10 Pułk Strzelców Granicznych
| Historia | |
| Państwo |  II Rzeczpospolita |
|---|---|
| Sformowanie | 1920 |
| Rozformowanie | 1920 |
| Tradycje | |
| Rodowód | 3 dywizjon WSG |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | Suwałki Mława |
| Formacja | Strzelcy Graniczni |
| Podległość | Dowództwo Strzelców Granicznych |
10 Pułk Strzelców Granicznych – jednostka organizacyjna Strzelców Granicznych w II Rzeczypospolitej.
Geneza
W 1918 roku powstał 1 pułk Straży Granicznej, a w lutym 1919 roku 2 pułk SG ze sztabem w Częstochowie. I/2 p SG formował podpułkownik Witold Sieciński z byłej armii rosyjskiej. 21 lutego 1919 roku ppłk Sieciński wraz ze swoim adiutantem ppor. Stefanem Hebdą i oficerem do zleceń por. Marianem Neretyńskim oraz pierwszymi żołnierzami I dyonu wyruszyli z Warszawy do Częstochowy[1].
Dalsze formowanie I dywizjonu z ochotników z w okolic Częstochowy nastręczało wiele trudności. 26 marca 1919 roku sztab dywizjonu przeniesiono do Oświęcimia. W marcu dowódca dywizjonu przyjął w podporządkowanie od II/ 2 pułku Wojsk Straży Granicznej 4 szwadron pod dowództwem porucznika Majewskiego. Szwadron miał dostarczyć niezbędną do szkolenia nowo wstępujących kadrę instruktorską. Okazał się jednak pododdziałem zdemoralizowanym i skorumpowanym. 8 czerwca 1919 roku szwadron został rozformowany,a żołnierze wysłani na front. „Nowy” szwadron otrzymał żołnierzy z pułków piechoty DOG „Kraków” i 17 czerwca został przeniesiony do II dyonu 2 pułku Wojsk Straży Granicznej i poddany rygorystycznemu szkoleniu[2]. W okresie pobytu w Oświęcimiu zostały sformowane 1., 2. i 3. szwadron, komenda sztabowa i telefonistów, tabor, ambulatorium i składy żywnościowe. W czerwcu dywizjon został przemianowany na 3 samodzielny dywizjon Wojskowej Straży Granicznej. Rozkazem DOG „Kraków” w jego skład wszedł czasowo oddział Żandarmerii Polowej pod dowództwem por. Wicherka. W tym też czasie oddana została pod rozkazy dowództwa dyonu kompania graniczna „Chrzanów”. Kompanię tę później przemianowano na 2 szwadron. W końcu czerwca szwadron odszedł do 2 pułku WSG[2].
5 grudnia 1919 roku dywizjon przeniesiony został do Suwałk i otrzymał zadanie obsadzenia odcinka granicy państwowej od Rajgrodu do wsi Kraśnik. W pierwszej połowie stycznia 1920 roku szwadrony dywizjonu rozpoczęły służbę na granicy. Z początkiem marca dywizjon otrzymał kolejnych rekrutów. Ich szkolenie odbywało się w szwadronie szkolnym dowodzonym przez mjr. Norejkę. Po zakończeniu okresu unitarnego i wcieleniu rekrutów do szwadronów „bojowych”, 3 samodzielny dywizjon został zreorganizowany i przeformowany na 10 pułk Strzelców Granicznych[3].
Powołanie i zmiany organizacyjno-dyslokacyjne
Na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych z 21 maja 1920 roku, pełniący dotychczas służbę graniczną na Mazurach, 3 samodzielny dywizjon Strzelców Granicznych został przeformowany w 10 pułk Strzelców Granicznych[4].
Dowództwo 3 samodzielnego dywizjonu zostało przemianowane na dowództwo 10 pułku Strzelców Granicznych, a dowódca dywizjonu objął czasowo dowództwo pułku. 3 samodzielny dywizjon StG stał się I/10 pStG, a dowództwo dywizjonu utworzono z obsady dowództw szwadronów[5].
W wyniku wydzielenia ze szwadronu szkolnego czterech szwadronów liniowych, powstał II dywizjon pułku. Jego dowództwo zorganizowano z personelu szwadronów, w tym szwadronu szkolnego[5]. Szwadron szkolny 3 samodzielnego dywizjonu StG przemianowany został na szwadron szkolny 10 pułku[5].
Ponadto kadrę uzupełniono z innych szwadronów szkolnych i w drodze przydziału oficerów przez Ministerstwo Spraw Wojskowych[4][a].
Po sformowaniu dowództwo pułku miało pozostać w Suwałkach, a I dywizjon pełnić służbę na swoich dotychczasowych stanowiskach. II dywizjon, w myśl rozkazu organizacyjnego, miał być przetransportowany do Oświęcimia i zluzować 4 i 8 szwadron 2 pułku Strzelców Granicznych[5]. Jednak zaraz po sformowaniu, II dywizjon pod czasowym dowództwem por. Mieczyńskiego został przeniesiony do DOG „Pomorze” na odcinek graniczny Wolnego Miasta Gdańska i obsadził granicę od Tczewa do Pucka[3]. Zluzował pododdziały 65 pułku piechoty, który wysłany został na front polsko-bolszewicki[6]. Do miejsca przeznaczenia w Skarszewach przybył 8 czerwca[7]. 19 czerwca sztab dywizjonu przeszedł do Tczewa[8].
Szwadrony I dywizjonu uzupełniono rekrutami szwadronu szkolnego i obsadzały nadal odcinek graniczny od Rajgrodu do wsi Kraśnik[3].
Z rozkazu Dowództwa Strzelców Granicznych przybył do pułku major Manżett i z żołnierzy szwadronu szkolnego sformował nowy 1 samodzielny dywizjon Strzelców Granicznych[3].
Walki pułku
W końcu czerwca 1920 sytuacja na froncie bolszewickim wymusiła by wszystkie pułki liniowe były użyte w walce. Z litewskiej linii demarkacyjnej ściągnięty został Kowieński pułk piechoty. Jego zadania miał przejąć I dywizjon 10 pułku Strzelców Granicznych. Jednak tempo rosyjskiego natarcia uniemożliwiło realizację tego zamierzenia. I/10 pStG wszedł w skład Augustowsko–Suwalskiej Grupy Operacyjnej dowodzonej przez płk. Obuch-Woszczatyńskiego i wyruszył na front pod Grodno. Po dwutygodniowych walkach grupa operacyjna, a z nią I dywizjon, zmuszona była do odwrotu w rejon Rajgród-Grajewo. Po okrążeniu przez bolszewików i po kilkakrotnych próbach przerwania się, cała Grupa Operacyjna zmuszona została do przekroczenia granicy niemieckiej pod Boguszami i tam została internowana[b]. Dowódca grupy, płk. Obuch-Woszczatyński wraz z adiutantem, por. Tucholskim zdołali wyjechać samochodem i przedostać się za linię wroga[10].
4 szwadron otrzymał odrębne zadanie. Maszerował on lasami Augustowskimi wzdłuż granicy litewskiej i zmiatał przechodzące na polską stronę oddziały litewskie i drobne patrole bolszewickie. W potyczce pod m. Rudawka-Wólka wziął do niewoli 5 Kozaków. Nie mając żadnej łączności z innymi oddziałami, 4 szwadron wycofał się przez Augustów w kierunku na Grajewo. Dalej maszerując wzdłuż granicy pruskiej, uderzył na pozycje bolszewickie i wyszedł z okrążenia. Pod Łysą szwadron dołączył do 1 samodzielnego dywizjonu Strzelców Granicznych i wszedł w skład „Grupy operacyjnej płk. Obuch-Woszczatyńskiego”[11]. Następnie szwadron brał udział w walkach od Myszyńca do Lidzbarka[10]. W kolejnych akcjach szwadron mój cofnął się pod Działdowo, gdzie został rozformowany i wcielony do Grupy Operacyjnej płk. Habicha[12].
Odtworzenie pułku i rozwiązanie
Z 10 pułku Strzelców Granicznych pozostał na granicy II dywizjon. We wrześniu 1920 do dywizjonu dołączył 4 szwadron I dyonu. Pełniącym obowiązki dowódcy pułku wyznaczony został mjr Norejko. Na reorganizację pułk otrzymał 1400 rekrutów. Ponowne formowanie I dywizjonu rozpoczęto w Chełmnie. W październiku 10 pułk Strzelców Granicznych przeniesiony został do Mławy. Tu 13 listopada przybyli również internowani w Prusach oficerowie i żołnierze byłego I dywizjonu[10].
W grudniu 1920 roku 10 pułk Strzelców Granicznych został rozformowany[10].
Żołnierze pułku
- Dowódcy pułku
Dowództwo pułku[14]
- zastępca dowódcy pułku – ppłk Sieciński Witold - do 14 X 1920[15]
- zastępca dowódcy pułku - mjr piech Marian Norejko (14 X 1920 - )[15]
- adiutant pułku – por. Tucholski Józef
- Pododdziały[16]
- dowódca I dywizjonu – rtm. Jałowicki
- adiutant dywizjonu – ppor. Kozielski Czesław
- oficer kasowy – ppor. Adam Władysław
- oficer prowiantowy – u.w. XI Łopuszański Emeryk
- lekarz weterynarii – kpt. dr Konigsberg
- lekarz sanitarny – – kpt. dr Szczęsnowicz
- kapelan – kpt. Harraburda
- oficer broni – pchor. Węgier
- oficer sądowy – ppor. Hebda Stefan
- dowódca 1 szwadronu – por. Gundelach Władysław
- oficer młodszy – por. Szylkarski
- oficer młodszy – por. Burhardt
- dowódca 2 szwadronu – por. Weretyński Marian
- oficer młodszy – por. Żeliński
- oficer młodszy – ppor. Wojciechowski
- dowódca 3 szwadronu – rtm. Krzyżanowski Jerzy
- oficer młodszy – ppor. Majchrzak
- dowódca 4 szwadronu – por. Łada-Bardowski Edmund
- oficer młodszy – por. Putjatycki
- oficer młodszy – ppor. Lachowicz
- dowódca II dywizjonu – mjr Trzciński
- oficer kasowy – ppor. Podhakicz
- oficer prowiantowy – st. wachm. Łatas
- lekarz weterynarii – por. Janczyński Bohdan
- lekarz sanitarny – ppor. dr Lejko
- oficer broni – ppor. Grąbczewski
- oficer sądowy – ppor. Leszczyński.
- adiutant dywizjonu – ppor. Guzowski
- dowódca 5 szwadronu – por. Twardowski Napoleon Zygmunt
- oficer młodszy – por. Romer
- dowódca 6 szwadronu – por. Łuniewski Stanisław
- oficer młodszy – vacat
- dowódca 7 szwadronu – ppor. Chwaliński Mieczysław
- oficer młodszy – vacat
- dowódca 8 szwadronu – ppor. Skorupski Janusz
- oficer młodszy – vacat
- dowódca szwadronu szkolnego – por. Mieczyński Mieczysław
- oficer młodszy – por. Nieciengiewicz Wacław
Przekształcenia
- 2 dywizjon Straży Granicznej → II dywizjon 2 pułku Straży Granicznej → II dywizjon 2 pułku Wojskowej Straży Granicznej (do VI 1919) → 3 samodzielny dywizjon Wojskowej Straży Granicznej (do 1 II 1920) → 3 samodzielny dywizjon Strzelców Granicznych (do V 1921) → 10 pułk Strzelców Granicznych ↘ rozformowany w grudniu 1920
Uwagi
- ↑ Według Henryka Dominiczaka pułk przeznaczony był do obsadzenia granicy państwowej na obszarze Śląska od Dziedzic do Białej Przemszy. Pełniące tam służbę 7 i 8 szwadrony 2 pułku SG miały być przesunięte na północ w celu wzmocnienia służby granicznej na odcinku DOG „Kielce”[4]
- ↑ Internowani żołnierze przewiezieni zostali do Westfalii, skąd powrócili do Polski pod koniec listopada 1920[9].
- ↑ Władysław Obuch-Woszczatyński ukończył Akademię w Carskim Siole i prawdopodobnie brał udział w wojnie rosyjsko-japońskiej. Potem wykładał artylerię i kawalerię w Szkole Junkrów w Moskwie. W czasie I wojny światowej dowodził pułkiem. W 1917 wstąpił do I Korpusu Polskiego. Uczestnik Powstania Wielkopolskiego. W 1920, w czasie pościgu za cofającymi się bolszewikami, pułk dowodzony przez Obucha poszedł 20 km poza linię demarkacyjną dochodząc do Dniepru. za powyższe płk Obuch został zamknięty w X pawilonie na Pawiaku. Po wkroczeniu wojsk sowieckich 17 IX 1939 został aresztowany i wywieziony w głąb Rosji i ślad po nim zaginął[13].
Przypisy
- ↑ Polak 1999 ↓, s. 283.
- ↑ a b Polak 1999 ↓, s. 284.
- ↑ a b c d Polak 1999 ↓, s. 285.
- ↑ a b c Dominiczak 1975 ↓, s. 93.
- ↑ a b c d Przeformowanie oddziałów StG ↓, s. 23.
- ↑ Dyslokacja StG ↓, s. 16.
- ↑ Dyslokacja StG ↓, s. 20.
- ↑ Dyslokacja StG ↓, s. 24.
- ↑ Polak 1999 ↓, s. 263.
- ↑ a b c d e Polak 1999 ↓, s. 286.
- ↑ Polak 1999 ↓, s. 261-262.
- ↑ Polak 1999 ↓, s. 262.
- ↑ Żurawiejki
- ↑ Polak 1999 ↓, s. 260.
- ↑ a b „Dziennik Personalny” (R.1, Nr 41), MSWojsk, 27 października 1920, s. 1100.
- ↑ Polak 1999 ↓, s. 260-261.
Bibliografia
- Henryk Dominiczak: Granica polsko–niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
- Henryk Dominiczak: Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1997. ISBN 83-11-08618-4.
- Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne. Dokumenty organizacyjne. Wybór źródeł. T. 1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-84-6.
- Karolina Piekarz. Polskie formacje graniczne 1918 – 1924. „Mówią Wieki”. 2s, 2017. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”. ISSN 1897-8088.
- Grzegorz Łukomski, Bogusław Polak, Mieczysław Wrzosek, Wojna polsko-bolszewicka 1919-1920, Koszalin 1990.
- Materiały dotyczące przeformowania i rozformowania oddziałów Strzelców Granicznych 1920–1921 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Dyslokacja oddziałów Strzelców Granicznych 1920–1921 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
Media użyte na tej stronie
.svg)
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).