Ławnik (sądownictwo)

Ten artykuł należy dopracować: przedstawiono sytuację tylko z polskiej perspektywy – artykuł powinien być przekrojowy. Pomóż go poprawić. Na stronie dyskusji mogą znajdywać się pomocne komentarze.

Ławnik – niezawodowy członek składu orzekającego (sądu), stanowiący czynnik społeczny w wymiarze sprawiedliwości. Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości został zagwarantowany w art. 182 Konstytucji.

W sprawach cywilnych dwaj ławnicy pod przewodnictwem zawodowego sędziego w postępowaniu procesowym rozpoznają w I instancji następujące sprawy z zakresu prawa pracy:

• o ustalenie istnienia, nawiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy, o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy, o przywrócenie do pracy i przywrócenie poprzednich warunków pracy lub płacy oraz łącznie z nimi dochodzone roszczenia i o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy;
• o naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu i o roszczenia z tym związane;
• o odszkodowanie lub zadośćuczynienie w wyniku stosowania mobbingu;

oraz następujące sprawy ze stosunków rodzinnych

• o rozwód;
• o separację;
• o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa;
• o rozwiązanie przysposobienia^[1].

Ponadto, w takim samym składzie w postępowaniu nieprocesowym sąd rozpoznaje w I instancji sprawy o przysposobienie^[2].

W procesie karnym w I instancji sąd orzeka w sprawach o zbrodnie w składzie jednego sędziego i dwóch ławników, natomiast w sprawach o przestępstwa, za które ustawa przewiduje karę dożywotniego pozbawienia wolności, sąd orzeka w składzie dwóch sędziów i trzech ławników. Ponadto ze względu na szczególną zawiłość sprawy lub jej wagę sąd pierwszej instancji może postanowić o jej rozpoznaniu w składzie trzech sędziów zamiast jednego sędziego i dwóch ławników^[3].

W zakresie orzekania ławnik posiada większość prerogatyw sędziego: jest niezawisły, podlega tylko Konstytucji i ustawom, a jego głos w naradzie i głosowaniu nad wyrokiem ma taką samą wagę jak głos sędziego zawodowego. Ławnik nie może jednakże przewodniczyć rozprawie sądowej, a ponadto nie musi uzasadniać zdania odrębnego, jeżeli takie złożył.

Ławnicy do sądów okręgowych i sądów rejonowych wybierani są w głosowaniu tajnym przez rady gmin spośród kandydatów zgłoszonych przez Prezesa sądu, zakłady pracy, stowarzyszenia, związki zawodowe, organizacje społeczne i zawodowe, zarejestrowane na podstawie przepisów prawa (z wyłączeniem partii politycznych), oraz co najmniej 50 obywateli stale mieszkających na danym terenie (tj. obszarze objętym właściwością danego sądu) i mających czynne prawo wyborcze.

Pracodawca zatrudniający ławnika jest obowiązany zwolnić go od pracy na czas wykonywania czynności w sądzie. Za czas zwolnienia od pracy ławnik zachowuje prawo do świadczeń wynikających ze stosunku pracy, z wyjątkiem prawa do wynagrodzenia. Ławnik otrzymuje na koszt Skarbu Państwa rekompensatę pieniężną za czas wykonywania czynności w sądzie w wysokości ustalonej ustawowo, w razie zamieszkania poza siedzibą sądu przysługuje mu dieta oraz zwrot kosztów przejazdu i noclegu według zasad ustalonych w tym zakresie dla sędziów.

Ławnikiem w sądzie powszechnym może zostać osoba:

• posiadająca obywatelstwo polskie i korzystająca z pełni praw cywilnych i obywatelskich;
• która ukończyła 30 lat, a nie przekroczyła 70 lat^[4][5];
• posiadająca co najmniej średnie wykształcenie;
• odznaczająca się nieskazitelnym charakterem;
• zamieszkała lub zatrudniona w miejscu kandydowania co najmniej od roku;
• której stan zdrowia pozwala na pełnienie funkcji ławnika.

Ławnikami nie mogą być:

• osoby zatrudnione w sądach powszechnych i innych sądach oraz w prokuraturze;
• osoby wchodzące w skład organów, od których orzeczenia można żądać skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego;
• funkcjonariusze Policji oraz inne osoby zajmujące stanowiska związane ze ściganiem przestępstw i wykroczeń;
• adwokaci i aplikanci adwokaccy;
• radcy prawni i aplikanci radcowscy;
• duchowni;
• żołnierze w czynnej służbie wojskowej;
• funkcjonariusze Służby Więziennej;
• radni gminy, powiatu i województwa.

Zabronione jest bycie ławnikiem w więcej niż jednym sądzie jednocześnie.

Kadencja ławnika wynosi cztery lata kalendarzowe następujące po roku, w którym dokonano wyboru.

Do orzekania w sprawach z zakresu prawa pracy ławnikiem powinna być wybrana osoba wykazująca szczególną znajomość spraw pracowniczych.

Ławnicy każdego sądu wybierają ze swego grona radę ławniczą, jej przewodniczącego i zastępców. Do zadań rady należy w szczególności podnoszenie poziomu pracy ławników i ich reprezentowanie oraz pobudzanie działalności wychowawczej ławników w społeczeństwie.

Ustawa z 15 marca 2007 ograniczyła udział ławników w większości spraw karnych i rodzinnych oraz części spraw z zakresu prawa pracy^[6].

Od 2018 r. ławnicy działają też w Sądzie Najwyższym. Są oni wybierani przez Senat na 4-letnią kadencję w liczbie ustalonej przez Kolegium Sądu Najwyższego^[7]. Uczestniczą w rozpoznawaniu skarg nadzwyczajnych i niektórych spraw dyscyplinarnych^[8].

Podstawa prawna

• Dział IV, Rozdział 7, art. 158 – 175 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2020 r. poz. 2072)
• Art. 47 Kodeksu postępowania cywilnego z 17 listopada 1964 (Dz.U. z 2021 r. poz. 1805, ze zm.)
• Art. 28 Kodeksu postępowania karnego z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. z 2022 r. poz. 1375)
• Rozdział 6 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. z 2021 r. poz. 1904)
• Ławnicy w Internetowym Systemie Aktów Prawnych

Zobacz też

• ława przysięgłych
• Polscy ławnicy sądowi

Przypisy