nieważnych^[9][8].

W czasie III powstania śląskiego w Łabędach w dniu 4 maja 1921 roku miały miejsce zacięte walki pułku gliwickiego Stanisława Mastalerza z niemieckimi bojówkami i policjantami. W ich wyniku wzięto do niewoli 100 Niemców. Łabędy znajdowały się w rękach polskich aż do zakończenia III powstania^[8].

W 1945 roku istniał tu prowadzony przez NKWD obóz przejściowy dla ludności śląskiej i Niemców. Przeszło przez niego kilka tysięcy osób. Internowanych w tym obozie wywieziono do pracy w głąb ZSRR.

Kalendarium

• III / IV wiek – prawdopodobne powstanie osady
• XIII wiek – prawdopodobne erygowanie parafii i budowa pierwszego kościoła
• 1900 – założenie Związku Pszczelarzy, jedynego takiego polskiego związku na Śląsku
• 1938 – rozpoczęcie budowy stalowni martenowsko-elektrycznej nieopodal Herminen-Hütte (obecnie Huta Łabędy)
• 1945–1954 – siedziba wiejskiej gminy Łabędy
• 7 maja 1946 – oficjalne nadanie obecnej nazwy^[10]
• 1951 – powstanie Zakładów Mechanicznych ŁABĘDY (obecnie Zakłady Mechaniczne BUMAR–ŁABĘDY S.A.)
• 1954–1964 – samodzielne miasto
• 31 grudnia 1964 – przyłączenie do Gliwic^[11]
• październik 1998 – otwarcie fabryki Opla na terenie Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej – Podstrefa Gliwice

Kościoły i związki wyznaniowe

Kościół św. Anny w Łabędach (2010)

Rzymskokatolickie

• Parafia św. Anny
• Parafia św. Jerzego w Gliwicach-Łabędach
• Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gliwicach-Łabędach

Ewangelicko-Augsburski

• Kościół Ewangelicki Marcina Lutra

Cmentarze

• Cmentarz komunalny przy ul. Wrzosowej (Kościół św. Jerzego)
• Cmentarz parafialny przy ul. Klasztornej (Kościół Wniebowzięcia NMP)

Transport

Drogowy

Położenie Łabęd w centrum gospodarczym Śląska (GOP) powoduje, że jest to miejsce o wyjątkowo dobrze rozbudowanej sieci dróg. To przez Łabędy lub w ich pobliżu przebiegają ważne szlaki komunikacyjne (kolejowe i drogowe). Łabędy są dobrze skomunikowane z innymi dzielnicami Gliwic oraz sąsiednimi miastami przez komunikację miejską.

Wzdłuż części granic dzielnicy przebiega ul. Toszecka – droga wojewódzka nr 901, łącząca Gliwice z Olesnem, oraz droga krajowa nr 88 prowadząca ze Strzelec Opolskich do Bytomia.

Kolejowy

W Łabędach znajduje się stacja kolejowa Gliwice Łabędy i w rejonie Bumaru Łabędy przystanek kolejowy Gliwice Kuźnica.

Wodny

Przez dzielnicę przepływa Kanał Gliwicki, dzięki któremu Gliwice oraz Górnośląski Okręg Przemysłowy ma połączenie z zespołem portowym Szczecin–Świnoujście oraz z innymi europejskimi drogami wodnymi.

Edukacja

Przedszkola

• Przedszkole Miejskie nr 34 im. Kubusia Puchatka
• Przedszkole Miejskie nr 37
• Przedszkole Miejskie nr 38

Szkoły podstawowe

• Szkoła Podstawowa Numer 29
• Szkoła Podstawowa Numer 32 im. Wojska Polskiego
• Szkoła Podstawowa Numer 38

Licea ogólnokształcące

• VI Liceum Ogólnokształcące w ZSO–2

W Łabędach znajdował się również ośrodek szkolno-wychowawczy, który został zlikwidowany.

Turystyka

Szlaki turystyczne

• – Szlak Ziemi Gliwickiej
• – Szlak Okrężny Wokół Gliwic

Inne trasy

• Gliwicka trasa geoturystyczna (Trasa I – Śladami głazów narzutowych)

Rekreacja

Od lat czterdziestych XX wieku działa Łabędzkie Towarzystwo Sportowe, które początkowo było jedynie klubem piłkarskim, a obecnie oferuje aktywny wypoczynek w postaci: koszykówki, piłki siatkowej i tenisa ziemnego.

Dzielnica jest miejscem do wycieczek rowerowych oraz kolarstwa górskiego, gdyż w lesie łabędzkim znajduje się dużo wzniesień oraz lejów po bombardowaniu z okresu II wojny światowej.

Sport

W Łabędach działa klub piłkarski Łabędzkie Towarzystwo Sportowe Łabędy Gliwice, grający obecnie w lidze okręgowej w grupie katowickiej IV. Klub założono w 1956, a zawodnicy grają w barwach biało-niebieskich. Klub posiada stadion o pojemności 1200 osób i wymiarach płyty boiska 105 × 72 m.

Od 2014 roku w mieszczącej 400 widzów hali Centrum Sportowo-Kulturalnego „Łabędź” położonej w Łabędach swoje mecze rozgrywa klub koszykarski GTK Gliwice (od sezonu 2014/2015 grający w I lidze)^[12].

Od 2016 roku działalność w dzielnicy rozpoczęła Śląska Akademia Futbolu, która szkoli chłopców do lat 10 oraz dziewczyny w piłce nożnej oraz futsalu. Akademia posiada także sekcję Siatkonogi. Treningi odbywają się na boisku miejskim przy ul. Fiołkowej. Akademia gra w niebiesko-żółtych barwach.

Zobacz też

• gmina Łabędy
• Łabędzki obóz NKWD

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Laband (niem.), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 49 .