Żalejka

Kształt typowej żalejki.
Gra na żalejce.
Chłopiec z żalejką - obraz Wasilija Tropinina, koniec XIX w.

Żalejka, żaliejka (także: briołka) – instrument dęty drewniany z grupy aerofonów stroikowych[1].

Charakterystyka

W klasyfikacji Hornbostela-Sachsa instrument umieszczony jest pod numerem 422.211.2.

Od strony ustnika ma postać cienkiej, pustej w środku rurki (podobnej do fujarki), ale rozszerzającej się na końcu w kształt rogu. Instrument zwykle wykonywany jest z drewna, trzciny lub rurki rogowej i zakończony kominem wykonywanym z rogu lub drewna (często wykorzystuje się do tego drewno wiązu)[2].

Wśród tego typu instrumentów wyróżniane są także ich podtypy. Należy zwrócić uwagę, że dźwięk np. briołki w porównaniu z dźwiękami wydawanymi przez bardziej „pastuszkową” w charakterze żalejkę, jest bardziej delikatny i łagodny, ponieważ wykonuje się ją w całości z drewna. Jako pierwszy wprowadził ten instrument ludowy do rosyjskich orkiestr Władimir Andriejew[3].

Instrumenty te wywodzą się z Rosji (są tam jednym z najbardziej popularnych instrumentów ludowych), ale rozpowszechnione są także na terenie Ukrainy i Białorusi. Obecnie wiele zespołów muzycznych pochodzących z tych krajów wykorzystuje ten instrument w swoim repertuarze (np. ukraińska grupa DachaBracha[4]).

Nazwa

Żalejka - strona tytułowa zbioru wierszy Janki Kupały, 1908.

Instrument znany jest także pod nazwami żałomiejka, sopel, piszczałka, fletnia, duda, także: trąbka klarnetowa[5].

Niektórzy badacze zwracali uwagę na ten sam korzeń językowy, występujący w wyrazach żalejka i żalnik (wyraz oznaczający w języku starosłowiańskim - mogiłę, grób), co by wskazywało na to, że instrument ten był używany w czasie pogrzebów i obrzędów wspominania zmarłych[6]. Wiarygodniejsze jest pochodzenie od rosyjskiego wyrazu шалме́й/шалма́й („szałamaja”) ← niemieckie Schalmei ← francuskie chalemie ← łacińskie calamus („trzcina”).

Poeta białoruski Janka Kupała nazwał jeden ze swych zbiorów wierszy tytułem „Żalejka” (biał. Жалейка)[7][8].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Zofia Lissa, Historia muzyki rosyjskiej, Polskie Wydawnictwa Muzyczne, 1955.
  2. ↑ Kazimierz Moszyński, Kultura ludowa Słowian: cz 1-2. Kultura duchowa, Książka i Wiedza, 1968, s. 565-567.
  3. ↑ W. N. Byczkow - Instrumenty muzyczne (ros. Музыкальные инструменты – wyd. АСТ-ПРЕСС, 2000, ISBN 5-7805-0537-3)
  4. ↑ Etnochaos i szarowarszczyzna | Pismo Folkowe, pismofolkowe.pl [dostęp 2020-01-04] (pol.).
  5. ↑ Barbara Petrozolin-Skowrońska, Bartłomiej Kaczorowski (red.), Nowa encyklopedia powszechna PWN, t. 7, PWN, 1997, s. 279.
  6. ↑ W. Michniewicz, Zarys historii muzyki Rosji, oryg. tytuł: Очерк истории музыки в России, 1895.
  7. ↑ Aleksandra. Bergman, Jerzy. Tomaszewski, Ignacy Dworczanin, białoruski polityk i uczony = Ihnat Dwarczanin, biełaruski palityk i wuczony, wyd. Wyd. 1, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1990, ISBN 83-230-0221-5, OCLC 28115181 [dostęp 2020-01-04].
  8. ↑ Bogdan Sendero, Biesiada słowiańska, Kraków: "Universitas", 1992, ISBN 83-7052-108-8, OCLC 28623824 [dostęp 2020-01-04].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Vasily Tropinin 80.jpg
Мальчик с жалейкой
Zhaleika.svg
Autor: Лобачев Владимир, Licencja: CC BY-SA 4.0
Южно-русская жалейка
The Little Flute by Yanka Kupala.jpg
Photo of the first collection of poems by the Belarusian writer and dramatist Yanka Kupala The Little Flute
Кореньские родники-2 Открытие 60.JPG
Autor: Лобачев Владимир, Licencja: CC BY-SA 3.0
Открытие нового микрорайона родового экокопоселения «Кореньские родники». 15 сентября 2012 г. Белгородская область, Шебекинский район.