1 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej (PSZ)

Sztandar pułku

Szlak bojowy pułku w składzie 1 DPanc

1 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej Lekkiej (1 paplot) – oddział artylerii przeciwlotniczej Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.

Pułk sformowany został 27 czerwca 1943, w składzie 1 Dywizji Pancernej. Jednostka zorganizowana została z żołnierzy wszystkich pododdziałów artylerii przeciwlotniczej znajdujących się na terenie Wielkiej Brytanii.

Historia, formowanie i zmiany organizacyjne

Tradycjami nawiązywał do Zgrupowania Artylerii Przeciwlotniczej, utworzonego we Francji w listopadzie 1939 i ewakuowanego do Wielkiej Brytanii w czerwcu 1940. Formowanie 1 Pułku Artylerii Przeciwlotniczej Lekkiej rozpoczęto w czerwcu 1942 roku. I dywizjon powstał w oparciu o 1 baterię art. plot lekkiej ze składu 1 Brygady Strzelców, II dywizjon w oparciu o 2 baterię art. plot ciężkiej ze składu 1 dywizjonu artylerii plot. ciężkiej podlegającego bezpośrednio 1 Korpusowi Polskiemu, natomiast III dywizjon sformowano z 10 baterii plot. lekkiej 10 BKPanc.^[1]. 10 bateria przeciwlotnicza brała udział w kampanii francuskiej 1940 w składzie 10 Brygady Kawalerii Pancernej. Po częściowym skompletowaniu pułku rozpoczęto intensywne szkolenie, w 1942 roku 160 żołnierzy przeszkolono w Centralnym Kursie Kierowców 1 DPanc., 36 na kursie radiotelegrafistów. Pomiędzy 30 grudnia 1942 r., a 12 stycznia 1943 r. pułk odbył przeszkolenie w brytyjskim ośrodku przeszkolenia artylerii przeciwlotniczej w Clavton-on-See w Esseksie. Ponadto 90 żołnierzy z pułku w styczniu 1943 roku zostało wysłanych do Armii Polskiej na Wschodzie jako instruktorzy w tworzonych tam czterech pułkach przeciwlotniczych ^[2]. Etat pułku jaki obowiązywał: 50 oficerów, 349 podoficerów i 496 szeregowców, pułk składał się z trzech dywizjonów po trzy baterie z 6-cioma działami każdy. Ponadto na wyposażeniu miał posiadać 194 pojazdy, w tym 54 ciągniki artyleryjskie i 65 motocykle. Początkowo pułk posiadał po dwie baterie w dywizjonach, trzecie sformowano w maju 1943 roku. W 1943 pułk brał udział w obronie przeciwlotniczej portu Tilbury i ujścia Tamizy. Swoje święto obchodził 8 sierpnia, w rocznicę wejścia pułku do działań wojennych w ramach 1 Dywizji Pancernej. W październiku 1943 roku 1, 4 i 7 bateria otrzymały samobieżne armaty przeciwlotnicze kal. 40 mm na podwoziu MC C9/B

Bofors - 54 takie działa posiadał pułk

8 sierpnia 1992 tradycje 1 Pułku Artylerii Przeciwlotniczej Lekkiej przejął 66 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej w Bolesławcu, który jednocześnie przemianowany został na 11 Pułk Przeciwlotniczy. W 1998 rozformowany został 11 Bolesławiecki Pułk Przeciwlotniczy, w związku z czym tradycje 1 Pułku Artylerii Przeciwlotniczej Lekkiej przejął 4 Zielonogórski Pułk Przeciwlotniczy w Czerwieńsku.

Działania bojowe pułku

1 pułk artylerii przeciwlotniczej został przetransportowany do Francji w trzech rzutach i lądował na kontynencie 29-31 lipca 1944 roku. Lądowanie odbyło się sprawnie i bez strat, a pododdziały pułku przemieściły się do miejsca postoju w Meuvaines, gdzie pozostały przez kolejne dni. Dowódca pułku mjr Olgierd Eminowicz meldował dowódcy dywizji, że w dniu lądowania na stanie pułku znajdowało się 307 pojazdów mechanicznych, w tym 54 armaty przeciwlotnicze^[3].

Bitwa w Normandii

Od 7 sierpnia pułk został rozdzielony do osłony i obrony plot. istotnych elementów ugrupowania dywizji. III dywizjon do Oddziałów Kwatermistrzowskich dywizji, II dywizjon do 3 Brygady Strzelców, 3/I bateria do Kwatery Głównej dywizji, 2/I bateria do 10 BKPanc. i 1/I bateria do przydzielonego kanadyjskiego pułku artylerii średniej^[4]. W dniach bitwy o przełamanie obrony niemieckiej pomiędzy 8, a 12 sierpnia pułk ochraniał dywizjonami i bateriami newralgiczne rejony dywizji. 14 sierpnia 1944 roku 1 paplot. poniósł straty w wyniku omyłkowego zbombardowania przez brytyjskie lotnictwo bombowe ugrupowania 1 DPanc. W nocy 15/16 sierpnia I dywizjon odparł nocne bombardowanie pozycji oddziałów dywizji, na przyczółku Jort przez samoloty niemieckie. W wyniku walki 1 bateria zgłosiła zestrzelenie 3 samolotów niemieckich, ponosząc straty 1 poległego i 3 rannych.^[5]. Przez okres walk o Falaise dywizjony i baterie pułku ochraniały organa kwatermistrzowskie, składy oraz kwatery główne dywizji i brygad oraz stanowiska ogniowe artylerii dywizyjnej. Podczas tych działań pułk prowadził wielokrotnie ogień do celów naziemnych ^[6]. 23 sierpnia pułk odchodzi na odpoczynek na zaplecze frontu.

Walki na pograniczu belgijsko-holenderskim

W trakcie walk na pograniczu pułk ochraniał głównie organa kwatermistrzowskie dywizji i sztaby i dowództwa dywizji. Zwalczał latające pociski V1, ochraniał miasta i porty na pograniczu Belgii i Holandii.

Obrona i dozorowanie odcinka frontu nad Mozą

Pułk w ramach dozorowania rzeki Mozy wystawił na odcinku 10 BKPanc. w charakterze piechoty jeden do dwóch rotacyjnie zmieniających się dywizjonów. Resztą sił zwalczał latające pociski V1, ochraniał miasta i porty na pograniczu Belgii i Holandii np. Bredę i Antwerpię^[7].

Walki we wschodniej Holandii i w Niemczech

Od 14 do 20 kwietnia pułk uczestniczył w walkach nad Küsten Kanal.

Przeciwlotnicy po wojnie

5 maja o godz. 8.00 1 pułk artylerii przeciwlotniczej zakończył prowadzenie działań bojowych oraz podjął służbę okupacyjną. Działania okupacyjne na tym terenie pułk pełnił do 20 maja 1945 roku. Zadaniem jego było oczyszczanie terenu z niedobitków, rozbrajanie osób i terenu z broni i amunicji, wyłapywanie przebranych żołnierzy i funkcjonariuszy hitlerowskich, egzekwowanie zarządzeń i warunków kapitulacji w tym ustalonej godziny policyjnej^[8]. W trakcie walk we Francji, Belgii, Holandii i na terenie Niemiec z szeregów pułku poległo 20 żołnierzy, 76 zostało rannych, a 2 zaginęło. Utracono jako zniszczonych 33 pojazdów, 8 dział 40 mm Bofors. Wzięto do niewoli 262 jeńców. Zestrzelono 9 samolotów na pewno, 4 prawdopodobnie, 9 bomb latających V1, zniszczono 3 samochody pancerne. Otrzymano odznaczeń polskich: 8 Krzyży VM Vkl, 64 KW, 89 KZ z M, zagranicznych: 1 DSO, 1 MM, 2 Croix de Guerre, 5 Bronze Star Medal i inne^[9].

Żołnierze pułku

Dowódcy pułku

• ppłk art. Marian Jurecki (30 VI 1942 - 19 XI 1943^[10])
• ppłk art. Olgierd Eminowicz (do 8 VIII 1944)
• mjr art. Witold Berendt (do 10 VI 1947)

Obsada personalna w czerwcu–sierpniu 1944^[11][12]

• dowódca pułku – mjr art. Olgierd Eminowicz
• I zastępca dowódcy pułku – mjr art. Witold Berendt (KW)
• adiutant – por. art. Zygmunt Celichowski
• oficer zwiadowczy – ppor. art. Witold Gajewski
• oficer łączności – ppor. łącz. Emil Hajek Garczyński z 2 szwadronu łączności
• II zastępca dowódcy pułku – kpt. art. Stefan Dąbrowski
• oficer gospodarczy – por. int. Piotr Krawczyk
• oficer techniczno-materiałowy – por. art. Stanisław Szukało
• oficer zaopatrzenia – por. art. Bronisław Nieduszyński
• lekarz – kpt. lek. Józef Skotarek (KW)

• dowódca I dywizjonu – mjr art. Józef Grabski (KW po raz drugi)
• zastępca dowódcy – kpt. art. Edward Złotnik
• dowódca 1 baterii – por. art. Eugeniusz Kostelecki
• dowódca 2 baterii – por. art. Zbigniew Giżycki
• dowódca 3 baterii – por. art. Wacław Dudek

• dowódca II dywizjonu – kpt. art. Czesław Charzewski
• zastępca dowódcy – kpt. art. Tytus Jakubowski
• dowódca 4 baterii – por. art. Henryk Kątny
• dowódca 5 baterii – ppor. art. Marek Kozłowski
• dowódca 6 baterii – por. art. Eugeniusz Kochańczyk

• dowódca III dywizjonu – mjr art. Borys Godunow
• zastępca dowódcy – por. art. Kazimierz Nosalik
• dowódca 7 baterii – por. art. Zenon Lebelt^[a]
• dowódca 8 baterii – por. art. Bolesław Lewicki
• dowódca 9 baterii – por. art. Wojciech Ludwig

Symbole pułku

Sztandar

Sztandar został ufundowany przez gminę belgijską Exaarde i wręczony pułkowi 7 kwietnia 1946.

Na tarczach - wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej i św. Barbary oraz herb miasta Exaarde i odznaka pułkowa. Na czerwonym tle kraje i daty kampanii wojennych.

Obecnie sztandar eksponowany jest w Instytucie Polskim i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie^[14].

Odznaka specjalna

Herb gminy Exarde^[15]

Proporczyk

Zielony z paskiem żółtym pośrodku.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dembinok J., Szczech B., Urbański A. Oznaki i odznaki PSZ na Zachodzie KAW Katowice 1984
• Zbigniew Wawer: Organizacja polskich wojsk lądowych w Wielkiej Brytanii 1940-1945. Warszawa: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk : Bellona, 1992. ISBN 83-11-08218-9.
• Witold Biegański: Wojsko Polskie : krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 5, Regularne jednostki Wojska Polskiego na Zachodzie : formowanie, działania bojowe, organizacja, metryki dywizji i brygad. Warszawa: Warszawa : Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967.
• Jacek Kutzner, Juliusz S. Tym: Polska 1 Dywizja Pancerna w Normandii. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2010. ISBN 978-83-7399-404-1.
• Tadeusz Antoni Wysocki: 1 Polska Dywizja Pancerna 1939-1947 : geneza i dzieje. Warszawa: Bellona, 1994. ISBN 83-11-08219-7.
• Jan Partyka, Odznaki i oznaki PSZ na Zachodzie 1939-1946. Wojska Lądowe. Rzeszów 1997.
• Tadeusz Mirowski, Tradycje bojowe jednostek przeciwlotniczych, Przegląd Wojsk Lądowych Nr 8 z 2001, s. 86-93.
• Jerzy Murgrabia: Symbole wojskowe Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Wydawnictwo Bellona, 1990. ISBN 83-11-07825-4.
• Juliusz S. Tym: Śladami Polskich Gąsienic. Polskie Oddziały Pancerne na Zachodzie tom 20. Artyleria Dywizyjna 1 Dywizji Pancernej. Warszawa: Edipresse Kolekcja sp.z.o.o., 2015. ISBN 978-83-7989-099-6.
• Juliusz Tym: Polskie oddziały pancerne na zachodzie. Śladami polskich gąsienic tom 29. Działania Polskiej 1. Dywizji Pancernej w północno-wschodniej Holandii i we Fryzji w kwietniu i maju 1945. Warszawa: Edipresse Kolekcje, 2015. ISBN 978-83-7989-128-3.
• Grzegorz Korczyński (red.): 1.Dywizja Pancerna w walce. Czarna Kawaleria gen. Maczka od Caen do Wilhelmshaven. Relacje dowódców i żołnierzy. Warszawa, repr. Bruksela: Oficyna Wydawnicza Mireki, 2013. ISBN 978-83-89533-81-4.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 2003. ISBN 83-7188-691-8.
• Juliusz Tym: 1. Dywizja Pancerna. Organizacja i wyszkolenie. Warszawa: ZP Grupa Sp. z o.o., 2009. ISBN 978-83-61529-27-9.
• Juliusz S. Tym: Zarys działań polskiej 1 Dywizji Pancernej w północno-wschodniej Holandii i we Fryzji w kwietniu i maju 1945 roku. Przegląd Historyczno-Wojskowy 12 (63)/3 (236), str. 129-166. Warszawa: Centralne Archiwum Wojskowe, 2011.
• Krzysztof Gaj: 1. Dywizja Pancerna (organizacja wielkiej jednostki pancernej PSZ na Zachodzie - sierpień 1944 r.). Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2015. ISBN 978-83-7889-283-0.