Świecie

Świecie

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	świecki
Gmina	Świecie
Prawa miejskie	1338
Burmistrz	Krzysztof Kułakowski (od 2018)
Powierzchnia	17,55 km²
Wysokość	19–86 m n.p.m.
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość	25 634[1] 1460,6 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 52
Kod pocztowy	86-100 do 86-105
Tablice rejestracyjne	CSW
Położenie na mapie gminy Świecie Świecie
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Świecie
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego (c) SANtosito, CC BY-SA 4.0 Świecie
Położenie na mapie powiatu świeckiego Świecie
53°24′30″N 18°26′45″E/53,408333 18,445833
TERC (TERYT)	0414094
SIMC	0929664
Hasło promocyjne: Świecie – nie tylko papier
Urząd miejski ul. Wojska Polskiego 124 86-100 Świecie
Strona internetowa

Świecie (niem. Schwetz) – miasto w Polsce położone w woj. kujawsko-pomorskim, w powiecie świeckim, siedziba powiatu świeckiego oraz gminy miejsko-wiejskiej Świecie.

Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Świecie liczyło 25 634 mieszkańców^[1].

Świecie uzyskało lokację miejską w 1338 roku^[2].

Położenie

Świecie położone jest na Pojezierzu Pomorskim, w regionie etno-kulturowym Kociewia, u ujścia rzeki Wdy do Wisły, w miejscu, gdzie wysoczyzna morenowa stromo opada w kierunku rzeki. Taka lokalizacja przywodzi na myśl miasto położone na terenach górskich.

Zbiegają się tutaj drogi: krajowa 91 (Gdańsk–Toruń) oraz krajowa 5 (E261, Świecie–Wrocław–Kudowa-Zdrój). W odległości 12 km od granic miasta przebiega autostrada A1 (E75). Miasto znajduje się w odległości 4 km od ważnej dwutorowej magistrali kolejowej Gdynia-Śląsk.

Miasto jest położone na wysokości od 19 do 86 m n.p.m.

Według danych z 1 lipca 2012 r. powierzchnia miasta wynosiła 17.55 km²^[3].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. bydgoskiego.

Nazwa

Miejscowość pod zlatynizowaną nazwą Swencza wymieniona jest w łacińskim dokumencie wydanym w Lubinie w 1281 roku sygnowanym przez księcia pomorskiego Mściwoja II^[4]. Wymieniona została pod zlatynizowaną nazwą „Suece” w łacińskim dokumencie z 1282 roku sygnowanym przez króla polskiego Przemysła II^[5]. Miejscowość pod zlatynizowaną nazwą Svecze wymieniona jest w łacińskim dokumencie wydanym w Świeciu w 1283 roku sygnowanym przez księcia pomorskiego Mściwoja II^[6].

Świecie pod pruskim zaborem w 1855

Nazwę miejscowości w zlatynizowanej formie „Swete”^[7] przy okazji notki o zamku castro Swetensi, a także „Swece” oraz „Swecz”^[8] wymienia spisany ok. 1300 roku średniowieczny łaciński utwór opisujący żywot świętej Jadwigi Vita Sanctae Hedwigis.

Historia

Ta sekcja od 2010-05 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Północna pierzeja rynku w Świeciu

Dawny ratusz na rynku w Świeciu w 2017 roku

(c) Kazimierz Mendlik, CC BY-SA 3.0

Południowa pierzeja rynku w Świeciu

Urząd Skarbowy w Świeciu

Urząd Pocztowy w Świeciu

Apteka

Jedno z najstarszych miast polskich; pierwsza wzmianka z 1198 r., kiedy to było stolicą samodzielnego księstwa pomorskiego, władanego przez Grzymisława; w następnym stuleciu Świecie było rządzone między innymi przez Świętopełka i Mściwoja. Po sprowadzeniu na niedaleką ziemię chełmińską Krzyżaków w roku 1226, było ważnym polskim grodem obronnym Pomorza. W 1309 roku po długotrwałej obronie, zostało według Jana Długosza podstępnie zdobyte przez zakon krzyżacki jako ostatni punkt obrony^[9]. Gdańsk po wymordowaniu polskiej załogi przejęli Krzyżacy już rok wcześniej^[10].

Krzyżacy w Świeciu utworzyli komturię (pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 19 lutego 1330)^[11] i rozpoczęli budowę zamku, ukończonego do roku 1350. Prawa miejskie chełmińskie Świecie otrzymało w roku 1338. Pod Grunwaldem oddziały ze Świecia były nieobecne, ale po porażce Krzyżaków to właśnie świecki komtur, Henryk von Plauen, ruszył do Malborka i ze świeckimi rycerzami objął komturstwo malborskie, przez co zamek nie wpadł w ręce Polaków. Podczas wojny trzynastoletniej zamek kilkakrotnie zmieniał właścicieli, ostatecznie zajęli go Polacy. Aż do „potopu” szwedzkiego miasto bogaciło się na handlu wiślanym, jednak Szwedzi zupełnie zniszczyli Świecie i doszczętnie spalili zamek. Miasto ze zniszczeń odbudowywało się przez około 100 lat.

Położone nad samą Wisłą, było często narażone na niszczycielskie powodzie. Dopiero w połowie XIX wieku nastąpiły przenosiny miasta na wysoki lewy brzeg Wdy. Liczba ludności wzrosła wtedy z 3166 w 1849 r. do około 6000, a w przeddzień wybuchu II wojny światowej Świecie liczyło już około 10 000 mieszkańców.

Powiat świecki, będący od 1772 r. pod zaborem pruskim, powrócił do Polski 25 stycznia 1920 roku. Powierzchnia powiatu zajmowała drugie miejsce po powiecie chojnickim w województwie pomorskim. W okresie dwudziestolecia nie zaszły poważniejsze zmiany granic na terenie powiatu świeckiego. Jedyne znaczące przekształcenie nastąpiło w 1931 r. Wówczas to oddzielono jedenaście gmin wiejskich oraz trzy obszary dworskie i przyłączono je do powiatu tucholskiego. Jednocześnie ze zlikwidowanego powiatu gniewskiego włączono do powiatu świeckiego jedenaście gmin wiejskich.

W grudniu 1934 r. zgodnie z nową ustawą samorządową w powiecie świeckim były dwie gminy miejskie i czternaście gmin zbiorowych, dzielących się na sto trzydzieści siedem gromad, których powierzchnia wynosiła 1600 km². Przeobrażenia te miały wpływ na liczbę ludności na tym obszarze. W pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości nastąpił znaczny odpływ miejscowej ludności niemieckiej do Niemiec. Jednak pod koniec lat dwudziestych liczba ta zaczęła systematycznie rosnąć, by ponownie spaść po odłączeniu kilku bardziej zaludnionych gmin wiejskich w 1931 r.

Charakterystycznie kształtowały się w powiecie stosunki narodowościowe, gdzie dużą liczbę stanowili Niemcy. Ludność żydowska była nieliczna, a liczba Żydów systematycznie spadała przez całe dwudziestolecie. Natomiast pozostałe narodowości występowały w znikomej postaci.

W diecezji chełmińskiej już przed pierwszą wojną światową działały różne katolickie organizacje młodzieżowe. Jednak dopiero od 1921 r. zaczęła tworzyć się jednolita struktura, obejmująca siecią organizacyjną całą diecezję. Od początku istnienia Stowarzyszenie wyznaczyło sobie za cel wychowanie młodzieży w duchu katolickim i narodowym, pomijając w swej działalności wszelkie sprawy polityczne i wpływy partyjne. W 1934 r. funkcję Okręgowego Prezesa Katolickiego Związku Polskiej Młodzieży Męskiej w powiecie świeckim pełnił ksiądz Bernard Sychta. W 1934 r. Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej w powiecie świeckim liczyło 30 oddziałów i 997 członków, natomiast Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej liczyło 25 oddziałów i 783 członkiń.

Szkolnictwo w powiecie świeckim w okresie dwudziestolecia międzywojennego obejmowało trzy typy szkół: powszechne (podstawowe), średnie (gimnazja) oraz zawodowe. Spośród szkół ogólnokształcących, czyli stopnia podstawowego oraz średniego, szczególne miejsce zajmowało Gimnazjum Państwowe w Świeciu, będące jedyną tego rodzaju placówką na obszarze powiatu. Gimnazjum w Świeciu było typową szkołą średnią, składającą się z niewielkiej liczby kadry nauczycielskiej, co uwarunkowane było niezbyt dużą liczbą uczniów. Szkołę w Świeciu utworzono w 1920 r. w miejsce niemieckiego Gimnazjum. Organizatorem szkoły i jej pierwszym dyrektorem był Jan Augustak, zastąpiony 20 sierpnia 1920 r. przez legionistę Józefa Pietrzaka, który pełnił tę funkcję do śmierci 11 stycznia 1922 r. Następcą jego był Leon Kuchanny, który pełnił stanowisko dyrektora do 1939 r.

Ze Świeciem związany jest Stanisław Kostka, s. Jana Jakuba i Apolonii Pałubickiej – członek zarządu Banku Ludowego w Rehden, w latach 1907 i 1912 delegat Prus Królewskich do parlamentu w Berlinie, w 1920 roku komisaryczny burmistrz Radzynia Chełmińskiego. Rok później 23 listopada został wybranym pierwszym burmistrzem Świecia i był nim do 19 stycznia 1935 roku.

Liczne pisma wydawane przez młodzież szkolną na Pomorzu, stanowiły jeden z elementów procesu wychowawczego. Również w Świeciu nad Wisłą uczniowie gimnazjum zaczęli wydawać od 13 stycznia 1931 r. miesięcznik „Gregorianum”, który ukazywał się nieprzerwanie do 1939 r. Po wznowieniu w 1945 r. działalności Liceum Ogólnokształcącego w Świeciu ukazał się tylko jeden numer pod zmienionym tytułem „Z wiary naszej”. Wydawcą był Komitet Redakcyjny Koła Literackiego, a redaktorem naczelnym Aleksander Ścibor-Rylski.

Na podstawie dekretu kanclerza Adolfa Hitlera z 8 października 1939 r. O organizacji administracji wschodnich terytoriów włączonych do Rzeszy na okupowanych terenach Polski ustanowiono nowe jednostki administracyjne: Okręg Rzeszy Gdańsk – Prusy Zachodnie (Gau Danzig – Westpreussen) i Okręg Rzeszy – Poznań (Reischsgau Posen). Namiestnikiem okręgu Gdańsk – Prusy Zachodnie został Albert Forster.

Jesienią 1939 roku niemieckie władze okupacyjne dokonywały eksterminacji miejscowej ludności polskiej. W lasach mniszkowskich wymordowano 1350 pacjentów szpitala psychiatrycznego, a na ul. Polnej rozstrzelano około 40 Żydów.

W 1945 wycofujące się wojska niemieckie ze zgrupowania toruńskiego wzmocniły świecki garnizon i dołączyły do 2 Armii. Czołowe oddziały 2 Frontu Białoruskiego zostały dopuszczone pod kościół farny w Świeciu na starym mieście, gdzie znienacka otworzono do nich ogień z dział (kalibru najprawdopodobniej 88 mm), znajdującej się przy ulicy Polnej, gdyż tam była linia oporu Niemców. Rosjanie próbowali 9 razy przejść przez Wisłę, nadaremnie; ponieśli ciężkie straty. Na skutek ostrzału został zniszczony kościół farny w Świeciu, gdyż Rosjanie ulokowali tam punkt medyczny, Niemcy widząc palące się światło otworzyli ogień artyleryjski na kościół. Mroźną zimą 1945 roku Niemcy opuścili pozycje w Świeciu po przerwaniu przez Rosjan pozycji obronnych na wysokości wsi Gruczno. Gdy pierwsze jednostki radzieckie wkraczały do Świecia, Niemców już tam nie było. Cały sprzęt, który nie był im potrzebny, zrzucili do parowu za szpitalem w Świeciu (Diabelce). W jednostce wojskowej w Świeciu (podczas okupacji szkółka łączności) pozostawiono duże ilości papierów, mundurów, a nawet nart. Niemcy uciekali w kierunku Laskowic i Czerska.

Po wkroczeniu wojsk 2 Frontu Białoruskiego Rosjanie wysadzili w powietrze kościół w Przechowie w celu wydłużenia lądowiska dla samolotów.

Na podstawie dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 zostały utworzone miejsca odosobnienia, więzienia i ośrodki pracy przymusowej dla „hitlerowskich zbrodniarzy oraz zdrajców narodu polskiego”. Obóz pracy nr 173 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło w Świeciu^[12].

Po wojnie nastąpił rozwój miasta, liczba mieszkańców wzrosła z 8300 w 1945 do ponad 13 500 w 1961 roku. Rozbudowano cukrownię (istniejącą od 1883 roku), zakłady mięsne, młyny oraz zbudowano nowoczesną wytwórnię pasz treściwych (obecnie PROVIMI). Jednak najważniejszym wydarzeniem w powojennej historii Świecia była decyzja o budowie w pobliskim Przechowie zakładów celulozy i papieru, które zdynamizowały jego rozwój i wpłynęły na strukturę gospodarczą regionu. Uruchomione w 1968 roku, w kilka lat później zatrudniały ponad 4600 osób.

W 1988 miasto zostało odznaczone Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski^[13].

Zabytki

Ta sekcja od 2010-05 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Zamek krzyżacki w Świeciu

Pozostałości murów obronnych

Stary kościół farny w Świeciu

(c) Kazimierz Mendlik, CC BY-SA 3.0

Klasztor pobernardyński i kościół Niepokalanego Poczęcia NMP

• Zamek krzyżacki z lat ok. 1335–1350, gotycki, na planie kwadratu, pierwotnie z czterema narożnymi basztami, wzorowany prawdopodobnie na zamkach nadreńskich^[14]. Charakterystyczna krzywa wieża (1/2 metra od pionu) jest najwyższym tego typu obiektem w Polsce. Od 1875 r. aż do I wojny światowej zamek znajdował się pod administracją władz budowlanych (Königliche Strobauverwaltung). W tym czasie, tj. w latach 1877–1878, przeprowadzono wstępne prace zabezpieczające. W końcu XIX w. konserwator prowincji zachodnio-pruskiej, Johann Heine, wysunął propozycję przeprowadzenia konserwacji ruin zamku systemem Cohausena, w wyniku czego korony murów zostały pokryte betonowymi czapami. Na początku XX w. Konrad Steinbrecht przeprowadził inwentaryzację ruin zamku. Wynika z niej, że ocalałe do 2/3 wysokości północne skrzydło posiadało częściowo zachowaną narożną wieżę północno-wschodnią i całkowicie zachowaną (wyremontowaną), masywną wieżę północno-zachodnią. Zachowały się także pomieszczenia piwniczne: skrzydła wschodniego oraz częściowo – południowego i zachodniego. W 1898 r. na terenie zamku odbył się pierwszy zlot IV okręgu nadwiślańskiego Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Odtąd, aż do I wojny światowej, na obszarze przyzamkowym odbywały się regularnie ćwiczenia tego towarzystwa. W późniejszych latach wybudowano boisko sportowe, na którym w 1912 r. odbyły się zawody sportowe. W restauracji „Zamkowa”, położonej niedaleko murów zamkowych, znajdowała się sala do ćwiczeń gimnastycznych. Przeprowadzone w sierpniu 2008 roku pomiary, wykazały, że wieża odchylona jest od pionu w kierunku zachodnim o 106 cm, przy wysokości wynoszącej 34,73 m. Tym samym wieża zamku krzyżackiego w Świeciu jest najwyższą krzywą wieżą w Polsce, na szczyt której mogą wejść turyści. Sama warownia jest niewątpliwym symbolem miasta, a na dziedzińcu odbywają się liczne festyny i koncerty. Od 2002 roku, obiekt jest udostępniony dla odwiedzających, których liczba z roku na rok stale wzrasta.

• Mury obronne (XIV w.), zachowane w znacznym stopniu. W historii oprócz swej imiennej roli, spełniały też funkcje przeciwpowodziowe.
• Kościół farny (Stara Fara) to kościół łączący w sobie szereg stylów architektonicznych, od gotyku po barok. Jest tak dlatego, że jego budowę rozpoczęto dopiero w 1400 roku i trwała ona przez około 100 lat. Gotyckie jest prezbiterium, środkowa część kościoła nosi cechy renesansu, natomiast zachodnia wieża zakończona jest nietypowymi, renesansowymi attykami. Wnętrze zaś, niegdyś głównie barokowe, aktualnie wyposażone jest skromnie. W czasie II wojny światowej, a dokładniej podczas wyzwalania miasta przez armię radziecką, kościół uległ poważnemu zniszczeniu. Jego odbudowy podjęto się dopiero w 1983 roku, zakończono w 1988. W 1990 utworzono parafię. Kościół ten został wykorzystany podczas kręcenia niektórych scen serialu „Czterej pancerni i pies”.
• Klasztor pobernardyński z kościołem Niepokalanego Poczęcia NMP. Jeden z najcenniejszych zabytków miasta. Zbudowany w latach 1692–1720 niewielki rokokowy kościół, o wyposażeniu z okresu panowania Stanisława Augusta. Do świątyni prowadzi wieża bramna datowana na rok 1800 oraz beczkowo sklepione krużganki. W kościele znajduje się obraz Najświętszej Marii Panny, który miał trafić do kościoła w Gdańsku, lecz gdy statek zacumował do Świecia i chciał kontynuować swoją podróż nie mógł odpłynąć z powodu przypływu. Znak ten uznano za cud i postanowiono obraz zostawić w świeckim Kościele i od tego czasu miasto było pod opieką Najświętszej Marii Panny. Obraz dziś znajdujący się w kościele jest kopią – oryginał uległ spaleniu w trakcie pożaru. Sam klasztor skasowano w 1816 roku, jego pomieszczenia wykorzystywane są obecnie przez szkoły katolickie.
• Ratusz – budynek w północnej pierzei rynku, zbudowany z jasnej cegły w 1879 roku, w stylu wiktoriańskim. Uwagę przyciąga wysoka, zegarowa wieża, górująca nad placem. Cały obiekt jest blankowany, przypomina zatem obronny zameczek.
• Kamienice mieszczańskie – zbudowane głównie w okresie od 1860 do 1900 roku. Można wśród nich znaleźć wiele interesujących gmachów. Reprezentują wszystkie style architektoniczne XIX wieku. Niektóre z nich cechuje wysoki kunszt, zawdzięczany wielkim sumom pieniędzy, które cesarz Wilhelm I przeznaczył na budynki dzielnicy „Nowy Świat” podczas przenosin miasta.
• Kościół św. Andrzeja Boboli – potężna bryła neogotyckiej świątyni, zbudowana pierwotnie dla luteran w latach 1891–1894. W panoramie miasta dominuje jego dwuhełmowa wieża, wysoka na 46 metrów, najwyższy tego typu obiekt w Świeciu. Sam kościół widać niemal z każdego miejsca w mieście, a nawet ze sporej odległości poza nim. W wyposażeniu dominuje neogotyk, a także część sprzętów przeniesionych tutaj ze zniszczonego kościoła na Starym mieście.
• Młyny w dzielnicy Przechowo oraz nadwdecki spichlerz z XVIII w.

Dzielnice Świecia

• Stare Miasto – najstarsza z obecnie istniejących dzielnica Świecia. Założona już ok. 1240 roku przez ks. Świętopełka, odgrywała rolę rezydencji książęcej, skąd rządzono nawet całym Pomorzem Gdańskim. W 1338 roku, po lokacji miasta na prawach chełmińskich przez Krzyżaków, wytyczono ulice i parcele według stylu niemieckiego.

Teren ten z powodu położenia w widłach Wdy i Wisły narażony był na częste zalewanie przez wody tych rzek. Dlatego już w XIV wieku niektórzy rzemieślnicy i kupcy osiedlali się w rejonie obecnego Śródmieścia, które było położone znacznie wyżej.

Populacja Starego Miasta w Świeciu nigdy nie osiągnęła imponujących rozmiarów. Najwięcej świecian mieszkało tu bezpośrednio przed przeprowadzką miasta na drugi brzeg Wdy (3166 mieszkańców). Później liczba mieszkańców systematycznie spadała. Obecnie na terenie dzielnicy mieszka ok. 100 osób. Poza tym, jej teren zajmują ogródki działkowe oraz pola uprawne.

• Śródmieście (dawniej Nowy Świat) – Ta reprezentacyjna dzielnica powstała w drugiej połowie XIX wieku, kiedy to Świecie za zgodą cesarza niemieckiego oraz z jego silnym wsparciem finansowym przenosiło się na drugi, wysoki brzeg Wdy. Kosztem 308 tys. marek wytyczono ulice, zbudowano imponujące gmachy urzędów. Część kwoty przeznaczono również na pomoc dla mieszkańców Świecia przeprowadzających się ze Starego Miasta. Początkowo zaplanowano, aby na terenie Śródmieścia zamieszkało ok. 7000 osób. Od lat wskaźnik ten pozostaje na podobnym poziomie. Urody dzielnicy na pewno nie dodają jednak czteropiętrowe bloki zbudowane w jej południowej części, w rejonie ul. Browarowej i Parowej, a także bezpośrednia bliskość os. Kościuszki.
• Dzielnica Chmielniki – obecnie nie uznawana za odrębną część miasta, została założona w 1931 roku i stanowiła jego dzielnicę willową.
• Przechowo – do 1972 roku stanowiła oddzielną wieś w gminie Świecie, była też znaczącym dla miasta zapleczem przemysłowym. Już od połowy XIX wieku rozwijał się tu przemysł w związku ze zbudowaniem toru kolei żelaznej. Nad Wdą zbudowano zespół młynów, z czasem rozbudowywanych, a także liczne mniejsze zakłady m.in. maszynowe i mleczarnię. Przechowo nie zostało oszczędzone przez działania wojenne. W 1945 roku wojska radzieckie wysadziły w powietrze miejscowy kościół, rozgrabiono również wiele urządzeń przemysłowych. Ponowny rozwój wsi nastąpił dopiero w połowie XX wieku, kiedy zapadła decyzja o budowie dużej paszarni, a przede wszystkim zakładów celulozy i papieru. Po realizacji pierwszego etapu budowy zakładu, widząc wyraźne ciążenie tego terenu ku miastu, w 1972 roku włączono Przechowo do Świecia.
• Os. Kościuszki – pierwsze osiedle w mieście zbudowane na fali imigracji do Świecia przyszłych pracujących w tutejszym przemyśle oraz jednostce wojskowej. Powstające w bezpośrednim sąsiedztwie śródmieścia, wkrótce dało dach nad głową ponad 4000 mieszkańcom.

(c) Tomisław z polskiej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0

Widok na osiedle Marianki w 2007 roku

• Marianki – niegdyś wieś w bezpośrednim sąsiedztwie miasta, a obecnie największa i zdecydowanie najdynamiczniej rozwijająca się dzielnica Świecia. Decyzja o przeznaczeniu malowniczych teras wiślanych pod zabudowę wielorodzinną zapadła zaraz po rozpoczęciu budowy zakładów celulozy i papieru w Przechowie. Początkowo w tej celowo pozbawionej kościoła dzielnicy miało zamieszkać około 10 tys. osób, głównie przyszłych pracowników „Celulozy”. Łącznie od 1971 roku do końca lat 80. zbudowano tutaj około 80 budynków mieszkalnych cztero- i pięciokondygnacyjnych, dwie szkoły, dwa przedszkola i liczne obiekty handlowo-usługowe. Dopiero na początku lat 80. na zabagnionym terenie na północnym obrzeżu Marianek zlokalizowano nową parafię rzymskokatolicką pw. św. Józefa, która od kilku lat może poszczycić się nowym budynkiem kościoła. Parafia ta liczy obecnie około 12 tys. wiernych, stanowiąc największą tego typu wspólnotę w mieście. Ta kilkunastotysięczna dzielnica, wraz z wyrosłymi w jej sąsiedztwie osiedlami willowymi (Paderewskiego i Kraszewskiego) skupia w sobie blisko połowę mieszkańców miasta, a gęsta zabudowa wielorodzinna przyczynią się do bardzo wysokiej gęstości zaludnienia w Świeciu (2170 os./km²). Obecnie właśnie tutaj koncentruje się rozwój urbanistyczny (wielorodzinny) Świecia; po roku 1994 rozpoczęto m.in. budowę nowego osiedla Marianki II.
• Miasteczko – jest to niewielka dzielnica miasta położona w bezpośrednim sąsiedztwie Zakładów Papierniczych „Mondi”. Pierwotnie znajdowały się tam hotele robotnicze. Nazwana „Miasteczkiem” prawdopodobnie z racji znacznego oddalenia dzielnicy od ścisłej zabudowy miasta.
• Os. 800-Lecia – dzielnica wytyczona w połowie lat 90., mająca stanowić zaplecze dla wciąż rozwijającego się budownictwa jednorodzinnego w mieście. Obecnie jest jedną z najbardziej atrakcyjnych i najdroższych lokalizacji pod budownictwo tego typu w Świeciu.

Rozwój i ludność miasta

Liczba ludności w 1988 roku osiągnęła poziom 25 000, podnosząc Świecie do rangi miasta średniego. Powstały nowe osiedla mieszkaniowe: Kościuszki (4000 mieszkańców) oraz Marianki (ponad 10 tys. mieszkańców). Obecnie Świecie jest ważnym ośrodkiem gospodarczym, mieszkaniowym i handlowym województwa kujawsko-pomorskiego. Dawne zakłady celulozy to obecnie nowoczesne i o wiele zdrowsze dla środowiska naturalnego (ISO 14000) zakłady MONDI ŚWIECIE S.A. oraz kooperujące z nimi firmy, charakteryzujące się dynamicznym rozwojem. Ponadto Świecie to duży węzeł drogowy na skrzyżowaniu tras nr 91 i 5.

Demografia

Zmiany w liczbie ludności Świecia w historii:(dane od 1998 r. – Bank Danych Regionalnych – www.stat.gov.pl) 31 grudnia 2011 r. miasto liczyło 26 574 mieszkańców^[15]. Świecie znajduje się na siódmym miejscu w województwie kujawsko-pomorskim pod względem liczby ludności. W rankingu znajduje się między Brodnicą (27588 mieszkańców), a Chełmnem (20428 mieszkańców). W dawnym województwie bydgoskim plasowało się na czwartej pozycji, po Bydgoszczy, Inowrocławiu i Chojnicach.

Istotnym elementem sytuacji demograficznej miasta jest tendencja do obniżania się liczby ludności w jego granicach administracyjnych, przy jednoczesnym wzroście zaludnienia w obszarze gminy wiejskiej Świecie. Oba te procesy rekompensują się, utrzymując zaludnienie gminy Świecie na stosunkowo stabilnym poziomie – ok. 33 tys. osób.

• Piramida wieku mieszkańców Świecia w 2014 roku^[16].

Gospodarka

(c) Kazimierz Mendlik, CC BY-SA 3.0

Mondi Świecie S.A.

Mondi Bags Świecie – producent worków papierowych

Młyny w Świeciu

Pod względem przychodów podatkowych przypadających na jednego mieszkańca Świecie jest najbogatszym miastem powiatowym w województwie kujawsko-pomorskim i 12 miastem w Polsce pod tym względem^[17].

Świecie jest także jednym z większych ośrodków gospodarczych na Pomorzu, tu zlokalizowane są największe zakłady branży papierniczej w Polsce i jedne z największych w Europie.

• Papiernia – Mondi Świecie S.A.^[18] – producent papieru do opakowań, tektury falistej oraz worków papierowych. W procesie restrukturyzacji zakładu po 1997 roku, zlikwidowano nierentowne i wydzielono pozostałe linie produkcyjne, którymi zajmują się nowo powstałe spółki. W 2009 roku podjęto największą w historii zakładu inwestycję (350 mln euro), polegającą na zainstalowaniu nowego ciągu technologicznego produkcji tektury i opakowań.

Ponadto w mieście silną pozycję ma przemysł spożywczy, chemiczny oraz materiałów budowlanych. Kształtują ją takie firmy jak:

• Cargill – zakład produkcji pasz treściwych
• Kemira – firma fińska, zajmuje się produkcją klejów żywicznych i innych chemikaliów
• Cegielnia
• PBDiM
• Mekro – producent konstrukcji stalowych
• Energoremont Świecie
• Kotłoinwest

Od 2010 trwa budowa parku technologicznego „Vistula II”, w odległości kilku kilometrów od centrum miasta. Teren ten jest kolejnym etapem stworzenia w okolicach Świecia terenów atrakcyjnych dla inwestorów. Obszar Vistula I, położony w widłach dróg krajowych 91 i 5, jest już w całości zajęty przez przedsiębiorstwa.

Transport

Świecie, miasto w Dolinie Dolnej Wisły, już od początku swojego istnienia czerpało istotne zyski z tego korzystnego dla rozwoju transportu położenia. Więcej niż prawdopodobne jest też to, że gdyby nie krzyżujące się w mieście szlaki handlowe, w tym bursztynowy, gród warowny i siedziba książąt pomorskich nie wykształciłaby w swoim bezpośrednim sąsiedztwie osady handlowej będącej właściwym zaczątkiem miasta.

W okresie średniowiecza dominującą rolę dla rozwoju Świecia miała Wisła i odbywający się na niej handel. Rzeką spławiano wtedy tratwami większość towarów z południa Polski do Gdańska. W świeckim zamku działały między innymi magazyny soli, a w późniejszych czasach zbudowano nad rzeką kilka spichlerzy.

W XIX wieku znaczenie Wisły dla handlu zaczęło się bardzo szybko zmniejszać. Jej dotychczasową funkcję zaczęły przejmować utwardzone drogi, a po 1850 również kolej, której pierwszą nitkę prowadzącą przez Pomorze zbudowano po 1850 (Berlin-Królewiec z odgałęzieniem do Gdańska). Pierwotnie zakładano, że linia kolejowa biec będzie przy samym Świeciu, ostatecznie jednak ominęła ona miasto. Z kolei zamulające się koryto Wisły coraz bardziej utrudniało handel. Miasto pozostało bez głównego źródła własnych dochodów.

Odcięte od Wisły, już w latach 60. XIX wieku Świecie zaczęło starać się o budowę kolejowej bocznicy, początkowo od strony Laskowic, z którymi miasto posiadało dogodne połączenie drogowe. Projektu tego nie udało się zrealizować, a Świecie uzyskało połączenie kolejowe z pobliskim Terespolem dopiero w 1888 r.

Była to linia jednotorowa, która nabrała dużego znaczenia w ruchu towarowym. Wybudowano na niej kilka bocznic, w tym dwie najważniejsze, prowadzące do cukrowni i młynów, których produkty we wcześniejszych latach były spławiane Wisłą. Natomiast w ruchu pasażerskim linia ta od samego początku istnienia miała niewielkie znaczenie; w latach 80. XX wieku kursowały nią jedynie 4 pary pociągów spalinowych do Terespola Pomorskiego. Ostatecznie połączenie to zlikwidowano w 1996 roku. Od tej pory tory były wykorzystywane jedynie na potrzeby miejskiej ciepłowni i cukrowni. Po likwidacji tej ostatniej połączenie towarowe do samego centrum Świecia straciło rację bytu. Jakkolwiek tory w Przechowie są wciąż wykorzystywane na potrzeby tamtejszego przemysłu, to Rada Miejska w Świeciu podjęła decyzję o rozbiórce linii kolejowej od stacji Świecie Przechowo do stacji Świecie nad Wisłą. W przyszłości w śladzie rozebranego toru ma biec nowa ulica, która docelowo odciąży obecnie zatłoczoną ulicę Wojska Polskiego.

Droga ekspresowa S5, obwodnica Świecia (przed remontem)

Na początku lat 90.^[19] planowano budowę zachodniej obwodnicy Świecia w ciągu ówczesnych dróg nr 1 (E75) i nr 5 (E261), którą oddano do użytku w II połowie dekady^[20].

Obecnie Świecie posiada dobrze rozwiniętą komunikację autobusową. Głównym przewoźnikiem jest PKS Bydgoszcz, można tu spotkać także autobusy Arriva Toruń, PKS Grudziądz, PKS Iława, PKS Chojnice i PKS Łódź. Miasto posiada bezpośrednie połączenia autobusowe z Bydgoszczą, Toruniem, Gdańskiem, Łodzią, Poznaniem, Grudziądzem, Koronowem, Chełmnem i in.

W 2014 przy ul. Wojska Polskiego oddano do użytku sanitarne lądowisko Świecie-Szpital dla helikopterów.

W 2016 w miejscu starej pływalni w Przechowie oddano do użytku kompleks basenów (basen sportowy, basen rekreacyjny, brodzik, dwie zjeżdżalnie długości 42 i 72 m, jacuzzi, dwie sauny, sala masażu i sala fitness), którego realizacja pochłonęła 15 mln zł^[21]

Kultura

Świecie jest organizatorem Kongresów Kociewskich. Najpopularniejsze świeckie imprezy kulturalne to:

Międzynarodowy Festiwal Orkiestr Dętych

• Międzynarodowy Festiwal Orkiestr Dętych – odbywa się przeważnie w ostatnich dniach czerwca. Oprócz gospodarza, którym jest Orkiestra Dęta ze Świecia, występują orkiestry z Polski i Europy. Muzyka orkiestr połączona jest z konkursem choreografii i występami „majorettes”.
• Nocne Śpiewanie na Zamku w Świeciu – piosenka turystyczna i nie tylko. Ta impreza ma miejsce zazwyczaj w drugi weekend września. Od 1984 roku zjeżdżają na świecki zamek miłośnicy piosenki poetyckiej, turystycznej, szant itp. Nocne Śpiewanie jest również przeglądem kwalifikującym do Finału Studenckiego Festiwalu Piosenki w Krakowie.
• Festyn edukacyjny pod nazwą „Dni Kultury Średniowiecznej”, który odbywa się około połowy czerwca na dziedzińcu zamku krzyżackiego. W trakcie jego trwania zwiedzający oraz widzowie, mają możliwość zapoznania się z techniką produkcji narzędzi codziennego użytku, wyrobem zbroi i uzbrojenia, produkcją ozdób, czy technika wypieku chleba tradycyjnymi metodami. Całość festynu urozmaicają pokazy walk średniowiecznych wojów lub rycerzy w zależności od okresu, jaki akurat jest przedstawiany na festynie.
• Turniej rycerski, który odbywa się w pierwszy weekend września. Organizują go członkowie bractwa rycerskiego św. Katarzyny, wraz z Izbą Regionalną Ziemi Świeckiej. Turniej ten gromadzi przeważnie ponad 40 rycerzy, nie licząc pięknych białogłów i towarzyszących giermków. Pokazy walk, turniej łuczniczy i kuszniczy a ostatnio hakowniczy, cieszą się dużym zainteresowaniem wśród widzów. Tradycyjnie turniej kończy się szturmem na zamek lub bitwą u jego murów, w świetle płonącej osady rycerskiej.
• Blues na Świecie Festival. Jeden z największych i najciekawszych festiwali bluesowych w Polsce, organizowany pod patronatem radiowej „Trójki”. Goszczą na nim wybitni artyści i muzycy z Polski oraz z zagranicy.

Muzea

Muzeum Pożarnictwa w Świeciu

• Muzeum Pożarnictwa w Świeciu

Zdrowie

Szpitale, przychodnie

Wojewódzki Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych im. dr Józefa Bednarza

• Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Nowy Szpital Sp. z o.o.”
• Wojewódzki Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych im. dr Józefa Bednarza
• Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Florencja”

Edukacja

Szkolnictwo podstawowe

• Szkoła podstawowa nr 1 im. Wojska Polskiego
• Szkoła podstawowa nr 2 im. Ziemi Świeckiej
• Szkoła podstawowa nr 3 im. Mikołaja Kopernika
• Szkoła podstawowa nr 5 im. Polskich Olimpijczyków
• Szkoła podstawowa nr 7 im. Adama Mickiewicza
• Szkoła podstawowa nr 8 im. Kazimierza Ecksteina
• Katolicka Szkoła Podstawowa im. ks. dra Bernarda Sychty

Szkolnictwo ponadpodstawowe

(c) Kazimierz Mendlik, CC BY-SA 3.0

Astrobaza w Świeciu

• Liceum Ogólnokształcące im. Floriana Ceynowy
• Akademickie Liceum Ogólnokształcące
• Zespół Szkół Ogólnokształcących i Policealnych
• Zespół Szkół Ponadpodstawowych
• Zespół Szkół Menedżerskich
• Zespół Szkół Specjalnych
• „Twoja Szkoła” Największa sieć szkół dla dorosłych w Polsce

Szkolnictwo wyższe

• Uczelnia Lingwistyczno-Techniczna w Świeciu

Wspólnoty wyznaniowe

Poewangelicki kościół św. Andrzeja Boboli

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące związki wyznaniowe:

Kościół Rzymskokatolicki

• Parafia Chrystusa Króla w Świeciu
• Parafia Matki Bożej Częstochowskiej i św. Stanisława w Świeciu
• Parafia Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Świeciu
• Parafia św. Andrzeja Boboli w Świeciu
• Parafia św. Józefa w Świeciu

Kościół Zielonoświątkowy

• Zbór Kościoła Zielonoświątkowego „Szalom” w Świeciu

Świadkowie Jehowy

• Zbór Świadków Jehowy Świecie–Południe i Sala Królestwa
• Zbór Świadków Jehowy Świecie–Północ i Sala Królestwa^[22].

Sport

Infrastruktura

Miasto posiada halę widowiskowo-sportową, otwartą w 2007 roku. Arena główna Hali Widowiskowo-Sportowej w Świeciu pozwala na rozgrywanie wszystkich drużynowych dyscyplin zespołowych, a więc: piłki nożnej halowej, siatkówki, koszykówki oraz piłki ręcznej. Specjalne kotary pozwalają na podział parkietu na trzy równe, niezależnie od siebie działające części. Wymiar areny głównej wynosi: 44 × 25 m. Wysokość: 12,5 metra. Sala rozgrzewkowa o powierzchni 228,7 m² i wysokości 5 metrów pozwala na przeprowadzanie treningów dyscyplin związanych ze sportami walkami i gimnastyką. Służy również do organizowania spotkań firmowych, bankietów i pokazów. Obiekt Hali Widowiskowo-Sportowej posiada kompleks 6 szatni dzielonych nowoczesnymi prysznicami czasowymi. Pod płytą boiska znajduje się kręgielnia z czterema torami do gry^[23].

Kluby Sportowe

Siatkówka

MUKS Joker Mekro Świecie - żeński zespół siatkarski występujący od sezonu 2019/2020 w ekstralidze kobiet.^[24] Już w sezonie 2018/2019 Joker Świecie wygrał I ligę (drugą w hierarchii rozgrywek), ale zarząd klubu zdecydował wówczas o wycofaniu kubu z walki w barażach o awans. Powodem decyzji był brak możliwości zapewnienia środków finansowych niezbędnych do grania w najwyższej klasie rozgrywkowej.^[25]

Koszykówka

Polpak Świecie - zespół występujący w męskiej ekstralidze koszykówki mężczyzn 3 sezony (od 2005/2006 do 2007/2008). Ostatni mecz w ekstralidze Polpak rozegrał 23 maja 2008 roku, po czym zespół nie został zgłoszony do ekstraligi ze względów finansowych.^[26] Po latach seniorska koszykówka w Świeciu została reaktywowana, w sezonie 2021/2022 do rozgrywek III ligi łódzko-kujawsko-pomorskiej został zgłoszony Świecki Klub Koszykówki.^[27]

Pozostałe sporty

• Wda Świecie – sekcja piłki nożnej – III liga, gr. kujawsko-pomorsko-wielkopolska, sekcje: piłka siatkowa, boks, lekkoatletyka
• M.L.K.S. Wisła Świecie – zapasy (wiele tytułów mistrzowskich)
• Rugby Klub Świecie
• Świecki Klub Karate Kyokushin
• Świecki Klub Shorin-Ryu Karate
• Świeckie Stowarzyszenie Aikido
• Pasjonaci 4x4 Świecie
• Sekcja bokserska K.S. Wda Świecie (wiele sukcesów przez ponad 30 lat istnienia)

Turystyka

Zamek krzyżacki w Świeciu

W Świeciu znajduje się pole namiotowe i kemping „Camping-Zamek Świecie” ul. Zamkowa 10 położony na prawym brzegu rzeki Wdy, tuż przy zamku krzyżackim.

Świecie posiada kilka atrakcji turystycznych, którymi są zabytki miasta, ekspozycje muzealne oraz punkty widokowe na Dolinę Dolnej Wisły z Czarcich Gór. Miasto jest również ostatnim punktem spływów kajakowych rzeką Wdą.

Przez Świecie prowadzą lub się w nim zaczynają następujące piesze szlaki turystyczne:

• Szlak im. Fryderyka Chopina: Świecie – Kozłowo – Terespol Pomorski (8 km)
• Szlak zielony „Nadwiślański”: Bydgoszcz Osiedle Leśne – Zamczysko – Strzelce Górne – Gądecz – Trzęsacz – Kozielec – Topolno – Świecie (55 km)
• Szlak „Zamkowy”: Świecie – Chełmno (9 km)
• Szlak czarny „Na Diabelce”: Świecie – Sartowice (11 km)

Przez Świecie prowadzi również kilka szlaków rowerowych:

• Międzynarodowa Trasa Rowerowa R-1 – w okolicach Świecia prowadzi przez: Koronowo – Serock – Gruczno – Świecie – Wielkie Łunawy – Grudziądz
• Szlak czerwony z Torunia do Czerska (TO-7002c + BY-6002c): Toruń – Zamek Bierzgłowski – Siemoń – Unisław – Płutowo – Starogród – Chełmno – Głogówko Królewskie – Świecie – Osie – Tleń – Śliwice – Czersk (126 km)
• Szlak rowerowy dookoła Doliny Fordońskiej: Bydgoszcz Osiedla Leśne – Las Gdański – Nowy Fordon – Topolno – Gruczno – Głogówko Królewskie koło Świecia – Chełmno – Ostromecko – Stary Fordon (89 km)
• Szlak rowerowy czarny po Dolinie Dolnej Wisły: Cierpice – Solec Kujawski – Bydgoszcz – Świecie – Nowe – Gniew – Tczew – Kwidzyn – Grudziądz – Chełmno – Ostromecko – Zamek Bierzgłowski (447 km)

Ochrona przyrody

(c) Michal Jerzy Golonka, CC BY-SA 3.0

Ujście Wdy do Wisły

Cis pospolity Adam 105 cm obwodu na skwerze na rogu A Mickiewicza/Wojska Polskiego.

Cis pospolity na cmentarzu przy ul. A Mickiewicza – obwód 106 cm.

Parki krajobrazowe

Wschodnią część miasta zajmuje Nadwiślański Park Krajobrazowy. W mieście przy ul. Sądowej 5 swoją siedzibę ma dyrekcja Zespołu Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego.

Natura 2000

Na obszarze miasta znajduje się obszar natura 2000 SOO Zamek w Świeciu PLH040025 o powierzchni 15,8 ha.

Pomniki przyrody

Na terenie miasta znajdują się następujące pomniki przyrody^[28] (stan na grudzień 2011):

Współpraca międzynarodowa

Urząd Miasta w Świeciu

Miasta i gminy partnerskie

• Pieszyce  Polska
• Gernsheim^[30]  Niemcy
• Perth  Australia (1990)

Zobacz też

• Chełmno
• Świecie nad Wisłą
• Zespół Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego
• Trasy turystyczne Bydgoszczy i okolic
• Szlaki turystyczne Torunia i okolic
• Szlaki turystyczne Grudziądza i okolic
• Cmentarz żydowski w Świeciu

Przypisy

Bibliografia

• Dzieje Świecia nad Wisłą, praca zbiorowa pod red. K. Jasińskiego, Wyd. PWN, Warszawa- Poznań- Toruń 1979
• Świecie, Księga Jubileuszu 800-Lecia, pod red. J. Borzyszkowskiego, UM Świecie, Instytut Kaszubski w Gdańsku, Świecie- Gdańsk 1998
• Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa. Wyd. Z.P. Polimer Koszalin 2010, ISBN 978-83-89976-40-6, s.134,135,140 i 141·
• Materiały do biografii genealogii i historii rodu Kostków herbu Dąbrowa, praca zbiorowa pod red. Barbary Fabiszewskiej. Wyd. Stowarzyszenie Rodu Kostków, Białystok-Koszalin 2012, ISBN 978-83-927099-0-9, s. 19, 20, 21 i 22·
• Janina Młyńska- Niwińska, Rodzinne historie po mieczu i kądzieli. Wspomnienia. Wyd. „Finna” Gdańsk 2010, ISBN 978-83-89929-03-7, s. 29, 30, 31, 32, 33,36
• Pojezierze Kociewskie i okolice, J. Milewski, Wyd. Morskie, Gdańsk 1984
• Kociewie i Bory Tucholskie, J. Ellwart, Wyd. Region, Gdynia 2002
• Świecie. Przewodnik Turystyczny, pod red. M. Borocha, Urząd Miasta w Świeciu, Zarząd Oddziału PTTK w Świeciu, Agencja Wydawnicza Duo-Press, Bydgoszcz 1999
• Dyptyk Świecki, D. Piasek, PUH Reklamex Sp. z o.o., Bydgoszcz- Świecie 1996
• Zamek Wodny w Świeciu, J. Kamiński, Wyd. PWR, Toruń 2003

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa miasta
• Świecie, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 655 .
• Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona