9 Oszmiańska Brygada Armii Krajowej

9 Brygada Armii Krajowej
IV OP „Małego”
Historia
Państwo

 Polskie Państwo Podziemne

Sformowanie

1944

Rozformowanie

1944

Nazwa wyróżniająca

Oszmiańska

Dowódcy
Pierwszy

chor. Jan Kolenda ps. "Mały".

Działania zbrojne
Operacja Ostra Brama
Organizacja
Formacja

Armia Krajowa

Podległość

Zgrupowanie nr 3 Okręgu Wilno AK

Historia Polski
Kotwica

Ten artykuł jest częścią cyklu:
Polskie Państwo Podziemne

Insp wilno 1.png

9 Oszmiańska Brygada AK - polski oddział partyzancki[a] Okręgu Wilno Armii Krajowej.

Dowódcą brygady był chor. Jan Kolenda ps. "Mały".

W lipcu 1944 w ramach Zgrupowania nr 3 Okręgu AK Wilno, brygada wzięła udział w Operacji „Ostra Brama”. Przez kilka dni kwaterowała w Dukielach w gminie Rudomino. W tym czasie liczyła ok. 300 partyzantów[2].

O świcie 18 lipca 1944, na obrzeżach Puszczy Rudnickiej, 9 Brygada Armii Krajowej została rozbrojona przez zmotoryzowane oddziały Armii Czerwonej[3].

Formowanie

Na początku kwietnia 1944 polskie oddziały partyzanckie działające w Inspektoracie „F” mocno powiększyły swój stan liczbowy i zostały przekształcone w brygady. Z IV oddziału partyzanckiego pod dowództwem chor. Jana Kolendy ps „Mały” została zorganizowana 9 Brygada Armii Krajowej[4]. Pod koniec kwietnia wyznaczono koncentrację Zgrupowania nr 3 Okręgu Wilno Armii Krajowej. Miała ona nastąpić w rejonie miejscowości Klewica, Graużyszki, Wojsznaryszki. 9 Brygada stawiła się na koncentrację i została zakwaterowana w Graużyszkach[5]. Liczyła wtedy około 90 uzbrojonych żołnierzy–partyzantów[6].

Działania brygady

W kwietniu 1944 brygada przeprowadziła kilka akcji. 15 kwietnia zajęła litewską wieś Knistuszki i rozbroiła członków samoobrony litewskiej. Następnego dnia stoczyła potyczkę z niemiecko-litewską ekspedycją karną[4].

12 maja w Graużyszkach odbyła się odprawa koordynacyjna dowódców brygad 3 Zgrupowania. Uczestniczył w niej też komendant okręgu ppłk „Wilk”. Plan działania przedstawił mjr „Jarema”. Przewidywał on rozbicie czterech kompanii z korpusu posiłkowego gen. Plechaviciusa stacjonujących w Murowanej Oszmiance. Brygada otrzymała zadanie ubezpieczać i osłaniać akcję[7].

W pierwszej dekadzie czerwca brygady 3 Zgrupowania otrzymały rozkaz zlikwidowania posterunku policji litewskiej w Holszanach rozmieszczony w budynku szkoły. 9 Brygada pozostawała w odwodzie. Akcję zaplanowano na 8 czerwca, początek akcji – 23.00. Niestety, jeszcze przed 23.00, do Holszan przybyła kolumna 5 niemieckich czołgów. W tych warunkach nastąpiło odwołanie akcji. Wszczęcie walki oznaczało spalenie wielu zabudowań w samym mieście[8].

Po akcji na Holszany brygada zajęła tereny wokół Kucewicz. Doszło tu do starcia z sowieckimi partyzantami, którzy według polskich relacji, rabowali wieś Kucewicze. Była to brygada sowieckich partyzantów im. Gastełło Manochina i 1 Witebska Brygada Potapienki, które jeszcze 5 czerwca sforsowały Wilię i po przekroczeniu toru kolejowego Mołodeczno-Wilno, podeszły pod Krewo. z Sowietami walczono też pod Tołmuciszkami. Według meldunku Manochina, dwie brygady sowieckie zmuszone zostały do wycofania się z tych terenów na skutek działania przeważających sił polskich. 13 czerwca 1944 roku sowieccy partyzanci po oderwaniu się z walką od brygad polskich, według meldunku Manochina, po 60 km marszu osiągnęli Wojstom. Dalej w swym meldunku Manochin stwierdza, że tereny Oszmiańszczyzny w czerwcu 1944 roku „były kontrolowane przez białopolaków, którzy przeprowadzili tutaj dużą pracę w organizacji wrogiego nam podziemia[9]. W sumie, w okresie od kwietnia do czerwca 1944 brygada przeprowadziła 9 akcji bojowych[9].

Działania w okresie Akcji „Burza”

W końcu czerwca brygada weszła w skład Zgrupowania nr 3 Okręgu Wilno Armii Krajowej[10]. W pierwszych dniach lipca na te tereny spłynęły z lasów oddziały sowieckiej partyzantki, które żądały złożenia broni przez polskie oddziały. Prawdopodobnie z tej przyczyny 9 Brygada nie mogła wykonać dywersji i sabotażu w ramkach akcji „Burza”. Z powodu przyspieszonego natarcia sowieckiego brygada przesunęła się w kierunku Wilna, na pozycje wyjściowe do uderzenia na Wilno[11].

Walki w ramach operacji „Ostra Brama”
Wilno ak 1.png

9 Brygada wyruszyła ze Szwajcar na podstawy wyjściowe do natarcia usytuowane na południowym skraju wsi Góry. Otrzymała rozkaz uderzyć w kierunku na Rossę. Początek natarcia ustalono na 24:00. W rzeczywistości uderzono o świcie 7 lipca. Brygada, nie ponosząc większych strat, dotarła do bunkrów niemieckich na Hrybiszkach i zaatakowała je. Niemcy poddawali się. Z bunkra wyszedł podoficer i kilku żołnierzy. „Mały”, nie przeczuwając podstępu, wyszedł ze swoim gońcem do przodu. W tym momencie padła seria z karabinu maszynowego i dowódca oddziału partyzanckiego zginął na miejscu. Incydent ten zatrzymał pomyślnie rozwijające się natarcie polskie. Nieprzyjaciel rozpoczął ostrzał artyleryjski. Do akcji weszły samoloty. 9 Brygada rozproszyła się i cofnęła. Dowództwo objął por. Jan Dubiski ps. „Gracz”[12].

Obsada personalna

  • Dowódcy
chor. Jan Kolendo ps. „Mały”[b]
kpt. Jan Dubiski ps. „Gracz”
  • zastępca dowódcy - ppor. Eugeniusz Stosuj ps. „Kozioł”
  • lekarz - dr Tadeusz Wiszniewski ps. „Hel”
  • łącznik - „Fiołek”

Uwagi

  1. Nazwa „brygada” określała stopień samodzielności partyzanckiej danego oddziału. Na samodzielność pozwalał pewien minimalny stan (około 300 ludzi) i to była dolną granicą pojęcia „brygada”. Granica górna, określona względami swobody ruchu i manewrowania w walkach na tyłach nieprzyjaciela, wynosiła około 1000 ludzi[1].
  2. Zginął przy zdobywaniu Wilna 6 lipca 1944

Przypisy

Bibliografia

  • Komisja Historyczna Polskiego Sztabu Głównego w Londynie: Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej. Armia Krajowa. T. III. Londyn: Instytut Historyczny im. Generała Sikorskiego, 1950.
  • Roman Korab-Żebryk: Operacja wileńska AK. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985. ISBN 83-01-04946-4.
  • Zygmunt Boradyn, Andrzej Chmielarz, Henryk Piskunowicz: Z dziejów Armii Krajowej na Nowogródczyźnie i Wileńszczyźnie (1941–1945). Radom: Ośrodek Kształcenia i Doskonalenia Kadr, 1997. ISBN 8390716803.
  • Struktura Organizacyjna Armii Krajowej, Marek Ney-Krwawicz w: Mówią wieki nr 9/1986.
  • Jarosław Wołkonowski, Grzegorz Łukomski: Okręg Wileński Związku Walki Zbrojnej Armii Krajowej w latach 1939-1945. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 1996. ISBN 83-86100-18-4.
  • Wzmianka o 9 Oszmiańskiej Brygadzie AK w Tygodniku Wileńszczyzny

Media użyte na tej stronie

Kotwica symbol.svg
Autor: Liftarn, Licencja: CC BY-SA 2.5
Kotwica symbol
Flaga PPP.svg
Flaga Armii Krajowej; symbol na fladze jest złożeniem liter "P" i "W", będących skrótem od "Polska Walcząca" (zob. Znak Polski Walczącej)
Wilno ak 1.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Akcja "Burza" - Operacja Ostra Brama (położenie oddziałów 7 lipca 1944)
Insp wilno 1.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Okręg Wileński Armii Krajowej