Średnica-Maćkowięta
| Artykuł | 52°52′40″N 22°34′10″E |
|---|---|
| - błąd | 38 m |
| WD | 52°52'40"N, 22°34'10"E |
| - błąd | 38 m |
| Odległość | 4 m |
| wieś | |
 Widok z torów kolejowych | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) | |
| Strefa numeracyjna | 86 |
| Kod pocztowy | 18-210[3] |
| Tablice rejestracyjne | BWM |
| SIMC | 0407470[4] |
Położenie na mapie gminy Szepietowo _location_map.png "Mapa lokalizacyjna gminy Szepietowo") | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |
Położenie na mapie powiatu wysokomazowieckiego  | |
 52°52′40″N 22°34′10″E/52,877778 22,569444 | |
Średnica-Maćkowięta – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie wysokomazowieckim, w gminie Szepietowo[4][5] Leży nad rzeką Mianką (dopływ Nurca).
Wierni kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii Najświętszej Maryi Panny Matki Miłosierdzia w Szepietowie[6].
Historia
Pierwsi osadnicy pojawili się na terenie dzisiejszej Średnicy Maćkowięta w epoce mezolitu. Badania archeologiczne wskazują na istnienie w tym miejscu osady oraz śladów osadniczych[7].
W dokumencie z 1239 roku znajdującym się w archiwum diecezjalnym w Płocku, który tyczy się kasztelanii święckiej jest wymieniona osada Syrednica (Średnica)[8]. W dok. z w. XIII śród włości kościoła płockiego[9]..
Średnica wzmiankowana w dokumentach z roku 1382. Wymieniona przez Zygmunta Glogera w spisie miejscowości ziemi bielskiej – Średnica (1382, ,,Średnie włoki”): S. Maćkowięta, S. Pawłowięta, S. Jakubowięta[10].
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego podaje iż Tomasz, dziedzic wsi Srzednie Włoki, kupuje r. 1382 wójtostwo w Ostrołęce[9] - na podstawie (Kapica, Herbarz, 386)[11].
W dokumencie z 1493 roku tyczącym się założenia kościoła w Długiej Dąbrowie został wymieniony dziedzic wsi szlacheckiej Średnica który to miał przynależeć do nowo powstałej parafii (Ziemia drohicka - część prawobrzeżna)[12]. Był nim Mikołaj z synami ze Srzednicy[13].
W Archiwum Państwowym w Wilnie znajduje się księga sądowa bielska z 1569 r. Zawiera ona m.in. dokument z 14 maja 1569 r. pt.: "Szlachta ziemi bielskiej składa przysięgę Koronie polskiej w grodzie bielskim" są w niej wymienieni mieszkańcy Szrednicy (Srzednicy) z. bielska par. dąbrowska (parafia dąbrówka): Jan s. Adama, Maciej s. Marka, Marcin s. Jana, Szymon s. Marka, Walenty s. Wawrzyńca, Wawrzyniec s. Marka[14]. Z wypisów heraldycznych z ksiąg poborowych z 1581 roku dotyczących wykazu dziedziców dóbr, ich urzędników, sług i sprawców pow. bielskiego można się dowiedzieć, iż dziedzicem wsi Średnica Maćkowięta (par. Dąbrowska) był Średnicki Szymon Grzegorzowicz[15].
W 1805 roku miejscowość liczyła 23 domy[16]. Srzednica Maćkowięta występuje w Obwieszczeniu – Kommissyi Hipotecznej Województwa Augustowskiego z 16 lipca 1821 r. dotyczącym właścicieli dóbr i posiadłości ziemskich z Powiatu Tykocińskiego[17]. W Rapporcie Kommisarza deleg. do Obwodu Łomżyńskiego podany jest rozkład terminów na parafie do wnoszenia podatków w lutym i marcu 1822 r. Przedstawiona jest: parafia Wysocka – miasto Wysokie, gm. Srzednica i Bryki[18]. W roku 1827 wieś liczyła 16 domów i 154 mieszkańców. Znajdowała się w województwie augustowskim, obwodzie łomżyńskim, powiat tykociński, parafia Wysokie Mazowieckie[19]. Od 1837 roku w guberni augustowskiej, powiat łomżyński, okrąg tykociński, gmina Srzednica, parafia Wysokie Mazowieckie[20].
W Archiwum Państwowym w Łomży znajduje się pismo Gubernatora Cywilnego Augustowskiego do Naczelnika Powiatu Łomżyńskiego z 27 marca/8 kwietnia 1850 roku nadane w Suwałkach a informujące iż "Najjaśniejszy Pan rozkazać raczył wybudować drogę żelazną od St. Petersburga do Warszawy, pod nazwą Sankt Petersbursko –Warszawskiej Drogi Żelaznej"[21]. W maju 1852 r. rozpoczęto pierwsze prace ziemne. Zaprojektowano wybudowanie ośmiu stacji na odcinku Warszawa-Białystok jedną ze stacji miała być Średnica[22]. W czerwcu 1852 r. wójt gminy Szymbory i Średnica p. Łuniewski rozpoczął organizowanie zebrań wiejskich i przygotowanie do przekazania gruntów pod budowę drogi żelaznej[23]. Kolej żelazna została przeprowadzona przez grunty 52 osób. Na jednym z protokołów można przeczytać iż "Po zrobieniu pomiaru gruntów zajętych pod drogę żelazną St. Petersbursko-Warszawską we wsi Średnica Maćkowięta, okazało się iż zajęto: gruntów ornych: 10,99 również ogrodów 2,49 i łąk 0,66. Zajęto sześć domów i siedem stodół". Na koniec protokół ten został przeczytany, przyjęty i podpisany przez mieszkańców[21]. O zlokalizowaniu stacji kolejowej w Średnicy dowiedział się właściciel majątku Szepietowo Wawrzyńce i po interwencji u władz carskich w St. Petersburgu, stacja kolejowa została przeniesiona na grunty tego majątku[24]. O wcześniejszych planach zlokalizowania stacji kolejowej w Średnicy świadczy szeroki pas terenu który jest obecnie w posiadaniu PKP.
W 1861 roku było 20 dymów (kominów) w Srzednicy Maćkowięta[25]. Oddana do użytku w roku 1862 droga petersbursko-warszawska odegrała pierwszoplanową rolę w rozgrywających się wkrótce potem wydarzeniach powstańczych[26]. Bitwy i potyczki oddziałów powstańczych w okolicy Średnicy miały miejsce: 9 maja, 23 lipca oraz 30 września 1863 roku. Wśród więzionych i zesłanych na Syberię w roku 1864 figuruje Średnicki ze Średnicy[27].
Miejscowość ta w 1866 roku wchodziła w skład gminy Srzednica[28]. Pod koniec wieku XIX należała do powiatu mazowieckiego, gmina Szepietowo, parafia Wysokie Mazowieckie[29].
W 1921 r. naliczono tu 29 budynków z przeznaczeniem mieszkalnym oraz 171 mieszkańców (76 mężczyzn i 95 kobiet). Narodowość polską podało 168 osób, a 3 białoruską[30].
Dnia 20 lutego 1928 r. powstała spółka wodna "Średnica". Zostało założone w Średnicy dnia 31 stycznia 1929 r. – Kółko Rolnicze, dnia 28 marca 1931 r. – Koło Gospodyń Wiejskich[28] oraz taką ważną datą jest 8 marca 1933 r., kiedy to mieszkańcy miejscowości przekazali plac pod budowę budynku – domu wiejskiego[31],tzw. ,,ludowiaka”. Jeden z dokumentów przedstawia wykaz płatników składki ogniowej za rok 1933 wsi Średnica Maćkowięta, znajduje się na nim 35 mieszkańców[31].
29 sierpnia 1937 r. w Średnicy odbyły się dożynki powiatowe. Przybył na nie starosta wysokomazowiecki. Szczególna atrakcją były występy dzieci wiejskich, które przygotowała do imprezy instruktorka Eugenia Osipówna. Wcześniej kolonię dziecięcą wizytował wicestarosta Roth i proboszcz z Dąbrówki Kościelnej[28].
Podczas II wojny światowej Niemcy opuszczając Białostocczyznę na przełomie lipca i sierpnia 1944 roku niszczyli za sobą infrastrukturę kolejową. Wysadzony został żelbetonowy most kolejowy położony nad ciekiem wodnym - rzeką Mianką w Średnicy. Aby utrudnić korzystanie z torów Niemcy zepchnęli w miejsce wysadzonego mostu skład kilkunastu wagonów towarowych[32].Obecny most został wybudowany w 1949 roku lecz już jako konstrukcja metalowa.
W latach 1954-1972 miejscowość wchodziła w skład Gromady Dąbrówka Kościelna[33]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa łomżyńskiego.
Liczba mieszkańców w latach 2000-2009: 2000 r. – 180, 2002 r. – 180, 2003 r. – 185, 2004 r. – 186, 2006 r. – 184, 2007 r. – 174, 2008 r. – 172, 2009 r. – 167[32]. 31 grudnia 2011 r. liczba mieszkańców wyniosła 159 osób[34].
Szkoła
W 1922 roku 2 klasowa szkoła powszechna w Średnicy, liczyła 77 uczniów, 1923 r. – 85 uczniów, 1924 r. – 82 uczniów, 1925 – 67 uczniów. Nauczyciele: 1925 r.- Dworakowska Kazimiera, Grabowski Feliks, budynki odległe około 1 km, 1928 r.- szkoła przeniesiona do Szepietowa Stacji, 1930 r.- Zappona Aniela, ekspozytura szkoły w Dąbrówce Kościelnej[35].
Urodzeni w Średnicy
- Franciszek Średnicki (Srzednicki) - oficjał generalny i wikariusz in spiritualibus do 1591 r. biskupa Wiktoryna Wierzbickiego i jego następcy biskupa Bernarda Maciejowskiego[36].
- Tomasz Średnicki (Srzednicki) - powstaniec listopadowy, ur. 1813 r. w Średnicy. Z 4 klasy szkół szczucińskich w roku 1829 wszedł do Wojska Polskiego, w 1831 r. z 11 puł. uł. odbył kampanię. Do Francji przybył po powstaniu z Prus na okręcie w 1832 r.[37].
Obiekty zabytkowe
- dróżniczówka, murowana, z przełomu XIX i XX w.
- 4 domy drewniane z 1. połowy XX w.[38]
Galeria
Część płn. miejscowości
Część płd. w tle budynek remizy OSP Średnica
Most od strony płn.
Wjazd od strony Brzósk
Przypisy
- ↑ Wieś Średnica-Maćkowię w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2021-02-05] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
- ↑ Poczta Polska. Wyszukiwarka kodów pocztowych
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Opis parafii na stronie diecezji
- ↑ Projekt Zmiany Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Szepietowo - Uwarunkowania - Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr III/13/06 Rady Gminy Szepietowo z dnia 28 grudnia 2006 r. Szepietowo s. 34.
- ↑ J. Maroszek, J. Tęgowski, Pogranicze polsko-rusko-litewskie. Rozdział II z Historia Województwa Podlaskiego pod redakcją A. Cz. Dobrońskiego. Instytut Wydawniczy Kreator, Białystok 2010 r. s. 21.
- ↑ a b Średnica, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 615.
- ↑ Z. Gloger, Dawna ziemia bielska i jej cząstkowa szlachta, Warszawa 1873 r. s. 8. dostępny na stronie Polony. (2018-10-18)
- ↑ Herbarz Ignacego Kapicy Milewskiego (dopełnienie Niesieckiego), wyd. Z. Gloger - Kraków 1870 r. s. 386-387. dostępny na stronie: Google books. (2012-08-12).
- ↑ T. Jaszczołt, Fundacje kościelne na Podlasiu do końca XV wieku z Kościoły a państwo na pograniczu polsko-litewsko-białoruskim, źródła i stań badań pod redakcją M. Kietlińskiego, K. Sychowicza, W. Śleszyńskiego. Białystok 2005 r. s. 26. dostępna na stronie: Podlaskiej Biblioteki Cyfrowej. (2012-08-12).
- ↑ Maciejewska D.,Parafia długodąbrowska w metrykach łacińskich, Warszawa -Sydney 1993 r.
- ↑ S. Kutrzeba, W. Semkowicz, Akta unji Polski z Litwą, 1385-1791. Polska Akademia Umiejętności i Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Kraków 1932 r. s. 242, 243, 525 - dostępna na stronie: Podlaskiej Biblioteki Cyfrowej
- ↑ www.stankiewicze.com. stankiewicze.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-07)]. (2012-05-07).
- ↑ W. Jemielity, Stan społeczny mieszkańców parafii Wysokie Mazowieckie w 1805 r. z Studia Łomżyńskie, tom XXI, Łomża 2010 r. s. 110.
- ↑ Gazeta Korrespondenta Warszawskiego i Zagranicznego z 16 lipca 1821 r. nr 113. Warszawa 1821 r. s. 1427-1429. dostępna na stronie: Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej. (2012-10-10).
- ↑ Dziennik Urzędowy Województwa Augustowskiego z 2 lutego 1822 r. nr 5. Suwałki 1822 r. s. 38. dostępny na stronie: Podlaskiej Biblioteki Cyfrowej. (2012-10-10)
- ↑ Tabella Miast, Wsi, Osad Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności,Tom II. M-Z, Warszawa 1827 r. s. 226. dostępna na stronie: www.polona.pl (2012-08-12).
- ↑ Archiwum Państwowe w Białymstoku, Fundusz kościoła w Wysokiem Mazowieckiem sygn. 106.
- ↑ a b Archiwum Państwowe w Łomży, Naczelnik Powiatu Łomżyńskiego, sygn. 7. s. 1, 487.
- ↑ J. Szumski. Łapy w latach 1862-1914, Białostocczyzna nr. 1/97 s. 142. dostępna na stronie: Podlaskiej Biblioteki Cyfrowej. (2012-08-12).
- ↑ J. Maroszek, Dzieje obszaru gminy Szepietowo w XV-XX wieku , Szepietowo 2006 r. s. 35-36.
- ↑ Maszynopis niepublikowany.
- ↑ Archiwum Państwowe w Łomży, Naczelnik Powiatu Łomżyńskiego, sygn. 31. s. 321.
- ↑ Z. Klejn. O początkach linii kolejowej Warszawa-Białystok-Petersburg. Rocznik Białostocki, tom VII, wyd. Muzeum w Białymstoku, Białystok 1966 r. s. 216-217.
- ↑ Cz. Brodzicki, D. Godlewska, Łomża w latach 1794-1866. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1987 r. s. 246, 306.
- ↑ a b c J. Maroszek, Dzieje powiatu Wysokie Mazowieckie 1866-2006. Białystok 2008 r. s. 169, 174, 176, 368.
- ↑ Średnica-Maćkowięta, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 155.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dnia 30 września 1921 r. Tom V, Województwo Białostockie, Powiat Wysokie Mazowieckie, Gmina Szepietowo. Warszawa 1924 r. s. 114. dostępny na stronie: Wikimedia Commons (2012-08-12).
- ↑ a b Dokument archiwalny ze zbiorów mieszkańców.
- ↑ a b Plan odnowy miejscowości Średnica Maćkowięta na lata 2010-2016. Szepietowo 2010 r. – Załącznik do uchwały Nr XXVIII/197/10 Rady Miejskiej w Szepietowie z dnia 10 lutego 2010 r. s. 5, 6, 9. dostępny na stronie: www.biuletyn.net. (2012-08-12).
- ↑ W. Jemielity, Podziały administracyjne powiatów wysokomazowieckiego i łapskiego w latach 1919 –1990 z Studia Łomżyńskie, tom VII. Łomża 1996 r. s. 108-109.
- ↑ Urząd Miejski w Szepietowie – stan ludności z 31.12.2011 r. (bez pobytów czasowych)
- ↑ W. Jemielity, Szkoły powszechne w województwie białostockim w latach 1919 -1930. Łomża 1991 r. s. 97.
- ↑ G. Błaszczyk, Diecezja żmudzka od XV do początku XVII wieku: ustrój. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Poznań 1993 r. s. 94-95.
- ↑ Wielka Emigracja po powstańcza do Francji 1831-1837
- ↑ Załącznik Nr 1 do uchwały Nr III/13/06 Rady Gminy Szepietowo z dnia 28 grudnia 2006 r.
- Siedziba gminy:Szepietowo
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podlaskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 54.50 N
- S: 52.17 N
- W: 21.45 E
- E: 24.10 E
Autor:
Mapa powiatu wysokomazowieckiego, Polska
Autor: Adam-dalekie-pole, Licencja: CC BY-SA 3.0
Jest to początek miejscowości od strony, Brzósk Brzezińskich. Po prawej stronie znajduje się teren zwany, jako: „Szerokie Pławy”.
Autor: Adam-dalekie-pole, Licencja: CC BY-SA 3.0
Jest to widok północnej części miejscowości z torów kolejowych.
Autor:
Mapa gminy Szepietowo, Polska
Gmina Szepietowo coat of arms
Autor: Adam-dalekie-pole, Licencja: CC BY-SA 3.0
Pomimo tego, że Średnica jest przedzielona przez tory kolejowe to stanowi jedną całość.
Autor: Adam-dalekie-pole, Licencja: CC BY-SA 3.0
Most ten został wybudowany w 1949 roku.
Autor: Adam-dalekie-pole, Licencja: CC BY-SA 3.0
Jest to fragment mapy Wysokie Mazowieckie Pas 37 Słup 35. Skala 1: 100 000 Wojskowy Instytut Geograficzny z 1935 r.
Autor: Adam-dalekie-pole, Licencja: CC BY-SA 3.0
Z lewej strony znajduje się budynek po byłej zlewni mleka ( w 1970 roku powstał punkt skupu mleka), dalej widoczna jest remiza OSP w Średnicy.
Autor: Adam-dalekie-pole, Licencja: CC BY-SA 3.0
Przed powstaniem kolei w miejscu, w którym obecnie znajduje się krzyż biegła prosto droga. Ukazuje to m.in. mapa z 1807 roku.
Autor: Adam-dalekie-pole, Licencja: CC BY-SA 3.0
Jest to fragment mapy województwa podlaskiego Karola de Perthĕesa z 1795 r. skala 1: 225 000. W skład województwa podlaskiego wchodziły trzy ziemie: Ziemia Bielska – na jej terenie znajdowała się Średnica oraz Ziemia Drohicka i Mielnicka.