Śpiew alikwotowy
Śpiew alikwotowy – rodzaj śpiewu, w którym śpiewak wykorzystuje zjawisko rezonansu i formanty powstające podczas śpiewania, gdy powietrze płynące z płuc przechodzi przez więzadła głosowe i przez jamę ustną.
Sztuka wydobywania alikwotów łączy się z innymi technikami wokalnymi, np. śpiewem gardłowym.
Sposób śpiewania
Poszczególne składowe harmoniczne (składowa podstawowa i alikwoty) fali dźwiękowej głosu mogą być nagłaśniane poprzez zmianę kształtu jamy ustnej, krtani i gardła. Zjawisko to pozwala śpiewakowi na wydobycie pozornie więcej niż jednej wysokości dźwięku w tym samym czasie (podstawowej składowej i wybranych alikwotów), podczas gdy w rzeczywistości jego struny głosowe wytwarzają jeden dźwięk o częstotliwości podstawowej.
Rodzaje śpiewu alikwotowego
Azja
Tuwa
Śpiew alikwotowy praktykowany jest przez mieszkańców Tuwy w południowej części Syberii. Tradycja ta sięga dalekiej przeszłości. W regionie tym istnieje wiele stylów takiego śpiewu, do których zaliczają się sygyt (сыгыт), kargyraa (каргыраа), chöömej (хөөмей), czylandyk (чыландык), dumczuktaar (думчуктаар), borbangnadyr (борбаңнадыр) i ezenggiler (эзеңгилер).
Ałtaj i Chakasja
W sąsiadujących z Tuwą republikach, Ałtaju po zachodniej stronie i Chakasji po stronie północno-zachodniej, wykształciły się formy śpiewu alikwotowego zwane „kai” lub „khai””. W Ałtaju śpiew alikwotowy wykonywany jest w czasie występów, podczas których narrator śpiewa poemat przy akompaniamencie topszuru. Wykonawcy śpiewają w stylach kargyraa, chöömej i sygyt, podobnych do tuwińskich. Wykształcili także własny styl, wywodzący się ze stylu kargyraa.
Półwysep Czukocki
Śpiew alikwotowy wykonywany jest także przez Czukczów na Półwyspie Czukockim.
Mongolia
W Mongolii śpiew alikwotowy spotykany jest przede wszystkim w zachodniej części kraju. Śpiew chöömej (хөөмий) można podzielić na następujące kategorie (w zależności od części układu oddechowego, przy pomocy których śpiewający uzyskuje alikwoty):
- uruulyn (уруулын)
- tagnajn (тагнайн)
- chamryn (хамрын)
- bagaldzuuryn, choolojn (багалзуурын, хоолойн)
- ceedżin chöndij, chewlij (цээжин хөндий, хэвлий)
- türlegt, chosmoldżin chöömij (түрлэгт, хосмолжин хөөмий)
- sygit
Mongołowie śpiewają też w stylu znanym jako „charchiraa” (хархираа).
Tybet
Istnieje kilka stylów tybetańskiego śpiewu gardłowego, takich jak Gyuke – styl o najniższej wysokości głosu, Dzoke i Gyer.
Uzbekistan i Kazachstan
Poematy śpiewane w Kazachstanie i uzbeckim regionie Karakałpacja przybierają czasami formę śpiewu gardłowego.
Hokkaido
Ajnowie z Hokkaido w Japonii praktykowali kiedyś rodzaj śpiewu gardłowego zwany rekuhkara. Ostatni śpiewak tego stylu zmarł w 1976, jednak zachowało się kilka nagrań dokumentujących go.
Europa
Baszkiria
Baszkirzy z Baszkirii śpiewają w stylu zwanym özläü (w języku baszkirskim Өзләү), który jednak jest na wymarciu. Dodatkowo Baszkirzy śpiewają czasem w tym stylu podczas gry na flecie kurai, instrumencie narodowym. Podobna technika śpiewania podczas gry na flecie spotykana jest także w muzyce ludowej Bałkanów i Węgier.
Sardynia
Jeden ze stylów śpiewu polifonicznego spotykanego w Barbagii na Sardynii nosi cechy śpiewu alikwotowego.
Europa Północna
Lapończycy z północnych części Szwecji, Norwegii, Finlandii i Półwyspu Kolskiego w Rosji śpiewają w stylu zwanym joik. Wprawdzie śpiew alikwotowy nie jest charakterystyczną cechą joików, jednak niektórzy śpiewacy wykorzystują alikwoty podczas śpiewania joików.
Ameryka Północna
Kanada
Obecnie ma miejsce odrodzenie tradycji śpiewu katajjaq pomiędzy Inuitami w Kanadzie. Ten rodzaj muzykowania przypomina bardziej grę niż styl muzyczny. Kobiety inuickie stoją twarzą w twarz i śpiewają wykorzystując wzajemnie swoje usta jako rezonatory.
Afryka
Afryka Południowa
Kobiety z ludu Xhosa w Republika Południowej Afryki śpiewają w stylu zwanym eefing, któremu często towarzyszą śpiewy w formule call and response.
Inne przypadki śpiewu alikwotowego
W latach 20. XX wieku teksański muzyk Arthur Miles stworzył niezależny styl śpiewu alikwotowego, podobny do stylu sygyt, jako dodatek do jodłowania wykorzystywanego w muzyce country.
Począwszy od lat 60. niektórzy współpracowali z tradycyjnymi śpiewakami gardłowymi, bądź sami próbowali swoich sił w tym zakresie. Niektórzy z nich to Collegium Vocale Köln, Michael Vetter, Christian Zehnder, David Hykes, Jim Cole, Ry Cooder, Paul Pena, Demetrio Stratos.
Paul Pena wziął udział w filmie dokumentalnym Genghis Blues, który opowiada historię jego wyprawy do Tuwy, w celu wzięcia udziału w dorocznych zawodach w śpiewie alikwotowym. Film zdobył nagrodę na Sundance Film Festival w 1999 i był nominowany do Oscara w 2000.
Tuwińska śpiewaczka Sainkho Namtchylak współpracowała z muzykami free jazzu takimi jak Evan Parker i Ned Rothenberg. Lester Bowie i Ornette Coleman pracowali z Tenores di Bitti, a Eleanor Hovda napisała utwór korzystając ze stylu śpiewania Xhosa.
W Irlandii grupa Anúna przywróciła do życia technikę śpiewu alikwotowego wspomnianą w manuskrypcie Cath Almaine z VIII wieku.
Kilkoro kompozytorów muzyki współczesnej włączyło śpiew alikwotowy do swoich utworów (wśród nich Karlheinz Stockhausen z utworem Stimmung z 1968).