29 Dywizja Piechoty (II RP)

29 DP w 1938

29 Dywizja Piechoty^[a] (29 DP) - wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego II RP.

Formowanie

W związku z reorganizacją Wojska Polskiego, likwidowane Wojsko Litwy Środkowej wydzieliło z siebie dwie dywizje: 19. i 29 DP. W skład 29 DP weszły: 41 (suwalski) pułk piechoty z 1 D L-B, 76 (lidzki) pp z 2 D L-B, 81 (grodzieński) pp z 1 D L-B.

W okresie II RP sztab 29 DP stacjonował w Grodnie^[1], a jej oddziały w Grodnie i Suwałkach:

• 41 Suwalski pułk piechoty Marszałka Józefa Piłsudskiego
• 76 Lidzki pułk piechoty im. Ludwika Narbutta
• 81 pułk Strzelców Grodzieńskich im. Króla Stefana Batorego
• 29 pułk artylerii lekkiej w Grodnie
• I dywizjon 29 pułku artylerii lekkiej w Suwałkach
• kompania łączności 29 DP w Grodnie
• Ośrodek Sapersko-Pionierski 29 DP

• 

  41 Suwalski pułk piechoty

• 

  76 Lidzki pułk piechoty

• 

  81 pułk strzelców

• 

  29 pułk artylerii lekkiej

Dywizja w kampanii wrześniowej 1939

Dywizja, pod dowództwem płk. Ignacego Oziewicza, została przeznaczona do północnego zgrupowania Armii „Prusy” gen. Stefana Dęba-Biernackiego.

1 września dywizja kończyła wyładunek z transportów kolejowych w okolicach Skierniewic. Następnie skierowana została w rejon Rawy Mazowieckiej. 2 września jednostka znajdując się w Lubochni otrzymała rozkaz wymarszu i jak najszybszego obsadzenia przepraw na Pilicy pod Sulejowem oraz rozpoznaniu lasów nadleśnictwa Łęczno. Dywizja podzielona na dwie kolumny ruszyła po osiach: Tomaszów Mazowiecki – Smardzewice – Błogie oraz Spała – Ciebłowice – Bukowiec – Małe Końskie. 3 września 29 Dywizja Piechoty zajęła nakazane pozycje. Podporządkowano jej też dodatkowo patrole minerskie, które wysłane na południe miały, zniszczyć wszystkie mosty na Pilicy. Natomiast ze składu dywizji odesłano do obrony przeprawy w Przedborzu 5 kompanię 76 pułku piechoty, która dotarła na miejsce przed świtem 4 września, obsadzając stanowiska obronne.

Do dywizji nie dotarły:

• II batalion 41 pułku piechoty
• III batalion 41 pułku piechoty
• I dywizjon 29 pułku artylerii lekkiej

W dniu 5 września niemiecka 1 Dywizja Pancerna, po zepchnięciu oddziałów 19 Dywizji Piechoty broniących Piotrkowa, zdobyła miasto i ruszyła dalej drogą na Wolbórz i Tomaszów. Inne oddziały Armii Łódź, również znajdowały się w odwrocie. W tym czasie dowódca Armii „Prusy”, nie mając aktualnych wiadomości na temat położenia wojsk niemieckich i sytuacji na przedpolach Piotrkowa, planował kontratak na prawe skrzydło 1 Dywizji Pancernej. Miał on zostać przeprowadzony w nocy z 5 na 6 września i doprowadzić do odzyskania utraconych pozycji na linii Jeżów – Rozprza. Pierwotny plan zakładał użycie do tego celu Grupy pułkownika Nowosielskiego tj.: 77 pułku piechoty, I batalionu 86 pułku piechoty, IV dywizjonu 19 pułku artylerii lekkiej oraz Wileńskiej Brygady Kawalerii.

Wileńska Brygada Kawalerii znajdowała się w lesie Lubień, natomiast pozostałe oddziały bardziej na północ w pobliżu Maciejowca. Odgradzała je od pozycji niemieckich rzeka Luciąża.

O 17.00 dowódca armii wstrzymał przygotowywane natarcie i zmienił rozkazy. Według nowego planu nocny atak miały wykonać pułki 76 i 81 z 29 Dywizji Piechoty wsparte grupą pułkownika Nowosielskiego, a Wileńska Brygada Kawalerii miała wycofać na wschodni brzeg Pilicy i dozorować ją aż do Przedborza. Tam walczyła już 5 kompania 76 pułku piechoty. Do obrony przeprawy w Sulejowie pozostawiono I batalion 41 pułku piechoty z 29 DP.

Około godziny 20.00 76 pułk piechoty wyruszył z okolic Sulejowa drogą na Piotrków i po przekroczeniu Luciąży w okolicy Przygłowa, rozdzielił się na dwa zgrupowania. II batalion ruszył przez Kłudzice i Milejowiec, a pozostałe pododdziały maszerowały przez Kolonię Witów na Zalesice. Bataliony 81 pułku piechoty ruszyły w stronę Przygłowa, II i III przez Sulejów, a I przez Łęczno.

Tymczasem o godzinie 21.00 do sztabu dowódcy Armii „Prusy” nadszedł meldunek od Naczelnego Wodza, w którym informował o sytuacji na froncie i zalecał wycofanie jednostek Armii „Prusy” na północ od Piotrkowa. Na skutek tego generał Biernacki znów zmienił rozkazy i skierował 81 pułk piechoty do lasów w okolicach Koła. 76 pułk piechoty miał wykonać pozorowany atak na Piotrków, a następnie wycofać się na północ. Jednak rozkazy nie dotarły do batalionów 76 pułku piechoty. Zatem zgodnie z poprzednim rozkazem, posuwając się wyznaczoną drogą, II batalion ruszył do ataku opanowując Milejowiec, gdzie rozbił zaskoczony oddział strzelców zmotoryzowanych. Nie tracąc impetu batalion uderzył na Milejów, gdzie natknął się na sztab 1 Dywizji Pancernej i broniącą go kompanię ochrony. Niemcy stawili zdecydowany opór, ale ostatecznie atak Polaków na bagnety pozwolił opanować wieś. Następnie batalion ruszył na zachód, gdzie napotkał na silny zorganizowany opór i natarcie zostało powstrzymane.

I i III batalion piechoty, wspierane przez III dywizjon 29 pułku artylerii lekkiej, atakowały przez Przygłów – Kolonię Witów – Zalesice, rozbijając napotkane po drodze i zaskoczone oddziały niemieckie. Walki najczęściej rozstrzygane były w atakach na bagnety. Około godziny 4.00 nad ranem polska kolumna dotarła do szosy Piotrków – Radomsko i skręciła na południe, atakując w kierunku Longinówki. Jednak w miarę posuwania się oddziałów polskich opór Niemców tężał i stawał się coraz bardziej zorganizowany. Wspierająca polski atak artyleria miała coraz większe trudności w dotrzymaniu kroku atakującym oddziałom, napotykając w ciemnościach liczne strumienie i natrafiając na podmokły teren. Z zabudowań Longinówki przeciwnik zaczął prowadzić silny ogień. W tym samym czasie ruszyło natarcie Niemców od strony Piotrkowa. Zostało ono odparte przez 3 kompanię. Ponawiane ataki polskie na Longinówkę nie powiodły się, a Niemcy rozpoczęli uderzyli od wschodu, okrążając obrońców. W końcu polskie bataliony, oczekując posiłków, zaległy w otwartym terenie. Przed godziną 6.00 dnia 6 września Niemcy rozpoczęli kolejne natarcie. Początkowo Polacy odpierali uderzenia. Kiedy jednak do akcji ruszyły czołgi, a w batalionach nie było już ani jednej armatki przeciwpancernej, obrońcy musieli ulec. Do godziny 6.00 zginęli niemal wszyscy polscy żołnierze. Po walce, ranni i nieliczni, którzy przeżyli zostali rozjechani przez czołgi lub dobici przez niemiecką piechotę. W nocy z 5 na 6 września pozostałe jednostki 29 Dywizji Piechoty wycofały się w lasy w okolice Koła.

Były to:

• 81 pułk piechoty
• II dywizjon 29 pułku artylerii lekkiej
• 29 dywizjon artylerii ciężkiej
• 29 batalion saperów
• sztab 29 Dywizji Piechoty

W następnych dniach dywizja kontynuowała odwrót w kierunku przeprawy na Wiśle. Pod wieczór 7 września jej oddziały, podobnie jak 13 DP i 19 DP, uległy rozproszeniu. Pod Dobrą Wolą nad rzeką Drzewiczką oddział niemieckiej 13 Dywizji Zmotoryzowanej rozbił sztab dywizji. Przez rzekę w rejonie Dęblina przeprawiły się w czasie od 11 do 13 września tylko nieliczne oddziały bez broni ciężkiej – przede wszystkim 76 pp.

Dywizja reorganizowała się w rejonie Rejowca. Dowództwo objął płk Jan Bratro. Z rozkazu generała Dęba-Biernackiego – do czasu zdobycia dział – związek taktyczny miał nosić miano brygady. 17 września 29 Brygada miała 7 baonów piechoty, baterię artylerii i kompanię saperów. Stała się ona częścią dywizji generała Jerzego Wołkowickiego. 29 Brygada wzięła udział w bitwie pod Tomaszowem Lubelskim i skapitulowała 27 IX.

Dwa bataliony 41 pp walczyły w Warszawie do czasu jej kapitulacji. Dołączył do nich także III baon 81 pp.

Improwizowany w ośrodku zapasowym dywizji w Grodnie batalion kpt. Piotra Korzona w okresie 12–17 września toczył potyczki z patrolami niemieckimi zapuszczającymi się w rejon Białegostoku, Sokółki i Grodna.

Ordre de Bataille i obsada personalna w kampanii wrześniowej

Planowane Ordre de Bataille i obsada personalna 29 DP w kampanii wrześniowej. W nawiasach podano nazwy jednostek mobilizujących oraz stanowiska służbowe oficerów dywizji zajmowane przed mobilizacją.

• Kwatera Główna 29 DP
  • Dowództwo
    • dowódca dywizji – płk piech. Ignacy Oziewicz
    • dowódca piechoty dywizyjnej – płk Jan Bratro
    • dowódca artylerii dywizyjnej – płk Włodzimierz Arwaniti (dowódca 29 pal)
    • dowódca saperów dywizyjnych - mjr Ożóg
    • dowódca kawalerii dywizyjnej - mjr Wacław Linhardt
  • Sztab
    • szef sztabu - ppłk dypl. Tadeusz Łojak
      • oficer operacyjny - por. dypl. Józef Chomiuk
      • kwatermistrz –

• 41 Suwalski pułk piechoty
• 76 Lidzki pułk piechoty
• 81 pułk Strzelców Grodzieńskich
• 29 pułk artylerii lekkiej
• 29 dywizjon artylerii ciężkiej
• 29 batalion saperów
• bateria artylerii przeciwlotniczej motorowa typ A nr 29
• kompania telefoniczna 29 DP
• szwadron kawalerii dywizyjnej (Komenda Rejonu Przysposobienia Wojskowego Konnego 29 DP, a pod względem materiałowym 29 pal)
  • dowódca szwadronu - mjr Wacław Linhardt
• samodzielna kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszącej nr 33
• kompania kolarzy nr 33 (81 pp)
• służby

Obsada personalna dowództwa dywizji

Dowódcy dywizji

• gen. bryg. Mikołaj Osikowski (1921-1923)
• płk piech. Karol Szemiot (1923-1924)
• gen. bryg. Aleksander Załęski (1924-1927)
• gen. bryg. Franciszek Kleeberg (1927-1936)
• płk dypl. Wacław Piekarski (1936-1938)
• płk piech. Ignacy Oziewicz (25 X 1938 - IX 1939)

Dowódcy piechoty dywizyjnej

• płk piech. Stefan Pasławski (do III 1923 → zastępca komendanta OWar. „Wilno”)
• płk SG Stanisław Kwaśniewski (VII 1923 - 15 I 1925 → dyspozycja MSWojsk)
• płk piech. Henryk Weiss (15 I 1925 - 31 III 1927 → członek OTO)
• płk piech. Kazimierz Sawicki (31 III 1927 - 13 V 1932 → dowódca 16 DP)
• płk dypl. Józef Ćwiertniak (13 V 1932 - VI 1934 → dowódca piechoty dywizyjnej 6 DP)
• płk dypl. Teodor Furgalski (1934-1939 → dowódca 8 DP)
• płk piech. Jan Bratro (1939)

Szefowie sztabu

• mjr SG Władysław Powierza (V 1921 - X 1922)
• kpt. adiutant sztabowy Jan Szyndler (1923)
• kpt. / mjr SG (piech.) Mieczysław Skulski (15 X 1923^[2] – 15 X 1924 → dowódca I/26 pp^[3])
• mjr / ppłk SG Benedykt Chłusewicz (15 X 1924 - 28 II 1927 → 1 pp Leg.)
• mjr dypl. Władysław Ignacy Michalski (28 II 1927 - 6 VII 1929 → KOP)
• mjr dypl. Janusz Gaładyk (6 VII 1929 - X 1931 → 6 pspodh)
• mjr dypl. piech. Bohdan Geisler (23 X 1931 - 26 I 1934 → dowódca baonu 81 pp)
• mjr dypl. piech. Władysław Niewiarowski (od 26 I 1934)
• ppłk dypl. Tadeusz Łojak (1938 - 1939)

Obsada personalna w marcu 1939 roku

Ostatnia „pokojowa” obsada personalna dowództwa dywizji^[4][b]:

Żołnierze Dywizji (w tym OZ) – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[6]

Odtworzenie dywizji w ramach Armii Krajowej

W wyniku przeprowadzania akcji odtwarzania przedwojennych jednostek wojskowych w 1944 r. powstała 29 Dywizja Piechoty AK w składzie 33 pp, 41 pp, 42 pp i 9 pułk strzelców konnych (Okręg Białystok).

Tradycje

Tradycje oddziałów 29 Dywizji Piechoty kultywowała 29 Szczecińska Brygada Zmechanizowana im. Króla Stefana Batorego.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. III/2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939: organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. T. 7. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918-1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
• Wojciech Zalewski, - Piotrków 1939 wyd. Bellona Warszawa 2000
• Marian Porwit, - Obrona Warszawy 1939
• Leszek Moczulski, - Szosa Piotrkowska
• Jan Wróblewski. Armia Prusy, Warszawa 1986.