41 Suwalski Pułk Piechoty

41 Suwalski Pułk Piechoty im. Marszałka Józefa Piłsudskiego

Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1918
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Suwalski
Patron	marszałek Józef Piłsudski
Tradycje
Święto	16 kwietnia i 18 maja
Nadanie sztandaru	1925
Rodowód	1 Pułk Strzelców Suwalskich
Dowódcy
Pierwszy	mjr Mieczysław Mackiewicz
Ostatni	ppłk Kazimierz Wyderko
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka kampania wrześniowa bitwa pod Piotrkowem (4–6 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	Zambrów, garnizon Suwałki
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	grupa płk. Rybaka (1920) 29 Dywizja Piechoty
Odznaczenia

Tereny działań bojowych pułku w latach 1919-1920

41 Suwalski Pułk Piechoty Marszałka Józefa Piłsudskiego (41 pp) – oddział piechoty Samoobrony Litwy i Białorusi oraz Wojska Polskiego II RP.

Swoje święto obchodził 16 kwietnia – w rocznicę pierwszej bitwy pod Lidą^[a].

W okresie II RP wchodził w skład 29 Dywizji Piechoty^[1]. Stacjonował w Suwałkach^[2].

Formowanie i zmiany organizacyjne

Rodowód swój wywodzi z 1 pułku Strzelców Suwalskich formowanego w grudniu 1918 w Zambrowie, w składzie Dywizji Litewsko-Białoruskiej. Jako datę oficjalnego powstania pułku przyjmuje się dzień 19 grudnia 1918 roku, w którym to ukazał się pierwszy rozkaz organizacyjny^[3]. Tego dnia pułk składał się z majora Mieczysława Mackiewicza (dowódcy), podporucznika Klemensa Lutostańskiego (adiutanta), kilku oficerów i 16 szeregowych^[3]. Jednym z pierwszych szeregowych był Jerzy Tyszka, który pełnił funkcję szefa kancelarii, pisarza i gońca^[3]. Major Mackiewicz wydał odezwę do mieszkańców Suwalszczyzny, wzywającą do wstępowania w szeregi pułku^[3]. Jako pierwsza do Zambrowa przybyła kompania pod dowództwem porucznika Sławomira Użupisa, złożona z członków Polskiej Organizacji Wojskowej^[3].

Początkowo występował w składzie dwóch batalionów. Dopiero w sierpniu 1919 roku został uzupełniony III batalionem sformowanym z kompanii obserwacyjnych Dowództwa Obrony Kresów Suwalskich. W lipcu 1919 roku pułk został przemianowany na 41 Suwalski pułk piechoty.

W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Augustowie^[4].

Walki o granice

W połowie lutego 1919 roku pułk wyruszył na front przeciwrosyjski w rejon Mosty – Skidel i obsadzał tereny opuszczane stopniowo przez Niemców. W pierwszych dniach marca brał udział w wypieraniu Rosjan w kierunku północnym i przeprowadził udane natarcie na Szpilki. 30 marca obsadza rubież Dźwiny i stąd rusza na Lidę. Od 16 kwietnia toczył zażarte walki o miasto. Walki kończą się zwycięstwem.

W końcu kwietnia przetransportowano pułk na północ celem obrony Wilna. Tam w krwawych walkach w rejonie Niemierzy i Ogrodnik pułk po raz wtóry zmusza przeciwnika do odwrotu na wschód. Pułk wkroczył do Wilna.

W połowie czerwca pułk otrzymał rozkaz obsadzić Suwalszczyznę. Właśnie tutaj dołączył III batalion, który do tej pory obsadzał linę demarkacyjną wzdłuż Kanału Augustowskiego aż po granicę Prus Wschodnich.

Od połowy lipca 1919 pułk brał udział w ofensywie na Mińsk.

Od końca sierpnia 1919 roku do marca 1920 roku przebywał na polsko-litewskiej linii demarkacyjnej. Po zluzowaniu został przetransportowany do Kalenkowicz i stąd wyruszył na „wyprawę kijowską”. 25 kwietnia zajął Owrucz, a 28 kwietnia ruszył w kierunku Malina i wykonał uderzenie na stację kolejową.

11 maja pułk obsadził stanowiska na przedmościach Kijowa, w rejonie Browary – Kniażyce. Tu przez wiele dni odpierał ataki Rosjan, którzy starali się wyprzeć oddziały pułku za Dniepr. Także wypad na Trebuchowo zakończył się sukcesem.

Na skutek przerwania się armii konnej Budionnego na tyły 3 Armii, oddziały polskie rozpoczęły odwrót spod Kijowa. Pułk prowadził działania opóźniające. Walczył nad Uszą, stoczył zacięty bój o Owrucz. Mimo zwycięstwa, zmuszony był cofać się dalej.

Podczas odwrotu wojsk polskich z Ukrainy wchodzący w skład grupy płk. Jana Rybaka 41 pułk piechoty otrzymał rozkaz obsadzenia i utrzymania przez dwa dni Skorodna^[5]. 21 czerwca pułk zajął stanowiska na zachodnim brzegu Sławecznej, utrzymując na wschodnim brzegu jeden pluton do osłony dwóch mostów^[6]. Dowódca pułku wysłał na przedpole oficerski patrol rozpoznawczy w kierunku na Troszki, w celu zdobycia informacji o siłach i zamiarach nieprzyjaciela. Pojmani przez patrol jeńcy zeznali, że na Skorodno planowane jest uderzenie brygady liczącej około 2 000 żołnierzy z dwudziestoma ckm-ami. W tym czasie 41 pp liczył około 2500 żołnierzy, a na uzbrojeniu posiadał około 50 karabinów maszynowych. Zarówno przewaga liczebna jak i taktyczna pozwoliła mjr. Ignacemu Oziewiczowi narzucić przeciwnikowi swój sposób rozegrania walki. Postanowił on pozwolić oddziałom sowieckim w przeprawić się przez rzekę, aby następnie odciąć je od mostów i zniszczyć koncentrycznym uderzeniem^[7].

Rano 22 czerwca pod Skorodno podeszły patrole czołowe nieprzyjaciela. Pluton podporucznika Sakowskiego, osłaniający dostęp do mostów, opuścił stanowiska i pospiesznie wycofał się na zachodni brzeg. Zachęceni tym czerwonoarmiści z marszu przystąpił do natarcia. Gdy główne siły sowieckie przeszły przez mosty, polski oddział obejścia (10 kompania) przeszedł na tyły wojsk sowieckich i powtórnie obsadził oba mosty. Wówczas na sygnał dowódcy pułku koncentrycznie uderzyły II i III batalion. Spychani w kierunku rzeki sowieccy strzelcy weszli pod lufy wzmocnionej karabinami maszynowymi 10 kompanii^[8].

22 czerwca pułk rozbił brygadę piechoty rosyjskiej, zadając jej wielkie straty i zdobywając 12 karabinów maszynowych.

W latach 1919–1920 zginęło w walkach 262 oficerów i szeregowych. Największe skupiska mogił żołnierzy pułku znajdowały się w Lidzie oraz w Borkowie i m. Rudnia Nikołajewska za Kijowem.

Za bohaterstwo w walce 42 żołnierzy odznaczono Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Virtuti Militari, a 243 – Krzyżem Walecznych. Także sztandar jednostki został uhonorowany Orderem „Virtuti Militari” V klasy^[9].

Mapy walk pułku

Kawalerowie Orderu Virtuti Militari

Pułk w okresie pokoju

Święto 41 Suwalskiego Pułku Piechoty im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Suwałkach - defilada na ulicach miasta; 8 maja 1928

29 Dywizja Piechoty w 1938

W okresie międzywojennym 41 pułk piechoty stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr III w Suwałkach, a kadra batalionu zapasowego w Grodnie. Wchodził w skład 29 Dywizji Piechoty^[19].

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 41 pułk piechoty zaliczony został do typu II pułków piechoty (tzw. wzmocnionych). W każdym roku otrzymywał około 845 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 68 oficerów oraz 1900 podoficerów i szeregowców. Na czas wojny przewidywany był do pierwszego rzutu mobilizacyjnego. W okresie zimowym posiadał dwa bataliony starszego rocznika i batalion szkolny, w okresie letnim zaś trzy bataliony strzeleckie. Jego stany były wyższe od pułku „normalnego” (typ I) o ok. 400-700 żołnierzy^[20].

Wojna obronna 1939

Podczas wojny obronnej 1939 walczył w składzie macierzystej 29 Dywizji Piechoty w odwodowej Armii „Prusy”.

Symbole pułkowe

Sztandar

3 czerwca 1923 roku gen. Aleksander Osiński wręczył pułkowi chorągiew ufundowaną przez mieszkańców powiatów Suwałki i Augustów^[30]

Odznaka pułku

Odznaka pamiątkowa

Odznaka pierwotnie miała kształt owalnej tarczy, na której umieszczono orzeł państwowy oraz wpisano numer i inicjały „41 SPP”. Jednoczęściowa – wykonana w tombaku srebrzonym i oksydowanym, bez emalii. Wymiary: 42x26 mm. Wykonanie: J. Rontensztejn – Suwałki

7 września 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin nowej odznaki pamiątkowej^[31]. Odznaka o wymiarach 45x30 mm ma kształt tarczy pokrytej granatową emalią z żółtym obramowaniem. Na tarczy umieszczony jest srebrny orzeł trzymający rozwiniętą chorągiew z wizerunkiem Krzyża Orderu Virtuti Militari. U dołu numer „41” i gałązki dębowe. Odznaka dwuczęściowa, wykonana w srebrze, emaliowana, łączona pięcioma nitami. Na rewersie próba srebra, numer i imiennik grawera „IM” – Józefa Michrowskiego z Warszawy. Autorem projektu odznaki był major Bronisław Sylwin Kencbok (1898-1940), zamordowany w Charkowie.

23 listopada 1937 roku Minister Spraw Wojskowych generał dywizji Tadeusz Kasprzycki zatwierdził nowy wzór i regulamin nowej odznaki pamiątkowej^[32]. Odznaka o wymiarach 33x33 mm ma kształt krzyża (wzorowana na odznakach pułków piechoty Legionów). Centrum odznaki stanowi okrągła tarcza z monogramem „JP”. Od tarczy odbiegają topory z cyfrą pułkową „41” i cztery wici – strzały. Odznaka oficerska, jednoczęściowa, wykonana w srebrze, oksydowana. Na rewersie próba srebra, inicjały grawera „IM” – Józefa Michrowskiego z Warszawy^[33].

Odznaka żałobna

26 czerwca 1935 roku Minister Spraw Wojskowych „w celu uczczenia i utrwalenia pamięci Marszałka Józefa Piłsudskiego w pułkach: 1 szwoleżerów, 41 i 66 piechoty, których Szefem był Zmarły Marszałek oraz dla Korpusu Kadetów Nr 1, który w tytule swoim nosi Nazwisko Marszałka Piłsudskiego – ustanowił stałą oznakę żałobną”. Oznakę stanowiła czarna obwódka, średnicy 3 mm, złożona z podwójnego czarnego sznura – jedwabnego u oficerów i podoficerów zawodowych, a bawełnianego u szeregowców i kadetów – przyszyta do krawędzi lewego naramiennika kurtki i płaszcza, i noszona stale w służbie i poza służbą do wszystkich rodzajów ubioru wojskowego^[34] (zob. Kult Józefa Piłsudskiego).

Żołnierze pułku

Rekonstrukcja przemarszu pułku przez Suwałki w 1919 roku

Dowódcy pułku^[35][i]

• mjr Mieczysław Mackiewicz (19 XII 1918 - 5 X 1919)
• mjr Ignacy Oziewicz (p.o. 6 X 1919 - 12 IV 1920)
• mjr Mieczysław Mackiewicz (13 IV - 6 VIII 1920)
• mjr Stanisław Juszczacki (7 VIII - 20 IX 1920)^[37]
• mjr piech. Kazimierz Hozer (20 IX 1920 - 30 XI 1924 → Departament I MSWojsk.^[38])
• ppłk piech. Kazimierz Wyderko (p.o. XII 1924 - I 1925)
• płk piech. Konstanty Oświeciński (18 I 1925^[39] - 31 III 1927 → członek OTO)
• płk SG Zdzisław Wincenty Przyjałkowski (31 III 1927 - XI 1928)
• ppłk piech. Witold Adrian Roger Komierowski (I 1929 - VI 1930)
• ppłk dypl. piech. Jarosław Szafran (VI 1930^[40] – 1937 → dowódca piechoty dywizyjnej 1 DP Leg.)
• ppłk piech. Kazimierz Wyderko (1937 – IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku^[j]

• mjr piech. Władysław Gabriel (10 VII 1922^[42][43] – 1924)
• mjr piech. Tytus Obłaza (1924^[44] - †19 XII 1926 Grodno^[45])
• ppłk piech. Witold Adrian Roger Komierowski (V 1927^[46] – I 1929 → dowódca 41 pp)
• ppłk piech. Prymus Żelichowski (IV 1929^[47] – X 1931 → dowódca 82 pp^[48])
• ppłk piech. Rafał Zieleniewski (X 1931^[49] – VI 1934 → komendant PKU Łódź Powiat^[50])
• ppłk piech. Zygmunt Walerian Juzwa (VI 1934^[51] – VII 1935 → komendant PKU Warszawa Miasto III^[52])
• ppłk piech. Erwin Alojzy Wolanek (VII 1935^[53] - VIII 1939 → dowódca 134 pp)

II zastępca (Kwatermistrz)

• mjr piech. Kazimierz Buncler (1936 – VIII 1939 → dowódca III baonu)

Obsada personalna w marcu 1939

Obsada personalna w marcu 1939^[54]:

dowództwo

• dowódca pułku – ppłk piech. Kazimierz Wyderko
• I zastępca dowódcy pułku – ppłk piech. Erwin Alojzy Wolanek (we IX 1939 dowódca 134 pp)
• adiutant – kpt. piech. Stanisław Czupryna
• starszy lekarz – kpt. lek. dr Czesław Domasik
• młodszy lekarz – wakat
• w dyspozycji dowódcy pułku – mjr kontr. Mikołaj Rybaczuk (we IX 1939 w 3 pp Grupy Grodzieńskiej)
• II zastępca dowódcy pułku (kwatermistrz) – mjr piech. Kazimierz Buncler
• oficer mobilizacyjny – kpt. piech. Ludwik Mendys (we IX 1939 w 2 pp Grupy Grodzieńskiej)
• zastępca oficera mobilizacyjnego – kpt. piech. Zygmunt Niewczasiński^[k]
• oficer administracyjno-materiałowy – kpt. piech. Mieczysław Żukowski
• oficer gospodarczy – kpt. int. Czesław Kuchciński^[l]
• oficer żywnościowy – kpt. adm. (piech.) Franciszek Mierzwa^[m]
• dowódca kompanii gospodarczej i oficer taborowy – kpt. tab. Stanisław Praczyk^[n]
• kapelmistrz – ppor. kplm. Augustyn Wiśniewski^[o]

pododdziały specjalne

• dowódca plutonu łączności – kpt. piech. Ignacy Lubowski^[p] (we IX 1939 oficer łączności pułku)
• dowódca plutonu pionierów – kpt. piech. Antoni Józef Szypiński
• dowódca plutonu artylerii piechoty – por. art. Teodor Albrecht
• dowódca plutonu przeciwpancernego – por. piech. Kazimierz Orłowski
• dowódca oddziału zwiadu – por. piech. Mieczysław Wojno^[q]

I batalion

• dowódca I batalionu – mjr piech. Edward Euzebiusz Billik
• dowódca 1 kompanii strzeleckiej – mjr piech. Edward Józef Roth (we IX 1939 dowódca Zakopiańskiego Batalionu ON)
• dowódca plutonu – por. piech. Józef Tomasz Mackiewicz (we IX 1939 w 2 pp Grupy Grodzieńskiej)

II batalion

• dowódca II batalionu – mjr piech. Stanisław II Błaszczyk
• dowódca 4 kompanii strzeleckiej – por. piech. Ferdynand Emilian Dyjankiewicz (we IX 1939 w 1 pp Grupy Grodzieńskiej)
• dowódca 2 kompanii karabinów maszynowych – kpt. piech. Józef Antoni Ruschar (we IX 1939 w 3 pp Grupy Grodzieńskiej)

III batalion

• dowódca III batalionu – mjr piech. Roman Marian Zagłoba-Kaniowski
• dowódca 9 kompanii strzeleckiej – kpt. piech. Seweryn Wilk (we IX 1939 w 2 pp Grupy Grodzieńskiej)

na kursie

• kpt. piech. Stanisław Adam Martini^[r]
• kpt. adm. (piech.) Józef Kapka^[s]
• por. piech. Zygmunt Borucki (we IX 1939 dowódca 8. kompanii strzeleckiej)
• por. piech. Jan Przybyłowicz^[t]
• por. piech. Władysław Roszko (we IX 1939 dowódca 5. kompanii strzeleckiej)
• ppor. piech. Jan Kuczkowski^[u] (przeniesiony do 4 plot.^[27])

Żołnierze 41 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[67] oraz Muzeum Katyńskie^[68][v][w].

Upamiętnienie

W okresie III Rzeczypospolitej tradycje pułku kultywował 1 batalion zmechanizowany 29 Brygady Zmechanizowanej ze Szczecina.

• 

  (c) I, Poznaniak1975, CC BY 2.5

  Plakat z 29 BZ

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Ilustrowana jednodniówka 41 Suwalskiego pułku piechoty. Wydana w dniu wręczenia sztandaru 3 czerwca 1923. Henryk Gorgoń (red.). Suwałki: 1923.
• Piotr Bieliński: 29 Dywizja Piechoty. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2018, seria: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918–1939. ISBN 978-83-794-5621-5.
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Ludwik Głowacki: Obrona Warszawy i Modlina na tle kampanii wrześniowej 1939. Wyd. 5. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1985. ISBN 83-11-07109-8.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Ludwik Smoleń: Zarys historji wojennej 41-go suwalskiego pułku piechoty im. Marszałka Józefa Piłsudskiego. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.

Linki zewnętrzne

• Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2020-10-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-11)].
• Mogiła w Leszczewku: zmagania wojenne 41 pp. w wojnie 1920 roku. wigry.win.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-11-05)].