Żołna zwyczajna

Żołna zwyczajna
Merops apiaster[1]
Linnaeus, 1758
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

kraskowe

Rodzina

żołny

Rodzaj

Merops

Gatunek

żołna zwyczajna

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
Status iucn3.1 LC pl.svg
Zasięg występowania
Mapa występowania

Żołna zwyczajna[3], żołna[3], żołna pospolita[4], żołna pszczołojad[5][6] (Merops apiaster) – gatunek średniego ptaka wędrownego z rodziny żołn (Meropidae). Nie wyróżnia się podgatunków[7]. Nie jest zagrożony.

Zasięg występowania

Żołna zwyczajna zamieszkuje południową i wschodnią Europę, tylko lokalnie na północ od Alp i Karpat, a także zachodnią i środkową Azję i lokalnie Afrykę – północno-zachodnią i południową. Wędrówki głównie w V i VIII. Zimuje w Afryce na południe od Sahary; sporadycznie na południu Indii i w Sri Lance[8][9].

W Polsce najwcześniejsze wzmianki o lęgach pochodzą z XVIII i XIX w. (w 1792 r. pod Oławą i w 1887 r. pod Nidzicą)[10]. W latach 80. XX wieku liczebność krajowej populacji szacowano na zaledwie 10–30 par[11]. Dawniej stanowiska lęgowe znajdowały w południowo-wschodniej Polsce (na Ziemi Przemyskiej i Zamojszczyźnie), tylko sporadycznie gniazdowała w innych rejonach kraju[11]. Od lat 90. XX wieku obserwuje się ekspansję tego gatunku w Polsce[11], np. od początku XXI wieku gnieździ się na Dolnym Śląsku[12], a najliczniejsza populacja zamieszkuje obecnie Kielecczyznę[11]. Lęgi stwierdzano też na Górnym Śląsku, Mazowszu, Podlasiu, w Małopolsce, Wielkopolsce, na Ziemi Lubuskiej oraz Pomorzu[11].

Morfologia

Samica (z lewej) i samiec (z pszczołą)
Krótki film
Wygląd
Słabo zaznaczony dymorfizm płciowy. Czoło białe, wierzch głowy i kark rdzawobrązowy, czarna pręga przez oko. Gardło żółtawe, oddzielone czarną przepaską od błękitnego spodu. Barki, grzbiet i kuper złotooliwkowe (samica ma grzbiet oliwkowozielony, a pozostałe barwy mniej kontrastowe), skrzydła błękitno-zielone, pokrywy skrzydłowe i lotki drugorzędowe brązowe. Oliwkowozielony ogon, a środkowa para sterówek dłuższa od pozostałych o około 3 cm.
Wymiary średnie[13]
długość ciała ok. 23–25 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 43–48 cm
masa ciała ok. 45–55 g

Ekologia

Jaja z kolekcji muzealnej
Głosy wydawane przez żołnę zwyczajną
Biotop
Wysokie, piaszczyste urwiska, zarówno naturalne jak i sztuczne. Również skarpy (wąwozy) lessowe[14].
Gniazdo
Długa (do 2 m), samodzielnie wygrzebana nora w urwisku.
Jaja
W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w połowie czerwca (w Afryce Południowej od października do maja[15]) najczęściej 5 do 6 jaj.
Wysiadywanie, pisklęta
Jaja wysiadywane przez okres około 20 dni przez obydwoje rodziców, choć udział samca jest ograniczony. Pisklęta opuszczają gniazdo po 30 dniach.
Pożywienie
Chwytane w locie owady, głównie błonkówki, chrząszcze, ważki, motyle, muchówki i prostoskrzydłe. Żądłówki miażdży końcem dzioba, aby uniknąć użądlenia. Jednak historie o niszczeniu rodzin pszczelich (nazwa gat. apiaster) są nieprawdziwe – z żądłówek chwyta przede wszystkim osy.

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje żołnę zwyczajną za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 14–26 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny[2].

W Polsce żołna zwyczajna jest objęta ścisłą ochroną gatunkową, wymaga ochrony czynnej[16]. Na Czerwonej liście ptaków Polski została sklasyfikowana jako gatunek najmniejszej troski (LC)[17]. Liczebność krajowej populacji lęgowej w latach 2013–2018 szacowano na 200–300 par, a trend liczebności, zarówno krótkoterminowy (2008–2018), jak i długoterminowy (1980–2018), uznano za wzrostowy[18].

Filatelistyka

Poczta Polska wyemitowała 31 lipca 2014 r. znaczek pocztowy przedstawiający żołnę zwyczajną o nominale 5,50 . Autorem projektu znaczka była Marzanna Dąbrowska. Znaczek wydrukowano techniką offsetową, na papierze fluorescencyjnym, w nakładzie 200 000 sztuk[19][20].

Zobacz też

Przypisy

  1. Merops apiaster, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. a b BirdLife International, Merops apiaster, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2017 [online], wersja 2016-1 [dostęp 2017-01-25] (ang.).
  3. a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Meropidae Rafinesque, 1815 - żołny - Bee-eaters (wersja: 2019-10-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-06-06].
  4. Albin Łącki: Wśród zwierząt – ptaki. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1988, s. 156. ISBN 83-09-01320-5.
  5. Żołna pszczołojad. [w:] Encyklopedia WIEM [on-line]. Onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-15)].
  6. Jan Hanzák: Wielki atlas ptaków. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1981.
  7. F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Todies, motmots, bee-eaters. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-06-06]. (ang.).
  8. N. Bouglouan: European Bee-eater. [w:] oiseaux-birds.com [on-line]. [dostęp 2021-06-04]. (ang.).
  9. European Bee-eater. [w:] Bird Count India [on-line]. [dostęp 2021-06-04]. (ang.).
  10. Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 497. ISBN 83-919626-1-X.
  11. a b c d e Dariusz Szyra, Agata Szyra. Nowe stanowisko lęgowe żołny Merops apiaster na Górnym Śląsku. „Przegląd Przyrodniczy”. XXX (3), s. 106–110, 2019. 
  12. Dobrowolska, K., 2010: Żołna – najbardziej egzotyczny ptak Sudetów. „Sudety”, nr 3
  13. Wrzosowiska i lasy mieszane. Warszawa: Świat Książki, 1999, s. 58. ISBN 83-7175-212-1.
  14. Uwaga na żołny (wywiad z ornitologiem Bogusławem Sępiołem). Rzeczpospolita, 2011-04-19. [dostęp 2012-11-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-01)].
  15. Merops apiaster (European bee-eater). [w:] Biodiversity Explorer [on-line]. Iziko museums of South Africa. [dostęp 2021-06-04]. (ang.).
  16. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
  17. Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
  18. Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019. 
  19. Marek Jedziniak: Polskie ptaki. www.kzp.pl. [dostęp 2018-06-02]. (pol.).
  20. Polskie ptaki. www.kzp.pl, 2014-07-22. [dostęp 2018-06-02]. (pol.).

Bibliografia

  • Andrzej G. Kruszewicz: Ptaki Polski. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: MULTICO, 2007, s. 169. ISBN 978-83-7073-474-9.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 LC pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Şahlûr-33.jpg
Autor: Dûrzan cîrano, Licencja: CC BY-SA 3.0
European Bee-eaters, (Merops apiaster), in Diyarbakır, Northern Kurdistan, Turkey.
CloseUp of a female European bee-eater.webm
Autor: Mr. Dinkelman - https://vimeo.com/user8801489, Licencja: CC BY-SA 3.0
Close-up of a female European bee-eater (Merops apiaster).
Bijeneter - SoundCloud - Beeld en Geluid.ogg
Autor: Beeld en Geluid, Licencja: CC BY-SA 3.0
Bijeneter
Pair of Merops apiaster feeding.jpg
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0
Para żołn zwyczajnych (Merops apiaster) sfotografowana w departamencie Ariège, we Francji. Samica (z lewej) oczekuje na podarunek od samca.
Merops apiaster distribution map.png
Autor: Netzach, Licencja: CC BY-SA 4.0
Merops apiaster distribution map (polish description). Based on IUCN data