Świadkowie Jehowy w województwie lubuskim

Świadkowie Jehowy w województwie lubuskim – wspólnota religijna Świadków Jehowy w województwie lubuskim. W wyniku Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011 określono liczbę osób na terenie województwa deklarujących swoją przynależność religijną do Świadków Jehowy na 5329[1]. Natomiast liczba głosicieli według opracowania GUS „Wyznania religijne w Polsce 2015–2018” w roku 2018 wynosiła 4209[2]. W lipcu 2022 roku na terenie województwa znajdowały się miejsca zgromadzeń 45 zborów (w tym także zbór i grupa języka migowego oraz dwie grupy rosyjskojęzyczne)[3][a][b].

Historia

Początki

Działalność Świadków Jehowy na terenie obecnego województwa lubuskiego zapoczątkowali na początku XX wieku niemieccy współwyznawcy (na terenie należącym wtedy do Cesarstwa Niemieckiego).

W marcu 1919 roku grupy w Krzepielowie (20, 21.03) oraz Nowej Soli (22.03) odwiedził przedstawiciel niemieckiego biura, pielgrzym Karl Wellershaus[4].

W latach 20. XX wieku istniały duże grupy wyznawców, głównie w Strzelcach Krajeńskich i Nowej Soli.

9 i 10 lipca 1932 roku w Żaganiu (w lokalu Hansa Schlottmanna przy Lazarettstrasse 15/II; obecnie ul. Lubuska) zorganizowano pierwszy niewielki kongres na tym terenie[5][6][7]. We wrześniu 1932 roku zbory Świadków Jehowy (przyjęcie nowej nazwy w 1931 roku[c]) w Nowej Soli, Lipinkach i Zielonej Górze odwiedził Robert Arthur Winkler[d][8]. Wiosną 1933 roku zbory w Gubinie (28.04), Szprotawie (3.05) i Żaganiu (2.05) odwiedził pielgrzym o nazwisku Engel[9].

W okresie nazizmu (II wojny światowej) wielu wyznawców z tego terenu zginęło w hitlerowskich obozach koncentracyjnych.

Okres powojenny

W 1945 roku we Wschowie działało 5 głosicieli, a dwa lata później 8[10]. W 1946 roku Jan Pieniewski z żoną przyjechał do Gorzowa Wielkopolskiego. Oto jego wspomnienia: „W lutym 1946 roku rozpoczęliśmy pracę od drzwi do drzwi. Odwiedziliśmy najpierw sąsiadów. Do pierwszych trzech domów poszliśmy we dwoje, a później już każde głosiło osobno. Żona często pytała: ‚Kiedy my opracujemy całe to miasto?’ (...) Pewnego razu spotkaliśmy człowieka, który za egzemplarz Biblii gotów był oddać krowę. Biblię mu dostarczyliśmy, krowy oczywiście nie biorąc”[11]. W kwietniu 1946 roku na Pamiątce śmierci Jezusa Chrystusa w Myśliborzu z całego terenu od Szczecina, Piły pod Zieloną Górę przybyło 27 osób[12].

Po wojnie ożywioną działalność Świadkowie Jehowy prowadzili na terenie Drezdenka i okolic. W roku 1947 powstały grupy wyznawców w Starych Bielicach i Drezdenku[12]. Nie posiadali własnych Sal Królestwa, lecz zbierali się w mieszkaniach prywatnych[13]. W Zielonej Górze liczba Świadków Jehowy w roku 1950 wynosiła 160, a w latach 1945-1951 wzrosła z 40 do 179[14]. Aktywna działalność misyjna Świadków oraz ich niezłomna postawa wzbudzała poczucie zagrożenia wśród duchownych. Zdarzały się w związku z tym przykłady szczególnego ostracyzmu wobec Świadków Jehowy lub nawet ich dzieci[15].

W czerwcu 1947 roku w Gorzowie Wielkopolskim działało 150 głosicieli, a pół roku później ich liczba się podwoiła[16].

W dniach 17–19 października 1947 roku w sali OM TUR w Gorzowie Wielkopolskim odbyła się tzw. konwencja (zgromadzenie) z udziałem ponad 600 osób. W czasie jej trwania w ramach działalności kaznodziejskiej odwiedzono każde mieszkanie w mieście i w dwóch pobliskich wsiach. Według publikacji IPN w czasie owej konwencji uczestniczący w niej zostali obrzuceni kamieniami przez tłum zgromadzony pod salą. Winą za napad na lokal władze bezpieczeństwa obarczyły grupę młodzieży z Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży oraz duchowieństwo[17][18]. W roku 1948 kolejna konwencja odbyła się w Karninie (obecnie dzielnica Gorzowa Wielkopolskiego). Konwencja z udziałem ok. 300 osób odbyła się również w okolicach Maszewa[12].

W grudniu 1948 roku w zborze Nowej Soli działało około 50 głosicieli. Wśród nich byli Franciszek Mamot i Tadeusz Klara[19].

Zakaz działalności

W roku 1950 według szacunków WUB na terenie województwa zielonogórskiego działały 42 grupy i co najmniej 1500 głosicieli[20].

W tym samym roku nastąpiła fala aresztowań i od tego roku działalność prowadzona była konspiracyjnie. Od kwietnia do września 1950 UB aresztowało grupę wyznawców – najwięcej w Krośnie Odrzańskim. Na koniec 1950 roku spośród 30 aresztowanych w województwie zielonogórskim, 5 zostało skazanych na bezwzględne kary pozbawienia wolności[21][22]. Wśród nich był Tadeusz Klara aresztowany 3 lipca 1950 roku w Kożuchowie[19].

W 1956 roku trzech wyznawców zostało skazanych na kary więzienia za przynależność i działalność w związku wyznaniowym Świadków Jehowy na terenie jednej z gromad województwa. W 2000 roku w efekcie kasacji wniesionej przez prokuratora generalnego, Sąd Najwyższy uchylił tamte wyroki i wszystkich trzech uniewinnił[23].

W następnych dziesięcioleciach – już w czasie zakazu działalności – powstały kolejne zbory. Według danych UB w 1969 roku najwięcej głosicieli mieszkało w następujących powiatach: gorzowskim (177), żarskim (174), nowosolskim (165), międzyrzeckim (122), żagańskim (105), głogowskim (104), krośnieńskim (99), świebodzińskim (94), zielonogórskim (92), lubskim (88), sulechowskim (78), strzeleckim (75), szprotawskim (62), słubickim (50), sulęcińskim (43) i wschowskim (25). Ogółem 1555 głosicieli[24].

Szczególnie od końca lat 60. XX wieku głosiciele w lecie prowadzili grupową wyjazdową działalność kaznodziejską na terenach, gdzie jest mniej wyznawców (wcześniejsze nazwy: grupy pionierskie, ośrodki pionierskie, obozy pionierskie)[b]. Organizowano tzw. konwencje leśne.

Czas „odwilży”

W listopadzie 1977 roku przedstawiciele Ciała Kierowniczego Świadków Jehowy oficjalnie spotkali się z niektórymi wyznawcami na terenie obecnego województwa warmińsko-mazurskiego[25].

Od roku 1982 rozpoczęto ponownie wynajmować hale sportowe, a od następnego roku również stadiony, na kongresy[26], W pierwszej połowie lat 80. XX wieku za zgodą władz rozpoczęto wynajmowanie obiektów, w których przeprowadzano zebrania zborowe i większe zgromadzenia. Według informacji Wydziału ds. Wyznań w Zielonej Górze, w 1986 roku w ciągu pierwszych dziesięciu miesięcy Świadkowie Jehowy zorganizowali na terenie województwa zielonogórskiego ponad 48 zgromadzeń, z których każde liczyło od 100 do 450 osób[27]. Pod koniec lat 70. XX wieku niektórym wyznawcom udało się wyjechać na kongresy poza granice Polski; w roku 1980 i 1981 – do Wiednia.

Ponowna rejestracja prawna i rozwój

Kongresy i zgromadzenia

W latach 90. XX wieku i w pierwszym dziesięcioleciu XXI w., delegacje z tutejszych zborów były na kongresach międzynarodowych w Niemczech, Austrii, Francji, Rosji, Czechach, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, na Węgrzech i na Ukrainie.

Kongresy regionalne odbywały się w zielonogórskiej hali CRS (2011–2012, 2014–2018)[28][29][30][31][32][33][34] (w poprzednich latach odbywały się na Stadionie MOSiR w Zielonej Górze (1996–2005, 2010)[35][36][37], a dla zborów z północnej części województwa odbywały się na stadionie żużlowym w Gorzowie Wielkopolskim (2014[38], 2015[39][40], 2017)[e], a zgromadzenia obwodowe (w latach 2001–2020) w Sali Zgromadzeń w Stęszewie koło Poznania[b].

Sale Królestwa

Powstały nowe Sale Królestwa[41] (m.in. w listopadzie 2000 roku w Szprotawie[42], a w ostatnim okresie m.in. w 2017 roku w Gubinie[43], w 2019 roku w Strzelcach Krajeńskich[44]).

Wystawy, konkursy i konferencje naukowe oraz historyczne poświęcone represjom w trakcie II wojny światowej i okresu powojennego

28 października 2010 roku zorganizowano konferencję poznańskiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej „Władze wobec Kościołów i związków wyznaniowych na Środkowym Nadodrzu w latach 1945–1956”. W jej ramach Anna Chabasińska wygłosiła referat „Lubuscy Świadkowie Jehowy wobec represji komunistycznego państwa w latach 1945–1956”, dotyczący represji władz wobec lubuskich Świadków Jehowy. Na podstawie przeprowadzonych badań w 2012 roku IPN wydał książkę „Władze wobec Kościołów i związków wyznaniowych na Środkowym Nadodrzu w latach 1945–1956”, zawierającą rozdział Anny Chabasińskiej „Lubuscy Świadkowie Jehowy wobec represji komunistycznego państwa w latach 1945–1956”[45][46].

Działalność wśród obcokrajowców i głuchych

Działalność prowadzona jest także wśród obcokrajowców. Oprócz języka polskiego i polskiego j. migowego zebrania zborowe odbywają się również w języku ukraińskim i rosyjskim (do roku 2020 także w j. angielskim i bułgarskim).

Działalność w ośrodkach penitencjarnych

Świadkowie Jehowy w ramach wolontariatu prowadzą także działalność w Strzeżonym Ośrodku dla Cudzoziemców w Krośnie Odrzańskim[47].

Pomoc dla potrzebujących

Od końca lutego 2022 roku rozpoczęto organizowanie pomocy dla Świadków Jehowy z Ukrainy, uchodźców – ofiar inwazji Rosji.

Pozostała działalność

W latach 2012-2020 nastąpiła reorganizacja zborów[f].

W roku 2013 wdrożono program świadczenia publicznego na terenie poszczególnych zborów za pomocą wózków z literaturą biblijną[b].

Zbory

Mapa konturowa województwa lubuskiego
Geographylogo.svg
Miejscowości w województwie lubuskim, w których są zbory Świadków Jehowy[3].

Poniższa lista obejmuje zbory zgromadzające się na terenie województwa[g][h][3]:

Na terenie miast na prawach powiatu[i]
  • Gorzów Wielkopolski: 8 zborów: Centrum, Dolinki (w tym grupa języka migowego), Górczyn (w tym grupa rosyjskojęzyczna), Północ, Widok, Zawarcie–Wschód, Zawarcie–Zachód, Zachód
  • Zielona Góra: 7 zborów: Chynów (w tym grupa rosyjskojęzyczna), Jędrzychów, Kisielin, Migowy, Słoneczne, Śródmieście, Zacisze
Sala Królestwa w Krośnie Odrzańskim
Na terenie powiatów

Uwagi

  1. ↑ Obwody polskojęzyczne: Zielona Góra, Gorzów Wielkopolski, Głogów-Żary (część), Poznań-Zachód (cześć), Zgorzelec (część); polskiego języka migowego: Piotrków-Tomaszów (część); rosyjski (część).
  2. ↑ a b c d W związku z pandemią COVID-19 od 14 marca 2020 do 31 sierpnia 2022 roku działalność od domu do domu była zawieszona (prowadzona była listownie, telefonicznie, w formie elektronicznej, od 31 maja 2022 roku wznowiono publiczną działalność ewangelizacyjną). W związku z tym do 31 grudnia 2022 roku zawieszono wszelkie szkolenia i kursy (oprócz Kursu Służby Pionierskiej przeprowadzanego do końca 2022 roku w formie wideokonferencji). Od 1 kwietnia 2022 roku zebrania zborowe odbywają się ponownie w Sali Królestwa oraz dodatkowo nadal w formie wideokonferencji („hybrydowo”). Do 31 grudnia 2022 roku wstrzymano organizowanie kongresów regionalnych i zgromadzeń obwodowych z osobistym udziałem obecnych. Ich program został zamieszczony w oficjalnym serwisie internetowym jw.org. Do 31 maja 2022 roku wstrzymano również budowy i remonty Sal Królestwa.
  3. ↑ Największa grupa Badaczy Pisma Świętego, która pozostała związana z Towarzystwem Strażnica, 26 lipca 1931 roku przyjęła nazwę Świadkowie Jehowy.
  4. ↑ Robert Arthur Winkler złożył wizytę w zborach w Lipinkach (10.09.1932), Nowej Soli (11.09.1932) i Zielonej Górze (12.09.1932).
  5. ↑ Na Stadionie MOSiR w Zielonej Górze odbyły się kongresy: 12–14 lipca 1996 roku („Posłańcy pokoju Bożego”), 1–3 lipca 1997 roku („Wiara w Słowo Boże”), 26–28 czerwca 1998 roku („Boża droga życia”), 9–11 lipca 1999 roku („Prorocze słowo Boże”), 14–16 lipca 2000 roku („Wykonawcy słowa Bożego”), 20–22 lipca 2001 roku („Nauczyciele słowa Bożego”), 28–30 czerwca 2002 roku („Gorliwi głosiciele Królestwa”), 4–6 lipca 2003 roku („Oddajcie chwałę Bogu”), 30 lipca–1 sierpnia 2004 roku („Chodź z Bogiem”), 15–17 lipca 2005 roku („Posłuszni Bogu”), 13–15 lipca 2007 roku („Naśladuj Chrystusa!”) (5 tys. obecnych, ochrzczono 50 osób), 27–29 czerwca 2008 roku („Kierowani duchem Bożym”) (ponad 5 tys. obecnych), 9–11 lipca 2010 roku („Trwaj przy Jehowie!”) (ok. 5 tys. obecnych, ochrzczono 29 osób). W hali CRS w Zielonej Górze odbyły się następujące kongresy: 8–10 lipca 2011 roku („Niech przyjdzie Królestwo Boże!”), 8–10 lipca 2012 roku („Strzeż swego serca!”), 4–6 lipca 2014 roku („Szukajmy najpierw Królestwa Bożego!”), 31 lipca–2 sierpnia 2015 roku („Naśladujmy Jezusa!”) (około 3 tys. obecnych), 1–3 lipca 2016 roku („Lojalnie trwajmy przy Jehowie!”), 7–9 lipca 2017 roku („Nie poddawaj się!”), 10–12 sierpnia 2018 roku („Bądź odważny!”) (ochrzczono 36 osób). 4–6 sierpnia 2006 roku zbory z województwa lubuskiego uczestniczyły w kongresach specjalnych („Wyzwolenie jest blisko!”) w Poznaniu; 16–19 lipca 2009 roku większość w kongresie międzynarodowym („Czuwajcie!”) w Poznaniu, w kongresach regionalnych 2013 roku („Słowo Boże jest prawdą!”) w Szczecinie i Poznaniu, 10–12 sierpnia 2018 roku zbory z Gorzowa Wielkopolskiego i okolic uczestniczyły w kongresie („Bądź odważny!”) w Poznaniu, a w 2019 roku zbory z województwa lubuskiego uczestniczyły w kongresie regionalnym pod hasłem „Miłość nigdy nie zawodzi!” w Poznaniu, Wrocławiu oraz Szczecinie.
  6. ↑ Przed reorganizacją zborów w roku 2012 działały zbory: Babimost, Bytom Odrzański, Cybinka, Dobiegniew, Drezdenko, Gorzów Wielkopolski-Centrum, Gorzów Wielkopolski-Dolinki, Gorzów Wielkopolski-Górczyn, Gorzów Wielkopolski-Północ, Gorzów Wielkopolski-Widok, Gorzów Wielkopolski-Zawarcie-Wschód, Gorzów Wielkopolski-Zawarcie-Zachód, Gorzów Wielkopolski-Zachód, Gubin-Dolny, Gubin-Górny, Iłowa, Jasień, Kargowa, Kostrzyn nad Odrą-Południe, Kostrzyn nad Odrą-Północ, Kożuchów, Krosno Odrzańskie-Południe, Krosno Odrzańskie-Północ, Lubsko, Łagów, Łęknica, Międzyrzec, Nowa Sól-Odra, Nowa Sól-Otyń, Nowy Sól-Zatorze, Ośno Lubuskie, Przytoczna, Rzepin, Skwierzyna, Sława, Słońsk, Strzelce Krajeńskie, Sulechów-Południe, Sulechów-Północ, Sulęcin, Szprotawa, Świebodzin-Centrum, Świebodzin-Widok, Witnica, Wschowa, Zielona Góra-Chynów, Zielona Góra-Jędrzychów, Zielona Góra-Kisielin, Zielona Góra-Słoneczne, Zielona Góra-Śródmieście, Zielona Góra-Zacisze, Żagań-Zaborze, Żagań-Zachód, Żary-Osiedle, Żary-Śródmieście, Żary-Zachód.
  7. ↑ Jeżeli nie zaznaczono inaczej, miejsce cotygodniowych zebrań chrześcijańskich zboru jest w miejscowości, od której zbór nosi nazwę.
  8. ↑ Według NSP 2011 największy odsetek mieszkańców deklarujących przynależność do Świadków Jehowy zanotowano w powiatach gorzowskim, krośnieńskim, międzyrzeckim, nowosolskim, żagańskim i żarskim (0,5–0,74%); w Zielonej Górze i w powiecie zielonogórskim (0,25–0,49%); a w pozostałych poniżej 0,24% (uwzględniono tylko deklaracje powyżej 300 osób w powiecie).
  9. ↑ W nazwach zborów na terenie miast na prawach powiatu pominięto pierwszy człon ich nazwy, którym jest nazwa miasta, na terenie którego zgromadza się dany zbór.

Przypisy

  1. ↑ GUS, Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011.
  2. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne w Polsce 2015-2018, 28 lutego 2020, s. 234-236.
  3. ↑ a b c Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2022-04-04].
  4. ↑ „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 kwietnia 1919, s. 50 (niem.).
  5. ↑ Kongresy, karlo-vegelahn.den (niem.).
  6. ↑ „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 15 czerwca 1932, s. 178 (niem.).
  7. ↑ Żagań w dwudziestoleciu międzywojennym, radamiasta.zagan.pl.
  8. ↑ „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 15 sierpnia 1932, s. 256 (niem.).
  9. ↑ „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 15 kwietnia 1933, s. 128 (niem.).
  10. ↑ Barbara Ratajewska, Wschowa w latach 1945-1950. W 70. rocznicę powrotu do Polski, Archiwum Państwowe w Lesznie, s. 45.
  11. ↑ Towarzystwo Strażnica, Rocznik Świadków Jehowy 1994, Nowy Jork 1994, s. 211.
  12. ↑ a b c Krzysztof Biliński, Hiobowie XX wieku, Wrocław: Wydawnictwo A Propos, 2012, s. 125-127, 184, 185, ISBN 978-83-63306-15-1, OCLC 839256207.
  13. ↑ Ryszard Skarżyński, Struktura organizacyjna Kościoła i życie religijne wiernych okręgu drezdeneckiego w latach 1945-1992, Papieski Instytut Teologiczny, 2005, s. 112.
  14. ↑ Ryszard Zaradny, Władza i społeczność Zielonej Góry w latach 1945-1975, Zielona Góra: Uniwersytet Zielonogórski, 2009, s. 91, 284.
  15. ↑ Anna Chabasińska, Powojenny prozelityzm na Ziemi Lubuskiej. Uwarunkowania i znamiona zjawiska, Sulechów 2011 (Studia Lubuskie tom VII), s. 16, 17.
  16. ↑ Nadwarciański rocznik historyczno-archiwalny, 2008, s. 12.
  17. ↑ Nadwarciański rocznik historyczno-archiwalny, Gorzów Wielkopolski: Towarzystwo Przyjaciół Archiwum i Pamiątek Przeszłości, 2008, s. 234.
  18. ↑ 19 października. Kalendarium, Towarzystwo Przyjaciół, 19 października 2022 [dostęp 2022-10-19].
  19. ↑ a b Marek Budniak, „Ludzie niezłomni” na Środkowym Nadodrzu. Rekonesans badawczy, „Studia Paradyskie Tom 28”, Szczecin – Paradyż: Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej, 2018, s. 136, ISSN 0860-8539.
  20. ↑ Grzegorz Jasiński, Próba likwidacji wyznania Świadków Jehowy w Polsce w drugiej połowie 1950 roku. Zarys zagadnienia, Olsztyn: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, 2020.
  21. ↑ Instytut Pamięci Narodowej, Działalność Świadków Jehowy w 1952 r. Charakterystyka, sierpień 1952, Warszawa: IPN, 1952, s. 110–170.
  22. ↑ IPN o represjach bezpieki wobec Świadków Jehowy, „Rzeczpospolita”, 31 stycznia 2021.
  23. ↑ „Rzeczpospolita”, 31 lipca 2000.
  24. ↑ Analizy i informacje Komendy Wojewódzkiej MO o działalności i związku wyznaniowego "Świadkowie Jehowy" 1961, Zielona Góra, 30 czerwca 1969.
  25. ↑ Watchtower, Ciało Kierownicze dba o jedność — część 2, jw.org, 2022 [dostęp 2022-09-20].
  26. ↑ Słowo Boże na Stadionie, „Gazeta Wyborcza, GW Zielona Góra”, 1 lipca 1999, s. 3.
  27. ↑ Anna Chabasińska, Powstawanie oraz instytucjonalne przeobrażenia struktur organizacyjnych związków wyznaniowych na Ziemi Lubuskiej w latach 70. i 80. XX wieku, Sulechów 2014 (Studia Lubuskie tom X), s. 222.
  28. ↑ Świadkowie Jehowy zapraszają na kongres, glogow-info.pl, 9 lipca 2012.
  29. ↑ Drugi dzień kongresu Świadków Jehowy, rzg.pl, 2 sierpnia 2015.
  30. ↑ Około 3 tys. osób wzięło udział w kongresie Świadków Jehowy w Zielonej Górze, gazetalubuska.pl, 3 sierpnia 2015.
  31. ↑ Natalia Dyjas, Trwa Kongres Świadków Jehowy w Zielonej Górze, gazetalubuska.pl, 1 lipca 2016.
  32. ↑ Kongres Świadków Jehowy pod hasłem: „Nie poddawaj się!”, newslubuski.pl, 17 czerwca 2017.
  33. ↑ Natalia Dyjas, W piątek 10 sierpnia zaczyna się trzydniowy zjazd świadków Jehowy w Zielonej Górze. Pod jakim hasłem odbywa się w tym roku?, gazetalubuska.pl, 9 sierpnia 2018.
  34. ↑ Miłosz Balcerzak, Doroczny kongres Świadków Jehowy już w sierpniu w Zielonej Górze, newslubuski.pl, 12 lipca 2018.
  35. ↑ Katarzyna Fedro, Zgromadzenie Świadków Jehowy, rzg.pl, 13 lipca 2007.
  36. ↑ Łukasz Woźnicki, Chrzest Świadków Jehowy, rzg.pl, 14 lipca 2007.
  37. ↑ Zielona Góra. Zjazd Świadków Jehowy, gazetalubuska.pl, 25 czerwca 2008.
  38. ↑ Gorzów Wlkp.: ponad 3600 osób uczestniczyło w Regionalnym Kongresie Świadków Jehowy. Wykładów słuchali na stadionie żużlowym, gorzow.tvp.pl, 27 lipca 2014.
  39. ↑ W Gorzowie rozpoczął się kongres Świadków Jehowy, gorzow.com, 10 lipca 2015.
  40. ↑ Zbigniew Bodnar, W Kongres Świadków Jehowy w Gorzowie, gorzow.com, 11 lipca 2015.
  41. ↑ Kamil Wiącek, Świadkowie Jehowy, [w:] Rozwój duszpasterstwa na terenie rejonu łęknickiego w latach 1945-2015 [online], Wrocław: Papieski Wydział Teologiczny, 2000, s. 88.
  42. ↑ Ziemia Szprotawska. Historia i ludzie, s. 85.
  43. ↑ W Gubinie powstaje sala Świadków Jehowy, „Gazeta Lubuska”, 17 listopada 2016.
  44. ↑ Strzelce Krajeńskie. Kilkuset ochotników w trzy i pół miesiąca wybudowało Salę Królestwa Świadków Jehowy w Strzelcach Kraj. Zobacz zdjęcia, „Gazeta Lubuska”, 8 października 2019.
  45. ↑ Instytut Pamięci Narodowej, Konferencja naukowa „Władze wobec Kościołów i związków wyznaniowych na Środkowym Nadodrzu w latach 1945–1956” – Paradyż, 28 października 2010, ipn.gov.pl [dostęp 2020-02-12] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-27].
  46. ↑ Instytut Pamięci Narodowej, Władze wobec Kościołów i związków wyznaniowych na Środkowym Nadodrzu w latach 1945–1956, ipn.gov.pl [dostęp 2020-02-12] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-27].
  47. ↑ Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Departament Kontroli, Skarg i Wniosków, Sprawozdanie z kontroli w trybie uproszczonym w Strzeżonych Ośrodkach Dla Cudzoziemców prowadzonych przez Straż Graniczną..., archiwum.mswia.gov.pl, Warszawa, styczeń 2013, s. 8.
Świadkowie Jehowy w Polsce

Media użyte na tej stronie

Lubusz Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lubusz Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.18 N
  • S: 51.33 N
  • W: 14.40 E
  • E: 16.60 E
KH.JW.Krosno Odrzanskie.jpg
Autor: Koruzie, Licencja: CC BY-SA 4.0
Category:Kingdom Hall Jehovah’s Witnesses in Krosno Odrzańskie