Abradates i Panthea (poemat)

Abradates i Panthea (ang. Abradates and Panthea) – poemat angielskiego poety romantycznego Edwina Atherstone’a[1][2], znanego z autorstwa, zakrojonych na szeroką skalę, eposów bohaterskich.

Charakterystyka ogólna

Poemat Abradates i Panthea został wydany w roku 1821, w tym samym tomie, co Ostatnie dni Herkulanum nakładem londyńskiej oficyny Baldwin, Cradock and Joy. Utwór, przynajmniej w porównaniu z monumentalnymi eposami Atherstone’a, jest dość krótki, ponieważ liczy 34 strony druku. Warto dodać, że Upadek Niniwy zajmuje prawie 640 stron w dwóch tomach.

Źródło

Historię Abradatasa[3] (Abradatesa)[4], władcy Suzjany, i Panthei Atherstone zaczerpnął z Żywota Cyrusa Wielkiego, autorstwa greckiego historyka Ksenofonta[5], co zaznaczył we wstępie. Według tego przekazu Panthea, kobieta o niezrównanej urodzie, żona Abradatesa, została wzięta do niewoli przez króla Cyrusa[5][6]. Wbrew zwyczajom epoki, które zwycięzcom przyznawały prawo dowolnego rozporządzania jeńcami wojennymi i brankami, władca perski potraktował ją z pełną kurtuazją. Kiedy Abardates się o tym dowiedział, z wdzięczności pośpieszył Cyrusowi z pomocą, gdy ten walczył z Croesusem, na czele oddziału rydwanów, wyposażonych w charakterystyczne kosy przeznaczone do ścinania piechurów[5]. Podczas bitwy w dolinie Thymbra, władca Suzjany poległ[5]. Na wieść o tym zrozpaczona Panthea popełniła samobójstwo, przebijając się sztyletem[5]. Król Cyrus wzniósł dla zmarłych małżonków okazały grobowiec[5][7].

Historia Abradatesa i Panthei stanowi jeden z klasycznych tematów literatury i sztuki. Geoffrey Chaucer wspominał o niej w Opowieściach kanterberyjskich[8]. Zachował się anonimowy dramat elżbietański The Wars of Cyrus[9], którego bohaterami są Abradates i Panthea[9]. Tragedię o Panthei opublikował w 1608 roku Claude Guerin de la Dorouviere[10]. Oprócz tego, poemat zatytułowany Abradates and Panthea napisał John Bowdler[11], a opowieść o nich stała się tematem utworu The Thymbriad pióra Sophii Burrell[12]. Własną wersję[13] antycznej legendy przedstawił w 1808 roku również John Edwards (1751–1832)[14]. Poza tym historia Abradatesa i Panthei została opowiedziana w tragedii Henry’ego Montague Grovera Socrates, a dramatic poem[15].

Forma

Francesco Hayez, Śmierć Abradatesa (1813)

Poemat o Abradatesie i Panthei został napisany wierszem białym, a konkretnie blank versem, czyli nierymowanym pentametrem jambicznym[16], inaczej mówiąc dziesięciozgłoskowcem, w którym akcenty spoczywają na parzystych sylabach wersu. Ten rodzaj wiersza jest najpowszechniej stosowanym wzorcem metrycznym w literaturze angielskiej. Został on wprowadzony w XVI wieku przez Henry’ego Howarda, hrabiego Surrey[17]. Był podstawowym schematem wersyfikacyjnym dramaturgii elżbietańskiej, w której stosowali go między innymi Thomas Kyd, Christopher Marlowe i William Szekspir[17]. W angielskiej epice wierszowanej blank verse umocnił swoją pozycję od kiedy John Milton użył go w Raju utraconym[17][18].

'Twas on the morning of that fateful day
When Cyrus met on Thymbra's spacious plain
The mighty host by wealthy Croesus led.--
Awful the hour when through the expectant camp
The word was given to harness for the fight
For warlike was the foe; four hundred times
A thousand was his strength; in horsemen strong,
And strong in Egypt's yet unconquer'd bands;--

Białym wierszem Edwin Atherstone posłużył się w swoich największych dziełach eposach Upadek Niniwy i Izrael w Egipcie, ponadto inkrustował tok wiersza aliteracją[19], czyli zestawianiem słów rozpoczynających się tą samą literą (głoską)[20].

How the swift horses spurn the scattering earth
He stoops and smites the steeds
From side to side it swings: – rises – and sinks

W niektórych przypadkach wykorzystanie aliteracji rozciąga się na kilka wersów: Oh, then his soul/Sinks in him; and the stiffing sob, that tells/The breaking heart, is heard as slow again/He trembles on his way.

Treść

Poemat rozpoczyna się – zgodnie z tradycją epicką – in medias res[21], czyli w momencie kulminacyjnym, to znaczy rankiem dnia, którego rozegrała się wielka bitwa. Przedakcję[22] autor streszcza w kolejnym akapicie.

There was a prince, whose wife in former war
Was captive made by Cyrus;--and her charms
Exceeded those of woman;--yet her mind
Was fairer than her beauty; and her soul
Grew to her husband.--Cyrus saw, but scorn'd
Such loveliness and virtue by a touch
Unhallow'd to pollute; and when her lord
Knew this forbearance, smit with gratitude,
To Cyrus with his forces he repair'd
And vow'd eternal friendship:--and that vow
Till death he kept.
Peter Paul Rubens, Śmierć Panthei (około 1635–1638)

Przebieg starcia jest relacjonowany z punktu widzenia Panthei, z daleka obserwującej szarżę rydwanów. Śmierć Abradatesa jest ukazana w prostych słowach.

Then headlong to the earth, with dreadful crash,
Chariot and charioteer are overthrown,
Never again to rise.

W poemacie Atherstone’a nie ma wzmianki o tym, że bohaterka zadała sobie śmiertelny cios. Kiedy tragarze przychodzą, żeby w lektyce zanieść Pantheę do jej namiotu, okazuje się, że jest ona martwa.

And standing nigh the palanquin is seen,
Whose sturdy bearers with dejected look
Wait their loved mistress to her tent to bear.
Gently the mutilated corse they move:
Gently, the lovely mourner from the earth
They raise; but she is icy cold--her limbs--
Her beauteous, pliant limbs are stiffening:--still
Her azure eye is fix'd upon the earth;
But is there animation in it?--No!
Panthea was no more!--

W Abradatesie i Panthei Atherstone sięgnął po raz pierwszy po tematykę batalistyczną[23], która później dojdzie do głosu w Upadku Niniwy.

The circling wheels moved on;--
From the bright scythes thick flashing lightnings came:--
The hollow beat of the coursers' hoofs no more
Sounded upon the ear:--the glittering car
Grew every moment less:--amid the hosts
Of chariots and of horsemen soon it mix'd.n;--

Opisy walki, między innymi dzięki zastosowaniu krótkich zdań i przerzutni[24] są plastyczne i dynamiczne:

Where--where is Abradates?--only him
Seeks she amid the hosts.--What sees she now?
She sees from far the lofty chariots whirl:--
She hears faint distant shoutings:--sure his plume,
His purple plume is there!--'tis lost again--
Again it gleams--and fades:--sure 'tis his voice
So clear and strong that cheers the fierce attack!--

Z przedstawieniem toczących się orężnych zmagań kontrastuje opis pobojowiska, po którym chodzą z pochodniami kobiety, szukające wśród poległych swoich mężów, ukochanych, ojców i braci.

Along the plain
Quick moving torches glance:--light female forms
With hurried step are seeking through the field
Husbands or lovers--fathers--brothers lost:--

Poemat kończy się informacją o wzniesieniu przez Cyrusa okazałego nagrobka[25] dla upamiętnienia Abradatesa i Panthei:

Płaskorzeźba przedstawiająca króla Cyrusa Wielkiego
In Thymbra's vast
And silent vale, a monumental pile
Told to the gazing traveller, that a king,
And beauteous queen, there in each other's arms
Slept their last sleep:--the bravest he of men,
And she of women loveliest. Their names
Were--Abradates and Panthea.

Opinia krytyki

Debiutancki tomik Edwina Atherstone’a został zrecenzowany w czasopiśmie The New Monthly Magazine and Literary Journal. Anonimowy krytyk literacki napisał: The Abradates and Panthea is a free and elegant version of the celebrated tale of these princely lovers, whose sad fate is os beautifully related by Xenophon[26]. Wypowiedział się też w tonie uznania o samym poecie, wyrażając nadzieję, że rozwinie swój talent w kolejnych, ambitniejszych dziełach: We shall be very glad to meet with this author again, and to see his fine powers employed on more genial themes[26]. Utwory poety zostały także dostrzeżone przez The London Magazine. Omawiając Ostatnie dni Herkulanum, recenzent stwierdza: There are passages, both in this poem and in that of Abradates and Panthea, which follows it, of fine and exquisite decription[27], jednak tym razem krytyk zarzucał poecie epatowanie drastycznymi obrazami okropnych ran i pokawałkowanych ciał[27].

Przypisy

  1. ↑ Edwin Atherstone (1788–1872). Bartleby.com. [dostęp 2016-11-04]. (ang.).
  2. ↑ Atherstone, Edwin. Biography. english.unl.edu. [dostęp 2016-11-04]. (ang.).
  3. ↑ Abradatas. Encyclopaedia Iranica. [dostęp 2016-11-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-16)]. (ang.).
  4. ↑ Abradate. Enciclopedie on line. [dostęp 2016-11-04]. (wł.).
  5. ↑ a b c d e f Jacob Abbott: The Story of Panthea [w: Cyrus the Great]. mainlesson.com. [dostęp 2016-11-04]. (ang.).
  6. ↑ Cyrus the Great, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2016-11-04] (ang.).
  7. ↑ Sardes. tureckieopowiesci.com. [dostęp 2016-11-04]. (pol.).
  8. ↑ Geoffrey Chaucer: The Franklin's Tale. librarius.com. [dostęp 2016-11-04]. (ang.).
  9. ↑ a b The Wars of Cyrus. cord.ung.edu. [dostęp 2016-11-04]. (ang.).
  10. ↑ Historical Account of the French Theatre, The Gentleman's Magazine and Historical Chronicle. Volume XVI for the year 1746. books.google.pl. s. 253. [dostęp 2016-11-04]. (ang.).
  11. ↑ John Bowdler: Abradates and Panthea [w: Select pieces in verse and prose by the late John Bowdler]. books.google.pl, 1820. s. 176-183. [dostęp 2016-11-04]. (ang.).
  12. ↑ Sophia Burrell: The Thymbriad. Archive.org. [dostęp 2016-11-04]. (ang.).
  13. ↑ John Edwards: Abradatas and Panthea. A Tragedy in Five Acts. books.google.pl, 1803. [dostęp 2016-11-04]. (ang.).
  14. ↑ Alsager Richard Vian: Edwards, John (1751-1832). wikisource.org. [dostęp 2016-11-04]. (ang.).
  15. ↑ Henry Montague Grover: Socrates, a dramatic poem. Archive.org. [dostęp 2016-11-04]. (ang.).
  16. ↑ metre, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2016-11-04] (ang.).
  17. ↑ a b c blank verse, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2016-11-04] (ang.).
  18. ↑ Wiktor Jarosław Darasz: Mały przewodnik po wierszu polskim. Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, 2003, s. 92. ISBN 83-9008296-9.
  19. ↑ alliteration, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2016-11-04] (ang.).
  20. ↑ Wiktor Jarosław Darasz: Mały przewodnik po wierszu polskim. Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, 2003, s. 170-174. ISBN 83-900829-6-9.
  21. ↑ in medias res, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2016-11-04] (ang.).
  22. ↑ przedakcja. sjp.pwn.pl. [dostęp 2016-11-04]. (pol.).
  23. ↑ batalistyka, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2016-11-04].
  24. ↑ przerzutnia. san.nowoczesnapolska.org.p. [dostęp 2016-11-04]. (pol.).
  25. ↑ Celestia Angenette Bloss: Bloss's Ancient History: Illustrated by Colored Maps, and Arranged to Accompany a Chronological Chart for the Use of Families and Schools. books.google.pl. s. 50. [dostęp 2016-11-04]. (ang.).
  26. ↑ a b The New Monthly Magazine and Literary Journal, Vol III. Historical Register. books.google.pl, 1821. s. 524. [dostęp 2016-11-04]. (ang.).
  27. ↑ a b The London Magazine. books.google.pl. s. 379-383. [dostęp 2016-11-04]. (ang.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Artgate Fondazione Cariplo - Hayez Francesco, La morte di Abradate.jpg
(c) Fondazione Cariplo, CC BY-SA 3.0

This painting, formerly part of a private collection in Bergamo, has been part of the Cariplo Collection since 1987. Long believed to have been lost, it was presented for the first time to the general public in 1983 at the anthological exhibition of work by Francesco Hayez at the Palazzo Reale in Milan. On that important occasion, which marked the start of critical reappraisal of the artist’s work and key role in the romantic movement, it was identified as a section of the huge canvas The Death of Abradates, painted in the spring of 1813 during the artist’s stay in Rome for the first-class competition of the Brera Academy.

In his memoirs Hayez outlines the events connected with the painting’s complex gestation, which involved two of the leading figures in the world of art at the time, both of whom played a crucial role in the moulding of the young artist, namely the sculptor Antonio Canova and Count Leopoldo Cicognara, then president of the Venice Academy of Fine Arts.

It was in fact Cicognara that urged Hayez to take part in the annual competition of the Brera Academy early in 1813 through a letter addressed to their mutual friend Antonio Canova. This was prompted by the unsatisfactory results obtained by the painter the previous year, when his huge canvas Laocoon (Milan, Accademia di Brera) was awarded the joint first prize together with a work by Antonio De Antoni, the pupil of Andrea Appiani, premier peintre to the Emperor Napoleon and an authoritative member of the Milanese Academy. The decision was dictated by considerations of internal politics and deeply offended both the young artist, who was well aware of the marked superiority of his work, and above all his Venetian protector, who urged him to compete again in 1813, confident of an overwhelming victory this time.

After a initial attempt to avoid this challenge and above all the risk of fresh disappointment, the painter yielded to Cicognara’s persuasion and addressed the set subject in a canvas of monumental proportions. Having completed the heads of the main group, however, he staged an accident so that a large easel fell on the painting and damaged it irreparably.

The set subject of the competition that year, namely the death of Abradates, is taken from a passage in the Cyropaedia of Xenophon (VI, 3 and VII, 3) that relates the grief shown by Cyrus, the all-powerful king of the Persians, on the death of Abradates, initially his enemy and later his ally in the war against Croesus. It thus lent itself to glorification of the moral qualities of the Persian monarch and hence by association those of Napoleon Bonaparte, emperor of the French. For this exemplary work of history painting, still bound by the dictates of the neoclassical school, Hayez combined the ancient text with elements drawn from his reading of the popular contemporary novel Voyage du jeune Anacharsis en Grèce by the Jesuit Jean Jacques Barthelemy (1793).

The surviving section of the work shows the group of figures led by Cyrus, who indicates the funeral gifts with a wave of his hand while gazing upon the now lost main group of Queen Panthea embracing the corpse of her husband Abradates. The figure in the truncated conical hat looking in the opposite direction to the main event can be identified as the painter Tommaso Minardi, recalled by Hayez in his memoirs as ironic and insincere. This intense and realistic portrait of the future founder of the Purist movement provides significant evidence of the two artists’ relationship and period of training together in Rome before they went their separate ways.