Aleksandra Zawieruszanka

Aleksandra Zawieruszanka

W kostiumie do filmu „Rzeczpospolita babska” (1969)
Data i miejsce urodzenia	3 kwietnia 1937 Bielsko
Zawód	aktorka teatralna i filmowa
Lata aktywności	1957–1995; 2000; 2005

Aleksandra Zawieruszanka (ur. 3 kwietnia 1937 w Bielsku^[1]) – polska aktorka filmowa, telewizyjna i teatralna. Szczególnie rozpoznawalna z roli Edyty Lausch w serialu Stawka większa niż życie oraz porucznik Krystyny Gromowicz w filmie Rzeczpospolita babska.

Życiorys

Wczesne lata

Aleksandra Zawieruszanka urodziła się 3 kwietnia 1937 roku w Bielsku. Jej ojciec był działaczem miejscowej PPS, a gdy miała trzy lata trafił do obozu koncentracyjnego w Dachau. Matka z kolei była kurierką Armii Krajowej. Szczęśliwie całej rodzinie Zawieruchów udało się przetrwać burzliwy okres drugiej wojny światowej.

Od dziecka interesowała się teatrem regularnie biorąc udział w szkolnych przedstawieniach i konkursach recytatorskich, a nawet zdobywając nagrody. Marzenia o karierze aktorskiej traktowała jednak bez dużych oczekiwań, obawiając się, że na przeszkodzie w ich realizacji stanąć może, jak twierdziła, jej przeciętna uroda. Zdecydowała się studiować filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.

Wątpliwości i kompleksy Aleksandry Zawieruszanki zostały rozwiane dzięki znajomości z aktorką Marią Bogdą, która wraz z mężem Adamem Brodziszem – decyzją ówczesnych władz – wprowadziła się do pokoju w kwaterze Zawieruchów. Młoda Aleksandra w ostatniej chwili zdecydowała się na zgłoszenie do warszawskiej PWST^[2].

Ponieważ komisja na egzaminach nie miała wątpliwości co do umiejętności aktorskich Zawieruszanki, porzuciła ona studia polonistyczne. Naukę na Wydziale Aktorskim zakończyła w 1959 roku^[1], mając już na koncie występ w przedstawieniu dyplomowym na podstawie sztuki Wesele Stanisława Wyspiańskiego. Jerzy Waldorff w tym samym roku pisał w recenzjach dyplomowych: „Zapamiętajcie te nazwiska: Kępińska, Koczeska, Rylska, Stankówna i Zawieruszanka”^[3].

Kariera teatralna i filmowa

Niedługo po zakończeniu studiów, w 1960 roku, otrzymała angaż w Teatrze Narodowym, gdzie wypatrzył ją Stanisław Bareja. Otrzymała wtedy propozycję zagrania w komedii Mąż swojej żony, w której wcieliła się w postać lekkoatletki Jadwigi Fołtasiówny-Karcz i rozpoczęła karierę filmową. Choć na planie otaczali ją bardziej doświadczeni aktorzy, gra Zawieruszanki została odebrana pozytywnie przez krytykę.

Aktorka poświęcała się jednak grze w teatrze, rzadko pojawiając się na ekranie. W 1962 roku pojawiła się w filmie Józefa Wyszomirskiego Rodzina Milcarków, a w 1965 roku zagrała w Walkowerze – filmie Jerzego Skolimowskiego. W 1967 roku wystąpiła kolejno u boku Tadeusza Łomnickiego w filmie Zabijaka oraz w Upiorze Stanisława Lenartowicza, a rok później dała się poznać szerszej publiczności jako Edyta Lausch w czternastym odcinku serialu Stawka większa niż życie, partnerując na ekranie Stanisławowi Mikulskiemu. Dużą popularność przyniosła Zawieruszance rola porucznik Krystyny Gromowicz w komedii Rzeczpospolita babska z 1969 roku. Nie chciała jednak wykorzystać szansy na sławę, która się przed nią pojawiła. Zdecydowanie odrzucała kolejne role.

Jako aktorka Teatru Narodowego, w którym występowała ponad trzy dekady, wcieliła się m.in. w Katarzynę w Widoku z mostu Arthura Millera (1960, reż. Józef Wyszomirski), Żanetę w Wilkach w nocy Tadeusza Rittnera (1962, reż. Henryk Szletyński), Helenę w Grubych rybach Michała Bałuckiego (1964, reż. Marian Wyrzykowski), Wiolettę w Kordianie Juliusza Słowackiego (1965, reż. Kazimierz Dejmek), Helenę w Śnie nocy letniej Szekspira (1968, reż. Wanda Laskowska), Matkę w Beniowskim Juliusza Słowackiego (1971, reż. Adam Hanuszkiewicz), Markizę di Mildi w Opętanych Witolda Gombrowicza (1982, reż. Tadeusz Minc), Blanche w Tramwaju zwanym pożądaniem Tennessee Williamsa (1986, reż. Waldemar Matuszewski) oraz Ducha w Dziadach Adama Mickiewicza (1987, reż. Krystyna Skuszanka). W 1990 przestała występować na deskach Teatru Narodowego.^[3]

W stołecznym Teatrze na Woli publiczność mogła oglądać występy aktorki w 1991 roku, m.in. w spektaklach Nosorożec Eugene'a Ionesco i Magic Box Krzysztofa Gradowskiego.

W 1992 roku Aleksandra Zawieruszanka przestała występować w teatrach. Powróciła na krótką chwilę w 2000 roku, grając w Łożu z baldachimem w Teatrze Scena Prezentacje w Warszawie^[4].

W 2005 roku zagrała epizod w jednym z odcinków serialu telewizyjnego Na dobre i na złe, występując u boku wieloletniego kolegi z planu Stanisława Mikulskiego. Zagrali starszą, zakochaną parę, która spotyka się w Leśnej Górze po latach rozłąki.

Życie prywatne

Jest zamężna z prawnikiem Zdzisławem Paprockim, z którym mieszka na warszawskiej Woli. Mają syna.

Jak przyznała w jednym z wywiadów oboje są bibliofilami i kolekcjonerami. Posiadają księgozbiór liczący ponad 10 tys. woluminów^[5].

W 2009 roku Zawieruszanka pojawiła się na otwarciu Muzeum Hansa Klossa w Katowicach^[6].

Filmografia

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Aleksandra Zawieruszanka w bazie filmpolski.pl
• Aleksandra Zawieruszanka, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [online] [dostęp 2021-04-09] .
• Aleksandra Zawieruszanka na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
• Aleksandra Zawieruszanka w bazie IMDb (ang.)
• Aleksandra Zawieruszanka w bazie Filmweb
• Aleksandra Zawieruszanka w bazie dubbingpedia.pl
• Aleksandra Zawieruszanka w bazie encyklopediateatru.pl
• Aleksandra Zawieruszanka w artykule na viva.pl
• Aleksandra Zawieruszanka w artykułach Onetu: 1, 2 i 3