Abd al-Muhsin as-Sadun

Abdel Muhsin Al-Sa'dun.jpg

Abd al-Muhsin as-Sadun (ur. 1879 w An-Nasirijji, zm. 1929 w Bagdadzie) - iracki polityk, czterokrotny premier Iraku w latach 1922-1923, 1925-1926, 1928-1929 i w 1929.

Życiorys

Pochodził z wpływowej rodziny wywodzącej się z Hidżazu[1], w przeszłości przewodzącej konfederacji plemiennej al-Muntafik znad dolnego Eufratu. Wyznawał islam sunnicki[2]. Ukończył Akademię Wojskową w Stambule, po czym został mianowany adiutantem (aide-de-camp) sułtana Abdülhamida II. Był członkiem Komitetu Jedności i Postępu i wziął udział w rewolucji młodotureckiej. W 1908 odszedł z wojska i rozpoczął działalność polityczną. Przez dziesięć lat był deputowanym do parlamentu Imperium Osmańskiego[1]. Po I wojnie światowej wrócił do Iraku, by zająć się zarządzaniem majątkiem rodziny[3].

Fakt, że w okresie osmańskim as-Sadun nie piastował żadnego urzędu państwowego sprawił, że po ustanowieniu w Iraku mandatu brytyjskiego nowe władze uznały go za znakomitego kandydata na stanowisko rządowe[3], natomiast król Fajsal był wobec niego nieufny[2]. W rządzie Abd ar-Rahmana al-Kilaniego był ministrem obrony[1]. Według władz mandatowych as-Sadun posiadał pozycję społeczną na tyle wysoką, by ukończyć prace nad zawarciem i wdrożeniem traktatu brytyjsko-irackiego, toteż Brytyjczycy doprowadzili do powołania go w 1922 na premiera Iraku[2]. Równocześnie kierował resortami obrony (z którego następnie zrezygnował), sprawiedliwości oraz spraw wewnętrznych[1]. W tym okresie podpisany został traktat brytyjsko-iracki (z 1922), który w roku następnym z inicjatywy as-Saduna zmodyfikowano[1]. Założona przez niego Partia Postępu była jedyną liczącą się iracką formacją polityczną, która godziła się na ustanowienie mandatu[4].

As-Sadun kierował rządem do listopada 1923, gdy złożył dymisję. Na jego miejsce Fajsal powołał swojego bliskiego współpracownika Dżafara al-Askariego[5]. W sierpniu 1924 były premier wszedł do rządu Jasina al-Haszimiego jako minister spraw wewnętrznych i kierował resortem do upadku gabinetu w roku następnym[6]. Następnie sam został po raz drugi premierem, obejmując równocześnie tekę ministra finansów i spraw zagranicznych. Jego rząd funkcjonował od czerwca 1925 do listopada 1926[7]. As-Sadun został wówczas przewodniczącym irackiego parlamentu i pełnił tę funkcję przez rok[3].

W styczniu 1928 as-Sadun po raz trzeci objął stanowisko premiera Iraku[8]. Został także ministrem spraw zagranicznych[1]. Dotąd był zwolennikiem brytyjsko-irackiej współpracy, uznając, że Irak był za słabym państwem, by funkcjonować jako byt w pełni suwerenny. Uważał jednak, że w miarę rozwoju kraju Wielka Brytania powinno stopniowo ograniczać swoją ingerencję w jego funkcjonowanie[3]. Dążył do ugruntowania w Iraku konstytucyjnych, demokratycznych rządów[3]. Jako premier ogłosił wybory powszechne, w nadziei, że nowy parlament będzie mógł renegocjować brytyjsko-iracki układ wojskowy[8]. W czasie trwających kilka miesięcy, z powodu skomplikowanej procedury, wyborów[8] rząd stosował represje wobec opozycyjnych organizacji politycznych i studenckich oraz prasy[4]. As-Sadun sugerował następujące zmiany w traktacie: nadanie Irakowi pełnej odpowiedzialności za obronność państwa, ograniczenie kompetencji dowódcy brytyjskich sił powietrznych w kraju, zmniejszenie liczby brytyjskich oficerów w armii irackiej, anulowanie zobowiązań finansowych, zwolnienie Iraku z obowiązku utrzymywania brytyjskiego wysokiego komisarza i towarzyszących mu osób[4]. Brytyjczycy nie zamierzali jednak zgodzić się na jakąkolwiek modyfikację układu, toteż as-Sadun w 1929 złożył dymisję. Pozostawał premierem jeszcze przez kilka miesięcy, gdyż żaden polityk nie zgadzał się na przejęcie jego zadań[8].

Ostatecznie następcą as-Saduna został Taufik as-Suwajdi (były premier zachowywał przy tym nieformalny wpływ na jego działania[1]), jednak jego gabinet funkcjonował tylko kilka miesięcy i we wrześniu 1929 as-Sadun objął urząd premiera po raz czwarty[8], ponownie też został ministrem spraw zagranicznych. Ponownie próbował prowadził z Brytyjczykami negocjacje w sprawie pełnej niezawisłości Iraku, jednak ponownie poniósł porażkę, a król Fajsal nadal mu nie ufał. Oskarżany przez część polityków o zdradę kraju[3], surowo skrytykowany w czasie debaty parlamentarnej po wygłoszeniu przez króla mowy tronowej[4], w poczuciu klęski, które spotęgowały jeszcze osobiste kłopoty, as-Sadun popełnił samobójstwo[9]. Nowy rząd utworzył Nadżi as-Suwajdi, pozostawiając na stanowiskach niemal wszystkich ministrów powołanych przez as-Saduna[4].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g Ghareeb E., Dougherty B.: Historical Dictionary of Iraq. Scarecrow Press, 2004, s. 526-527. ISBN 978-0-8108-6568-6.
  2. ↑ a b c Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 80. ISBN 978-83-05-13567-2.
  3. ↑ a b c d e f Dziekan M.: Historia Iraku. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 2002, s. 146-147 isbn = 9788389899828.
  4. ↑ a b c d e Jamsheer H. A.: Współczesna historia Iraku. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 2007, s. 71-73. ISBN 978-83-89899-82-8.
  5. ↑ Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 84. ISBN 978-83-05-13567-2.
  6. ↑ Ghareeb E., Dougherty B.: Historical Dictionary of Iraq. Scarecrow Press, 2004, s. 684-685. ISBN 978-0-8108-6568-6.
  7. ↑ Ghareeb E., Dougherty B.: Historical Dictionary of Iraq. Scarecrow Press, 2004, s. 685. ISBN 978-0-8108-6568-6.
  8. ↑ a b c d e Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 91. ISBN 978-83-05-13567-2.
  9. ↑ Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 92-93. ISBN 978-83-05-13567-2.

Media użyte na tej stronie

Coat of arms (emblem) of Iraq 2008.svg
Coat of arms of Iraq as adapted to new 2008 form of national flag -- standard pan-Arab "Eagle of Saladin" with shield of the tricolor of national flag (with the "Takbir" الله أكبر in Kufic text, as on the flag), holding a scroll with the words جمهورية العراق; (Jumhuriyat al-`Iraq "The Republic of Iraq").
Coat of arms of Iraq (2008–present).svg
Coat of arms of Iraq as adapted to new 2008 form of national flag -- standard pan-Arab "Eagle of Saladin" with shield of the tricolor of national flag (with the "Takbir" الله أكبر in Kufic text, as on the flag), holding a scroll with the words جمهورية العراق; (Jumhuriyat al-`Iraq "The Republic of Iraq").
Abdel Muhsin Al-Sa'dun.jpg
Abd al-Muḥsin Saʻdūn (1879 – 1929), Prime minister of the Iraqi Kingdom 4 times (1922 – 1929).